Ngô Nhân Dụng
Đầu tuần này, Công ty thẩm lượng tín dụng Moody đã hạ thấp mức tín nhiệm của chính quyền Trung Quốc từ A3 xuống A1. Lần trước, khả năng trả nợ của Bắc Kinh bị nghi ngờ và mất điểm xảy ra đã gần ba chục năm nay. Bộ Tài chánh Trung Cộng lập tức phản đối, vì khi điểm tín dụng của một xí nghiệp hay một quốc gia xuống thấp, họ sẽ phải trả lãi suất cao hơn khi vay tiền. Các công ty lượng giá điểm tín dụng cao thấp tùy theo khả năng trả nợ của người đi vay tốt hay không.
Năm 2011 Chính phủ Mỹ cũng bị xuống điểm, từ AAA xuống AA+, khi kinh tế Mỹ bước vào năm thứ ba sau cuộc khủng hoảng. Thứ Hai vừa qua, Moody nêu lý do hạ thấp điểm của Trung Cộng là vì số tiền vay nợ trong cả nền kinh tế lên quá cao trong khi sức phát triển kinh tế lại giảm bớt. Không khác gì một xí nghiệp nợ nần chồng chất mà mức lời có triển vọng đi xuống.
Trung Cộng rất quan tâm đến “điểm tín dụng” (credit-rating), vì muốn các nhà đầu tư quốc tế tham gia mua trái phiếu họ sẽ phát hành, với số lượng lên tới $8,000 tỷ. Vì thế, Tháng Tư năm ngoái, Trung Cộng đã nới rộng thủ tục cho các công ty lượng giá tín dụng như Moody, được hoạt động trong lục địa kể từ Tháng Bảy năm nay.
Giới đầu tư quốc tế sẽ khó đem tiền cho vay nếu chỉ căn cứ vào điểm tín dụng do các công ty tài chánh địa phương thẩm lượng – vì họ thường cho điểm cao hơn. Ngay trong khi Moody hạ thấp điểm tín dụng của Trung Quốc, một công ty địa phương có uy tín vẫn giữ nguyên điểm tín dụng cũ, AAA. Công ty Chengxin Credit Management (Thành Tín Tín dụng Bình cấp) thành lập từ năm 1992 có 30% cổ phần thuộc Moody nhưng làm ăn độc lập.
Mối lo của các nhà phân tích Moody không phải chỉ vì số nợ trong nền kinh tế Trung Quốc lên quá cao; nhưng nguy hiểm hơn nữa là những món nợ khổng lồ được che giấu, không ghi trong sổ sách. Không những các doanh nghiệp nhà nước chất chứa các món nợ “vô hình” đó; chính quyền các địa phương càng mang nợ chồng chất.
Khi lên ngôi, Tập Cận Bình nhìn nhận mối nguy vỡ nợ nên đã ra lệnh ngăn chặn hoạt động “vay ngầm”. Đến Tháng Ba, 2015, nhiều địa phương tiến đến cảnh vỡ nợ, trung ương phải nương tay; đồng thời cho phép các địa phương phát hành trái phiếu. Đó là hình thức vay nợ phổ thông ở các nước tư bản, vay trực tiếp những món tiền lớn từ công chúng, không qua các ngân hàng. Chỉ trong hai năm, số nợ nần của nhà nước đã tăng vọt lên gần gấp đôi, từ 15% Tổng sản lượng Nội địa (GDP) lên 28%. Số nợ của các tỉnh, năm 2014 còn nhỏ, không đáng kể, đến giữa năm 2016 đã lên tới 1,000 tỷ đồng nguyên, $140 tỷ, nhưng khả năng trả nợ thì lại giảm.
Chính quyền các tỉnh, huyện, cho tới xã trước đây vẫn bán đất công hoặc đất trưng dụng của dân cho vào công quỹ để dùng trong việc trả nợ. Tới nay, số đất công cạn dần, chiếm đất tư khó hơn, và giá đất lại giảm, đến kỳ trả nợ sẽ lúng túng. Hơn nữa, chính sách của Bắc Kinh có thể thay đổi bất cứ lúc nào. Nếu chính quyền trung ương bắt các tỉnh giảm bớt tín dụng, họ sẽ không biết làm cách nào vay được nợ mới lấy tiền trả các món nợ cũ!
Tất cả khiến cho giới đầu tư thế giới lo ngại; và đó là lý do khiến Moody hạ thấp điểm tín dụng của cả nước. Dù sao, điểm A1 của Bắc Kinh cũng còn cao, ngang với điểm tín dụng của Nhật Bản hiện nay. Nhưng kinh tế Nhật đã trì trệ trong hai chục năm qua, trong thời gian kinh tế Trung Quốc vẫn được coi là lên nhanh nhất thế giới. Năm 2015, sản lượng tính theo đầu người của Nhật Bản là $34,524 một năm, còn người dân Trung Quốc chỉ có $8,069, theo Ngân hàng Thế giới. Khi điểm tín dụng của Bắc Kinh xuống, đó là dấu hiệu cho thấy kinh tế trong lục địa sắp trải qua nhiều khó khăn.
Từ nhiều năm qua, giới nghiên cứu đã thấy tình trạng kinh tế của Trung Quốc bây giờ rất giống như tình trạng Nhật Bản trong thập niên 1990.
Vào đầu thập niên 1990, hơn 40 năm sau khi bại trận, Nhật Bản đang phồn thịnh đến mức tưởng như sắp vượt qua kinh tế Mỹ, dù dân số thấp hơn. Kinh tế Nhật Bản đã phát triển theo một con đường mà sau này Trung Quốc cũng đi theo: Đặt nặng vào đầu tư, nhẹ về tiêu thụ. Trong một nền kinh tế tư bản như ở Mỹ, hai phần ba số [sản phẩm] phát triển hàng năm là do người dân tiêu thụ. Tại Nhật thời 1990 và tại nước Tàu bây giờ, kinh tế phát triển được một nửa là do đem tiền đổ vào đầu tư.
Một triệu chứng tại Trung Quốc bây giờ và tại Nhật Bản ngày xưa, là tình trạng giá nhà đất tăng vọt, trong khi lợi tức của người dân tăng chậm hơn. Thị trường địa ốc bị lũng đoạn bởi các người đầu cơ, có lúc giá nhà ở Tokyo tăng 70% một năm. Đến năm 1990, giá nhà đất ở Nhật bắt đầu xuống, kéo dài suốt 15 năm.
Lý do khiến quả bóng địa ốc Nhật tăng phồng là hệ thống tài chánh lỏng lẻo, việc vay nợ dễ dàng, giống như ở lục địa Trung Hoa ngày nay. Trước cuộc khủng hoảng năm 2007, tình trạng cho vay ở nước Mỹ cũng vậy. Khi các ngân hàng cho vay tiền để mua nhà phá sản, Chính phủ đã cứu. Nhưng tiền không cứu được lòng tin. Cho nên kinh tế Mỹ bắt đầu phục hồi từ năm 2009 nhưng phát triển rất chậm. Còn ở nước Nhật, cơn suy thoái thập niên 1990 vẫn còn di lụy tới bây giờ. Hệ thống ngân hàng ở Trung Quốc được thả lỏng và kém minh bạch hơn cả Nhật Bản và Mỹ, với những món nợ ngầm không chính thức. Từ đầu năm 2017, giá nhà cửa ở Bắc Kinh vẫn lên giá 16%. Lòng tin của dân Trung Hoa sẽ khó vực dậy nếu quả bong bóng vỡ.
Giữa Nhật Bản trước đây và Trung Quốc bây giờ còn giống nhau một điểm khác: Dân số bắt đầu có khuynh hướng sụt giảm. Trong 15 năm nữa, dân số nước Tàu sẽ lên cao nhất, sau đó bắt đầu giảm; tới thập niên 2030 thì sẽ giảm rất nhanh. Chính sách “một con” của Mao Trạch Đông là một nguyên nhân. Những cặp sinh con thứ hai bị phạt nặng, người dân thường bị cắt tem phiếu, còn nhà đạo diễn Trương Nghệ Mưu (phim Kinh Kha) bị phạt 7.5 triệu đồng nguyên (bằng $1.5 triệu lúc đó). Khi đổi mới theo kinh tế tư bản, nhiều gia đình phân ly vì một người đi tìm việc ở thành phố; năm 2015 số trẻ em mới sinh đã giảm 320,000 so với năm trước. Trung Quốc hiện có 221 triệu người trên 60 tuổi, tuổi về hưu, chiếm 16% dân số, thêm 2% so với năm năm trước đây. Lực lượng lao động đang giảm sút, tỉ lệ gia tăng 1.5% trong 10 năm đầu thế kỷ 21 sẽ tụt xuống thành số âm, bớt 0.1% mỗi năm trong thập niên 2010-2020.
Nhưng khi so sánh kinh tế Nhật hồi 1990 với Trung Quốc bây giờ, chúng ta thấy Nhật Bản hồi xưa có lợi thế hơn nhiều. Trước khi xuống dốc, hàng hóa Nhật đã tràn ngập thế giới với những chiếc xe Toyota, Honda hay hàng tiêu thụ mang nhãn hiệu Sony, Panasonic và Nikon. Hiện nay Trung Quốc chưa có một nhãn hiệu nào có uy tín như thế.
Khi lâm vào cảnh khủng hoảng thời 1990, đời sống của người dân [Nhật] đã khá giả không kém gì các nước Âu, Mỹ; trong khi người dân Trung Quốc trung bình hiện nay vẫn còn sống thiếu tiện nghi, lợi tức bình quân chưa bằng một phần tư dân Nhật; phải mất 20 năm nữa mới theo kịp Nam Hàn và 40 năm để bằng dân Nhật Bản.
Khi kinh tế Nhật giảm tốc, nước Nhật đã sống trong chế độ tự do dân chủ được 40 năm, người dân tin tưởng chính quyền, người cai trị và người bị trị tin lẫn nhau, cho nên đồng tâm chịu cảnh thiếu thốn bất ngờ xảy ra. Dân Trung Quốc hiện đang sôi nổi tranh đấu đòi quyền sống làm người, chống cường hào ác bá cướp đất cướp ruộng, mỗi năm hàng trăm ngàn cuộc biểu tình.
Xã hội Nhật ổn định hơn. Lương bổng người lao động Nhật không thua quá xa lương giới quản đốc, đến mức khiến người ta ghen tị. Còn Trung Quốc, dù người cầm quyền vẫn tự xưng là theo chủ nghĩa xã hội, hiện đang nhiều tỷ phú đô la nhất thế giới, trong khi 200 triệu công nhân từ quê lên tỉnh vẫn sống trong cảnh bấp bênh.
Công ty thẩm lượng tín dụng Moody đã đánh một tiếng chuông báo động cho kinh tế Trung Quốc, nhưng chính quyền Trung Cộng không muốn dân nghe được. Cho nên họ chỉ trích rằng công ty này “dùng phương pháp sai lầm” hoặc “không hiểu rõ luật lệ” của nước Tàu. Nhưng sự thật vẫn là sự thật. Hiện nay ông Tập Cận Bình đang cố giữ hình ảnh kinh tế khả quan, ít nhất tới cuối năm khi Đảng Cộng sản họp đại hội. Nhưng sau đó, nếu không liệu sớm cải tổ cơ cấu thì kinh tế sẽ còn xuống dốc nữa, đến khi lâm cơn khủng hoảng như Nhật Bản đã trải qua gần 20 năm trước đây. Lúc đó nước Nhật có nhiều điều kiện tốt để đứng vững, còn nước Tàu thì chúng ta không biết!
N.N.D.
Nguồn: http://www.nguoi-viet.com/binh-luan/ha-thap-diem-kinh-te-trung-cong/