James Chang
11 Jan 2024
Đồ họa: Tùy Phong/ Luật Khoa
Ngày 13 tháng Một sắp tới, người dân Đài Loan sẽ đi bầu tổng thống cùng các nhà lập pháp mới của họ cho nhiệm kỳ bốn năm. [1] Kết quả cuộc bầu cử này có ý nghĩa lớn đối với an ninh của cả khu vực, trong đó có Việt Nam.
Các ứng cử viên
Như thường lệ, bầu cử ở cấp quốc gia của Đài Loan luôn xoay quanh chính sách của quốc đảo này với Trung Quốc. Và cũng như thường lệ, cứ vào dịp năm mới, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tập Cận Bình lại đe dọa thống nhất Đài Loan vào đại lục, như chính sách “Một Trung Quốc” mà họ luôn cổ xúy. [2]
Đài Loan có hai đảng lớn, chia rẽ về đường lối: Đảng Dân chủ Tiến bộ (DPP) và Quốc Dân Đảng (KMT). Dân Tiến Đảng nhìn chung nghiêng về việc ủng hộ quyền tự trị của Đài Loan, thúc đẩy bản sắc Đài Loan và duy trì lập trường hoài nghi đối với Trung Quốc. Mặt khác, Quốc Dân Đảng ủng hộ mối quan hệ kinh tế và văn hóa chặt chẽ hơn với Trung Quốc và gắn bó rộng rãi hơn với bản sắc Trung Quốc.
Tuy nhiên, trong cuộc đua tổng thống này, có một đảng thứ ba được gọi là Đảng Nhân dân Đài Loan (TPP). Đảng này do Kha Văn Triết (Ko Wen-che) thành lập vào năm 2019 khi ông còn là thị trưởng Đài Bắc, và được biết đến với lập trường chính trị độc lập và trung dung. [3]
Dân Tiến Đảng đã đề cử đương kim Phó Tổng thống Lại Thanh Đức (Lai Ching-te) và cựu đại diện của Đài Loan tại Hoa Kỳ Tiêu Mỹ Cầm (Bi-Khim Hsiao) lần lượt cho vị trí tổng thống và phó tổng thống. [4]
Quốc Dân Đảng, đảng đối lập chính, đã đề cử Thị trưởng thành phố Tân Bắc Hầu Hữu Nghi (Hou Yu-ih) và ông trùm truyền thông Triệu Thiếu Khang (Jaw Shaw-kong).
Đối với TPP, Kha Văn Triết và nhà lập pháp Ngô Hân Doanh (Cynthia Wu) là ứng cử viên tổng thống và phó tổng thống của đảng này. [5]
Cả ba ứng cử viên tổng thống đều có cách tiếp cận thận trọng, chủ trương duy trì hiện trạng không độc lập cũng không thống nhất. Lập trường này phản ánh mối lo ngại ngày càng tăng về xung đột với Trung Quốc.
Các ứng cử viên tổng thống (trên) và phó tổng thống (dưới) của Đài Loan (từ trái sang): Đảng Nhân dân Đài Loan, Dân Tiến Đảng, Quốc Dân Đảng: Ảnh: Focus Taiwan.
Trung Quốc tăng cường can thiệp
Trung Quốc đang cố gắng tác động và can thiệp vào kết quả bầu cử của Đài Loan theo cách có lợi nhất cho họ. Bắc Kinh rõ ràng là không thích Lại Thanh Đức và Dân Tiến Đảng thắng cử mà muốn Hầu Hữu Nghi và Quốc Dân Đảng nắm chính quyền.
Tuy nhiên, nếu đe dọa Đài Loan lộ liễu, Bắc Kinh có thể vô tình đẩy cử tri về phía Dân Tiến Đảng, như kết quả bầu cử năm 2020 cho thấy. [6][7] Chính vì vậy, thay vì cố gắng gieo rắc nỗi sợ hãi cho người dân Đài Loan, Trung Quốc đang theo đuổi cách tiếp cận theo hai hướng.
Một mặt, nước này tiếp tục sử dụng các chiến thuật vùng xám, chẳng hạn như tiến hành chiến tranh kỹ thuật số hoặc cho tàu và máy bay vượt xa đường trung tuyến về phía Đài Loan để biểu dương sức mạnh của mình. [8]
Mặt khác, vào tháng Chín năm 2023, Bắc Kinh đã công bố kế hoạch thúc đẩy hội nhập kinh tế giữa đảo Kim Môn ngoài khơi do Đài Loan đang kiểm soát và tỉnh ven biển Phúc Kiến của Trung Quốc. [9] Dự án này nhằm mục đích giới thiệu Phúc Kiến như một ví dụ về những gì đang chờ đợi người dân Đài Loan nếu họ chấp nhận thống nhất với đại lục – tức là có được ngôi nhà thứ hai cho bản thân cũng như gia đình và những ưu đãi cho công việc kinh doanh của họ.
Thêm nữa, Trung Quốc cũng áp dụng các công cụ khác như tuyên truyền rằng “dân chủ là một hệ thống thất bại”; “Mỹ đang sử dụng Đài Loan để kiềm chế Trung Quốc”. Họ cáo buộc Dân Tiến Đảng đóng vai trò là “đại diện của Mỹ ở Đài Loan” và “dựa vào Hoa Kỳ để tìm kiếm độc lập”. [10][11]
Trung Quốc cũng thường xuyên sử dụng các chiến lược ép buộc kinh tế chống lại các nước khác để đạt được mục tiêu của mình, bao gồm cả đòn bẩy chống lại Đài Loan.
Mới đây, Bắc Kinh đã đơn phương tuyên bố sẽ sớm chấm dứt các điều kiện thuế quan ưu đãi đối với một số mặt hàng xuất khẩu của Đài Loan sang Trung Quốc, những điều khoản trước đây đã được đưa ra trong Hiệp định khung Hợp tác Kinh tế Xuyên Eo biển ký năm 2010. [12]
Trung Quốc cũng tăng cường các hoạt động tình báo phục vụ trong chiến dịch tranh cử. Vào cuối tháng Mười, Cục Điều tra trực thuộc Bộ Tư pháp Đài Loan đã thu giữ 354,6 triệu USD chuyển bất hợp pháp cho các ứng cử viên được coi là có thiện cảm với Trung Quốc. [13] Trong số này có việc đóng góp từ thiện cho chùa chiền, sử dụng tài khoản giả mạo tại các ngân hàng chưa đăng ký và các khoản giao dịch bằng tiền kỹ thuật số.
Ngoài ra, nhiều nhóm ở Đài Loan luôn cáo buộc Bắc Kinh đã mở các chiến dịch hoạt động tình báo nhằm can thiệp vào kết quả bầu cử của hòn đảo này, đặc biệt là việc gieo rắc các thông tin sai lệch. [14]
Bộ trưởng Kỹ thuật số Đường Phụng (Audrey Tang) của Đài Loan trình bày vị trí Đài Loan trong khu vực tại Hội nghị Thượng đỉnh về Dân chủ năm 2021. Ảnh: YouTube/ Business Insider.
Đe dọa tới Biển Đông và Việt Nam
Kết quả của cuộc bầu cử lần này sẽ tác động nhiều đến tình hình an ninh khu vực và thế giới.
Nếu Dân Tiến Đảng tiếp tục nắm quyền, khả năng cao là quan hệ hai bờ sẽ tiếp tục căng thẳng, những hoạt động vùng xám của Bắc Kinh sẽ tiếp tục leo thang ở Eo biển Đài Loan. Điều này cũng sẽ tác động đến tình hình an ninh tại Biển Đông mà Eo biển Đài Loan là phần nối liền.
Đài Loan nằm dọc các tuyến đường biển có ý nghĩa sống còn đối với thương mại và an ninh thế giới. Ước tính khoảng 21-36% thương mại thế giới năm 2016 đi qua Biển Đông, nơi Trung Quốc ngày càng khẳng định quyền kiểm soát của mình. [15]
Nhật Bản, một đồng minh hiệp ước của Hoa Kỳ, có lợi ích gắn bó với sự ổn định ở Eo biển Đài Loan.
Ngoài Biển Đông, Trung Quốc cũng tranh chấp quyền kiểm soát trên Biển Hoa Đông với Nhật Bản. Vì đảo Okinawa của Nhật là nơi đóng quân của căn cứ duy nhất của Mỹ trong phạm vi 500 dặm (bán kính chiến đấu không được tiếp nhiên liệu của máy bay chiến đấu Mỹ) tính từ Đài Loan, Trung Quốc rất có thể sẽ tấn công căn cứ này nếu xảy ra xung đột. [16]
Các nhà lãnh đạo Nhật Bản đã tuyên bố rõ ràng rằng tình trạng khẩn cấp ở Đài Loan là tình trạng khẩn cấp của Nhật Bản và do đó là tình trạng khẩn cấp đối với liên minh Nhật – Mỹ. [17]
Nếu Quốc Dân Đảng giành chiến thắng trong cuộc bầu cử lần này thì quan hệ hai bờ sẽ dịu lại. Đảng này sẽ chủ trương xích lại gần Bắc Kinh và rời xa Mỹ. Như vậy, căng thẳng trong quan hệ Mỹ – Đài sẽ xuất hiện. Điều này cũng sẽ làm xáo trộn chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Washington.
Việt Nam đã nâng cấp quan hệ với cả Mỹ và Trung Quốc. [18][19] Điều đó có nghĩa Việt Nam vẫn có thể duy trì cầu nối quan hệ với hai cường quốc này. Tuy nhiên, nếu căng thẳng trên Eo biển Đài Loan xảy ra, có nguy cơ Việt Nam sẽ bị cuốn vào.
Chưa kể, nếu Trung Quốc thành công trong việc áp dụng chiến thuật vùng xám để bao vây và cô lập Đài Loan thì Trung Quốc có thể sẽ áp dụng chiến thuật tương tự đối với các thực thể mà Việt Nam đang kiểm soát tại Trường Sa.
J.C.
Chú thích:
1. Taiwan’s 2024 presidential and legislative elections (2024, January 9), Focustaiwan, https://focustaiwan.tw/politics/202401090007
2. China will “surely be reunified” with self-ruled Taiwan, Xi says. (2023, December 31). AP News; AP News. https://apnews.com/article/china-taiwan-lai-bcd54098b7bd08a0beaadca8f251fcbb
3. Taiwan People Party website, truy cập ngày 9/1/2024, https://www.tpp.org.tw/en/about.php
4. Patrick Jarenwattananon, (2024) 4 things to know about Taiwan’s ‘crucial’ election — and where the U.S. fits in, truy cập ngày 9/1/2024, https://www.npr.org/2024/01/08/1222507462/taiwan-election-china-us-dpp-kmt-tpp
5. Christophe Bodeen (2024), Taiwan’s presidential candidate Ko Wen-je seeks a middle ground with China, attracting young voters, truy cập ngày 9/1/2914, https://apnews.com/article/taiwan-elections-taiwan-peoples-party-ko-candidate-22ee180674ab5d6fe7509cb20103130e
6. Kuo, L. (2020, January 11). Taiwan election: Tsai Ing-Wen wins landslide in rebuke to China. The Guardian; The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2020/jan/11/taiwan-re-elects-tsai-ing-wen-as-president-in-clear-message-to-china
7. Campbell, C. (2020, January 11). Taiwan President Tsai Ing-wen Wins Reelection With Record Support. TIME; Time. https://time.com/5762629/taiwan-tsai-ing-wen-reelected
8. Christophe Bodeen (2024), AP News, https://apnews.com/article/china-taiwan-aircraft-ships-harassment-5dd5c16577e33b7cf464a7de00e54092#
9. Global Taiwan (2023), Beijing’s New Plan for Fujian as a Model Zone for Economic Integration with Taiwan, https://globaltaiwan.org/2023/10/beijings-new-plan-for-fujian-as-a-model-zone-for-economic-integration-with-taiwan
10. Wang Qi, (2023), US ‘shows anxiety’ in countering China with Taiwan provision listed in defense budget bill, https://www.globaltimes.cn/page/202312/1303302.shtml
11. Yang Sheng & Wang Qi, (2023), Lai’s relying on US for ‘Taiwan independence’ cold-shouldered; Mainland has enough options to counter secessionist moves: analyst, link: https://www.globaltimes.cn/page/202308/1296511.shtml
12. China SCIO (2023), Chinese mainland to suspend preferential tariffs on Taiwan chemicals in response to discriminatory trade measures http://english.scio.gov.cn/pressroom/2023-12/21/content_116894665.htm
13. Taipei Times (October 2023), MJIB seizes NT$11bn in illegal funds. https://www.taipeitimes.com/News/front/archives/2023/10/27/2003808285
14. In a savvy disinformation offensive, China takes aim at Taiwan election. (2023, December 14). Merics. https://merics.org/en/report/savvy-disinformation-offensive-china-takes-aim-taiwan-election
15. Schrag, J. (2017, August 2). How Much Trade Transits the South China Sea? | ChinaPower Project. ChinaPower Project. https://chinapower.csis.org/much-trade-transits-south-china-sea
16. GRANT NEWSHAM (2023), Okinawa still strategically key and China knows it, link: https://asiatimes.com/2023/05/okinawa-still-strategically-key-and-china-knows-it
17. VOA News (2021), Japan Talks of Defending Taiwan Against China Aggression. https://www.voanews.com/a/east-asia-pacific_japan-talks-defending-taiwan-against-china-aggression/6208742.html
18. Báo Điện tử Chính phủ (2023), Toàn văn Tuyên bố chung về nâng cấp quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện, link: https://baochinhphu.vn/toan-van-tuyen-bo-chung-ve-nang-cap-quan-he-viet-nam-hoa-ky-len-doi-tac-chien-luoc-toan-dien-102230911170243626.htm
19. Báo Điện tử Chính phủ (2023), Tiếp tục làm sâu sắc và nâng tầm quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện, xây dựng cộng đồng chia sẻ tương lai Việt Nam-Trung Quốc có ý nghĩa chiến lược, link: https://baochinhphu.vn/tiep-tuc-lam-sau-sac-va-nang-tam-quan-he-doi-tac-hop-tac-chien-luoc-toan-dien-xay-dung-cong-dong-chia-se-tuong-lai-viet-nam-trung-quoc-co-y-nghia-chien-luoc-102231213163734801.htm
Nguồn: Luật Khoa Tạp chí