TS. Phạm Đỗ Chí | VCI Legal(*) Senior Trade & Economic Advisor
Hôm 5/8 thị trường chứng khoán Mỹ tuột dốc nặng nề với cả ba chỉ số chính đều giảm khoảng 3%; hai hôm sau 7/8 vàng nhảy vọt lên trên 1500$/ounce, cao nhất từ 6 năm qua, và đồng bitcoin dù đứng sau trong hậu trường tài chính cũng vượt mức 12,000$.
Chuyện gì đã xảy ra với headlines của truyền thông và báo chí quốc tế?
- Phản ứng trên được coi là do TQ quyết định trả đũa Mỹ bằng cách tuyên bố ngưng mua tất cả các nông sản Mỹ, thay vì mua thêm một số lớn như đã hứa dạo cuối tháng 6 như điều kiện để nối lại thương thuyết về thương mại đã bế tắc từ cuối tháng 3, và nhất là ngừng các chính sách can thiệp để cho đồng yuan phá giá qua mức 7 yuan/1 đô la.
- Sự mất giá của đồng tệ là do áp lực thị trường từ khá lâu nay, phản ánh sự rối loạn trong nền kinh tế và hệ thống tài chính TQ, chứ không phải do thao túng tiền tệ như số đông hiểu sai tình hình. Nhưng Ngân hàng Trung ương TQ lại nắm cơ hội coi đây là “vũ khí tiền tệ” nằm trong tay mình để đáp ứng với áp thuế của Mỹ. Thực sự đó chính là con dao hai lưỡi mà TQ không thể sử dụng quá mức, đồng tệ xuống giá quá mức sẽ gây các dòng vốn tháo chạy và sự sụp đổ nhanh toàn bộ hệ thống kinh tế tài chính TQ!
- Tiền TQ liên tục đã mất giá từ mức 6,3 yuan/$ trong suốt năm qua do khủng hoảng tiền tệ gây ra bới cuộc thương chiến. Nhân chuyện TQ cường điệu nhận vơ tỷ giá tiền yuan là vũ khí đó, Bộ Tài chính Hoa kỳ cũng chính thức tuyên bố luôn hôm 5/8 là TQ là nước thao túng tiền tệ (currency manipulator) nhằm đối lại với gia tăng áp thuế của Mỹ lên hàng nhập TQ.
- Các quan sát viên cũng coi đây là trả lời chính thức của Tập Cận Bình sau mấy ngày hội ý ở khu nghỉ mát mùa hè nổi tiếng Bắc Đới Hà với các lãnh đạo TQ xưa và nay, góp ý giải quyết thương chiến ra sao, thêm vụ biểu tình Hong Kông đang chuyển hướng mạnh mẽ và gây ảnh hưởng chính trị rất nặng cho TQ, vụ Đài Loan muốn tỏ ra độc lập hơn …
- Tuyên bố trên của TQ cho thấy là TC Bình đã chọn lựa đường lối đáp trả cứng rắn với Mỹ, bất chấp các hậu quả nặng nề đang và sắp xảy ra với nền kinh tế TQ. Tăng trưởng GDP chỉ còn 6,2% trong sáu tháng đầu năm 2019 và có thể giảm thêm 0,5% để xuống dưới mức 6% trong sáu tháng cuối năm. Kết quả là nạn thất nghiệp thành thị đang xảy ra nghiêm trọng, cùng lúc do các hãng chạy khỏi TQ (xem ở dưới), lạm phát lương thực gia tăng và dân chúng đổ về nông thôn.
- Khi đồng yuan xuống dưới mức gây mất tín nhiệm như trên, khủng hoảng sẽ xảy ra với các dòng vốn tháo chạy, khi các hãng ngoại quốc và TQ tăng gia việc di dời sang các nước khác, dân cư chuyển tiền sang mua vàng và ngoại tệ mạnh như tiền yen, khủng hoảng nợ công (vốn đã lên tới 300% GDP) và nợ ngân hàng cũng đang đè nặng áp lực.
- Áp lực chính trị nội bộ như vậy không phải là dễ dàng, dù chưa có tin tức về cuộc tranh luận ở Bắc Đới Hà đã có kết quả ra sao?
- Nhưng biện pháp trả đũa tuyên bố sau cuộc họp nội bộ TQ cho thấy rõ hơn là các điều đình để giải quyết thương chiến lại một lần nữa thất bại, sau khi hai Bộ trưởng Tài chính và Thương mại HoaKỳ đã lần chót có mặt ở Thượng hải để tiếp nối vòng điều đình trong hai ngày 31/7 và 1/8.
- Chuyện đánh thuế 10% thêm lên 300 tỷ hàng TQ, sau thuế 25% trên 250 tỷ hàng ban đầu, là theo lộ trình (road map) Mỹ định sẵn bởi TT Trump, tuyên bố ngay lúc lãnh đạo TQ họp ở Bắc Đới Hà nhắm gây hiệu ứng rối loạn chính trị tối đa cho TQ, trong thế Cờ Vây Mỹ đã vạch ra.
Hiện còn lại 2 bước được chờ đợi:
-Tăng thuế lên 25% trên 300 tỷ hàng mới áp đặt; và
-Vòng vây công nghệ xiết thêm tối đa với Huawei và các hãng TQ khác.
Ngoài ra với Trung Quốc được liệt vào vai trò kẻ thao túng tiền tệ, Hoa Kỳ cũng có thêm lý do chính trị hợp lý cho việc i) áp thêm thuế nếu muốn; ii) cấm doanh nghiệp Trung Quốc tham gia chương trình mua sắm chính phủ iii) kiện Trung Quốc tại Tổ chức Thương mại Thế giới và/hoặc iv) vận động các quốc gia khác áp dụng các chế tài thương mại.
Theo một số quan sát viên quốc tế theo sát tình hình, thương chiến HK-TQ không chỉ đơn thuần mang ý nghĩa kinh tế, mà phản ánh càng ngày càng rõ hơn lập trường của Mỹ muốn cùng với khối Âu Tây chống lại tham vọng bành trướng của TQ.
Vì vậy, các điều kiện của Mỹ ngoài việc đơn giản đòi TQ mua hàng nhiều hơn từ Mỹ, còn nhắm đến việc bảo vệ sở hữu trí tuệ, việc bàn giao công nghệ của các hãng Mỹ muốn đầu tư ở TQ, và nhất là ngăn chặn gián điệp công nghệ và an ninh quốc phòng qua việc giới hạn hoạt động của Huawei.
Khác với ý nghĩ của một số đông quan sát viên chính trị, TT Trump cần duy trì căng thẳng kinh tế và chính trị với Chủ tịch họ Tập để gây sự ủng hộ dân chúng Mỹ trước bầu cử: HK cần người lãnh đạo mạnh để đối phó với TQ, nhất là khi cả hai đảng ở Mỹ ủng hộ chuyện đó.
Nếu giải quyết xong thương chiến, mọi chuyện êm hết thì nội bộ chính trị HK lại lưu ý chuyện riêng tư của ông Trump. TC Bình và nhóm lãnh đạo TQ đã không đọc được điều này từ hiện tình chính trị HK, mà chỉ muốn trì hoãn nhượng bộ điều đình cho đến sau bầu cử HK tháng 11/2020 trong hy vọng đảng Dân chủ sẽ thắng cử.
- Ngoài ra với áp lực thương chiến tiếp tục gay go gây khó khăn cho kinh tế toàn cầu, Trump có thể gây áp lực lên Ngân Hàng Trung Ương Hoa Kỳ Fed để tiếp tục giảm lãi suất có lợi hơn cho kinh tế Mỹ đến ngày bầu cử. Áp lực của thương chiến lên lạm phát Mỹ thấy rõ là không đáng kể từ hơn một năm nay, và Fed không thể dựa vào lạm phát gia tăng mà ngưng việc giảm lãi suất ở Mỹ đã bắt đầu từ tuần trước (lần đầu sau 10 năm).
Còn từ Hà Nội, phản ứng của Việt Nam sẽ ra sao, nếu VN là mục tiêu tiếp theo của thương chiến Mỹ?
Qua tuyên bố trực tiếp của TT Trump là “VN là kẻ lợi dụng thu lợi nhất từ cuộc thương chiến HK-TQ”, và việc Mỹ áp đặt thuế chống bán phá giá rất cao (456,23%) lên sản phẩm thép xuất khẩu từ VN sử dụng nguyên liệu của Hàn Quốc & Đài Loan, đã làm dấy lên lo ngại về việc Mỹ muốn đưa VN thành mục tiêu mới trong cuộc thương chiến để dằn mặt các nước muốn giúp tuồn hàng TQ sang Mỹ với mác giả của các nước khác.
Trong chuyện này ở VN, đang nổi bật sự dằng co của 2 phe: phe thân TQ và phe thân Mỹ
Phe thân TQ thì loay hoay không muốn làm gì nhiều, để mặc chuyện xảy ra rồi sẽ tính sau, nhất là nếu Mỹ áp đặt thuế như với TQ, sẽ coi đó là lý do chính trị để chủ trương “xa Mỹ”.
Phe thân Mỹ muốn áp dụng các biện pháp có thực chất thay đổi thương mại: mua hàng nhiều hơn như đã bắt đầu làm qua nông sản (cherry, đậu nành, nho Mỹ ), hải sản (tôm hùm rẻ, cua Huỳnh Đế) và gà bò heo…
Lo ngại trên có cơ sở thực tế và đúng là Việt Nam cần tăng cường mua hàng Mỹ để giải quyết quan tâm của Mỹ về thâm hụt thương mại với Việt Nam. Tuy nhiên những giá trị hàng mua cho tới nay chưa đủ. Cần mua nhiều hơn các hàng Mỹ đắt tiền như máy bay, nhiên liệu, xe hơi, các dụng cụ y khoa và dược phẩm.., mới có thể thực hiện được mục tiêu trên.
Thêm vào đó việc chính cần làm là không cho phép tuồn hàng lậu sang Tàu. Các tin tức cho biết là trong bước đầu, Chính phủ VN đã cho thành lập Ủy ban điều tra về xuất xứ các hàng nhập vào VN và tái xuất sang Mỹ. Và cũng phải tiến tới việc làm một quyển Sách Trắng về xuất khẩu sang Mỹ, làm rõ điều quan trọng là trong số lượng xuất khẩu hàng trăm tỷ đô la từ VN thực chất giá trị gia tăng nội địa của VN nhỏ hơn rất nhiều, thí dụ rõ nhất là điện thoại Samsung và các hàng điện tử khác.
Phe thân TQ còn ngây thơ tin là Mỹ sẽ không mạnh tay áp thuế với VN nhưng những người suy nghĩ thế sẽ nhầm to: Mỹ đang sửa soạn tung các biện pháp cảnh cáo qua ví dụ Việt Nam – nếu Việt Nam không chứng minh được mình là quốc gia tôn trọng luật pháp và đang thực sự nỗ lực kiểm soát vấn đề gian lận xuất xứ khi xuất hàng vào Mỹ – cho các nước Á châu khác là không thể tiếp tay TQ né thuế Mỹ.
Ảnh hưởng Tàu và tiền lót đường cho tuồn hàng lậu lại quá mạnh, không hiểu VN có tỉnh táo nổi không và kịp hành động trước khi Mỹ ra tay?
Sau hết nhưng là tin quan trọng nhất, Việt Nam và Liên Âu vừa kết thúc đàm phán Hiệp định Khung về tham gia của Việt Nam vào các hoạt động quản lý khủng hoảng của EU (“Framework Participation Agreement (FPA)”).
Chưa rõ có phải hai bên đang trên đường tiến tới một thỏa thuận quốc phòng chính thức & cụ thể hơn theo đó Việt Nam có thể được bảo vệ lúc cần trong tương lai hay không? Nhưng rõ ràng khối EU ủng hộ tự do hàng hải, hàng không trong khu vực.
Trong khi khuyến nghị các phe giải quyết tranh chấp vùng Biển Đông bằng UNCLOS 1982, EU nêu rõ việc quân sự hóa và căng thẳng vừa qua do Trung Quốc gây ra đã tác động tiêu cực đến hòa bình, ổn định tại khu vực. Biến cố bãi Tư Chính trong mấy tuần qua đã chỉ ra thêm lần nữa là VN cần “tách Trung”, tranh thủ ngay sự trợ giúp của Hoa Kỳ& Liên Âu và quốc tế hóa vấn đề giải quyết tranh chấp biển đảo sau. Tất nhiên để theo đuổi chiến lược mới, sự cần thiết có Mỹ như một “đối tác chiến lược” cả về kinh tế và quân sự sẽ đòi hỏi ở VN một thái độ và thể hiện tích cực hơn trong lĩnh vực thương mại ngay lúc này./.
P.Đ.C.
Tác giả viết từ Hoa Thịnh Đốn
(*) VCI Legal là một công ty luật quốc tế có trụ sở tại TPHCM và Hanoi chuyên hành nghề trong lĩnh vực thương mại và đầu tư quốc tế