Sau khi bài “35 năm quá dài” của nhà văn Dạ Ngân đưa lên mạng Bauxite Việt Nam (28/4/2010), vài người bạn thấy trong lời bình có nhắc đến cách đối xử của quân đội miền Bắc thắng trận với quân đội miền Nam bại trận trong nội chiến Mỹ, gọi điện đến người viết đề nghị nói rõ chuyện này. Để cho ngắn gọn, tôi xin trích dịch một đoạn trong đề mục “American Civil War” (Nội chiến Mỹ) trong Wikipedia (Lạ một cái, Wikipedia bản tiếng Việt đề mục này đã bỏ hết phần tương ứng, không hiểu vì sao? Hay nó cũng là một sản phẩm “lề phải”, nên phải “lờ lớ lơ”, vì phần này có những chi tiết rất “nhạy cảm”, cụ thể là rất chạnh lòng người Việt (cả hai phía trong cuộc chiến Bắc – Nam) – Hoàng Hưng.
Ai cũng biết ông Hồ Chí Minh từng mượn một đoạn trong Tuyên ngôn độc lập Hoa Kỳ nói lên quyền được sống và quyền tự do của con người để đem vào Tuyên ngôn độc lập 2-9-1045. Tiếc rằng ông không còn sống thêm mươi năm nữa để có dịp áp dụng những kinh nghiệm quý giá của những người con nước Mỹ ưu tú, có tầm mắt nhìn xa trông rộng, đã chủ trương hòa giải thật lòng trong cuộc chiến tranh Nam Bắc Mỹ hồi thế kỷ XIX, cho cuộc giải giáp quân đội Việt Nam Cộng hòa thất trận ngày 30-4-1975. Nếu được thế may ra nỗi đau chia rẽ dằng dặc 35 năm – và chưa biết đến bao giờ mới chấm dứt – của cộng đồng dân tộc Việt đã có thể rút ngắn, và chắc hẳn Việt Nam ngày nay đã trở nên một khối hùng mạnh sánh vai được với Singaporre, Nam Hàn hoặc Thái Lan chứ không trong tình thế ngổn ngang trăm mối như hiện tại.
Dưới đây, chúng tôi xin đăng bài dịch của bạn Hoàng Hưng đi kèm với bài bàn về hòa giải hòa hợp giữa người Việt với nhau của bạn Hồ Thế Y gửi từ Cộng hòa liên bang Đức.
Bauxite Việt Nam
Ngày 9 tháng 4 năm 1865, Tướng Robert E.Lee chỉ huy một cánh quân chủ lực của Liên bang Mỹ (miền Nam) gửi thư xin hàng đến Tướng Ulysses S. Grant Tổng tư lệnh quân đội của Hợp chủng quốc Mỹ (miền Bắc).
Grant nhận được thư trong khi đang trên đường công tác ở tuyến sau, và lập tức chứng nhức nửa đầu của ông tiêu tan khi ông đọc thư. Ông liền phúc đáp là sẽ lên tuyến trước để gặp Lee, và để cho viên bại tướng tùy ý chọn địa điểm gặp gỡ, cũng như địa điểm sẽ diễn ra lễ đầu hàng.
Lúc 8 giờ sáng, Lee cưỡi ngựa đi gặp Grant, có ba sĩ quan phụ tá đi cùng, trong lúc mặt trận vẫn còn tiếng súng nổ. Trên đường, ông nhận được thư của Grant, và hai người trao đổi điệp văn suốt trong nhiều giờ, trước khi một lệnh ngừng bắn được thi hành, và Grant nhận được yêu cầu bàn thảo về các điều khoản đầu hàng.
Vận một bộ quân phục trắng tinh, Lee đợi người chiến thắng. Grant đến trong bộ quân phục và đôi ủng còn dính đầy bùn chiến địa, không mang theo vũ khí tùy thân, chỉ có những tua vai đã xỉn màu cho biết cấp hàm của ông. Đây là cuộc tái ngộ đầu tiên của hai người sau gần 20 năm. Tướng Grant bỗng thấy khó khăn khi đi vào việc, nên phải mất một lúc chuyện trò về cuộc gặp gỡ trước trong cuộc chiến Mỹ – Mehico rồi chính Lee là người chủ động đưa câu chuyện trở về mục đích cuộc gặp hôm nay.
Grant đưa ra những điều khoản như ông đã đề nghị trước đó:
“ Hồ sơ của tất cả các sĩ quan và binh sĩ (quân miền Nam – ND) phải được sao lại, một bộ giao cho viên sĩ quan do tôi chỉ định, một bộ được giữ lại bởi sĩ quan (hoặc các sĩ quan) do ông chỉ định. Các sĩ quan phải đích thân tuyên hứa không cầm vũ khí chống lại Chính phủ HCQ cho đến khi được chuyển đổi hợp thức, và mỗi viên chỉ huy đại đội hay trung đoàn phải ký một bản tuyên bố tương tự cho binh lính dưới quyền. Vũ khí, pháo và tài sản công phải giữ lại và sắp xếp, và giao cho viên sĩ quan do tôi bổ nhiệm tiếp nhận. Trong đó không bao gồm vũ khí tùy thân của các sĩ quan, cũng như ngựa hay hành lý riêng của họ. Sau khi hoàn thành những việc trên, mọi sĩ quan và binh sĩ sẽ được phép trở về nhà, không bị sách nhiễu bởi nhà chức trách HCQ chừng nào họ giữ lời hứa và tôn trọng các luật lệ có hiệu lực tại nơi cư trú”.
Các điều khoản khoan dung hết mức Lee có thể hy vọng. Quân binh của ông sẽ không bị bỏ tù hay truy tố vì tội làm phản. Thêm nữa, Grant còn cho phép những kẻ bại trận đem về nhà số lừa ngựa của họ để kịp trồng cấy vụ xuân, và cung cấp cho Lee lương thực để cứu đội quân đói khát của ông ta. Lee nói rằng việc đó tác động rất tích cực đến người của ông, góp phần lớn vào sự hòa giải đất nước.
Khi Lee ra khỏi nhà và lên ngựa đi, quân binh của Grant reo hò mừng chiến thắng, nhưng Grant lập tức hạ lệnh cho họ ngừng lại. Ông nói: “Tôi lập tức gửi lệnh để chấm dứt việc này. Giờ đây người của Liên bang (miền Nam – ND) là người cùng một nước, chúng ta không muốn hân hoan trước sự suy sụp của họ”.
Ngày 12/4/1865, lễ đầu hàng chính thức được tổ chức, Tướng Joshua L. Chamberlain được HCQ (miền Bắc) trao trách nhiệm chỉ huy lễ. Buổi lễ được ông ghi lại với những chi tiết cảm động. Ông coi đó “không gì khác hơn là một cuộc diễu binh”.
Đoàn quân “thất trận” được ông miêu tả đầy trân trọng:
“Trước mặt chúng tôi, trong vẻ khiêm cung tự hào, đứng đó là hiện thân của tính cách trượng phu: những người đàn ông mà không nhọc nhằn đau khổ, không chết chóc tai ương hay nỗi tuyệt vọng nào có thể bẻ cong quyết tâm của họ; giờ đây, đứng trước mặt chúng tôi, gày gò, tàn tạ, đói khát, nhưng đứng thẳng, mắt nhìn thẳng vào mắt chúng tôi, đánh thức những ký ức đã buộc chặt chúng tôi với nhau như không thể có gì buộc chặt hơn – có thể nào những trượng phu như thế lại không được hoan nghênh trở về trong lòng HCQ đã được thử thách và bảo đảm đến vậy?”
Còn thái độ của những người chiến thắng? “Phía chúng tôi, không thêm một tiếng kèn, hay hồi trống; không reo hò, không một tiếng nói ra hay thì thầm về niềm vinh quang phù phiếm… mà chỉ một sự im lặng kính cẩn, nín thở, như trong một lễ tang!”
Ngày hôm ấy, 27.805 quân binh Liên bang diễu qua và hạ vũ khí của họ xuống.
HH dịch
HT Mạng Bauxite Việt Nam biên tập
Hòa hợp hòa giải?!
Hồ Thể Y
Những lời tâm huyết sau đây của GS Nguyễn Huệ Chi là động cơ cho tôi viết lên những tâm tình đã chất chứa suốt 35 năm nay (xin trích):
“Không nói giữa người Mỹ và người Việt Nam mà giữa người Việt với nhau, biết là cùng ruột rà máu mủ, từ một bọc mà ra, quan hệ giữa từng con người hay từng nhóm với nhau thì sau 35 năm tưởng không còn gì ngăn trở, nhưng một bức tường vô hình vẫn cứ sừng sững khi hai cộng đồng muốn tìm đến với nhau. Thiết tưởng, ở đây, vẫn chưa có một lực đẩy để người ta náo nức ùa lên phá tan bức tường vô hình và vô lối kia đi. Ai tạo nên được lực đẩy này nếu không là người lèo lái con thuyền đất nước. Nói như Lão Tử “Tự tri giả anh, tự thắng giả hùng”, xem ra vẫn rất khó tìm được một bộ sậu nguyên thủ có cái bản lĩnh tự tri và tự thắng”.
Năm 1965 tôi sang CHLB Đức du học, bị “phong trào phản chiến” của sinh viên, học sinh, trí thức từ Tây Âu đến Bắc Mỹ lôi cuốn, bắt đầu theo dõi các vấn đề th[fi cuộc và các chủ thuyết chính trị! Nhất là tôi quan tâm tới tốc độ xây dựng đất nước của người Đức sau Chiến tranh thế giới II. Sự việc làm tôi suy nghĩ rất nhiều là: Chính sách biên chế của nước Đức (Ent – Nazifizierung) từ tháng Giêng 1946, sau Hiệp ước Postdam của tứ cường, lưu dụng hầu như toàn bộ trí thức, chuyên gia, công nhân và cả quân nhân vào guồng máy xây dựng đất nước. Tôi hiểu tại sao, sau Thế chiến thứ II hầu như toàn bộ người dân “gốc Đức” từ Đông Âu di tản sang CHLB Đức!
Lịch sử lặp lại, năm 1990 sau khi thống nhất, nước Đức thi hành Chính sách biên chế Mật vụ (EntStasifizierung), loại bỏ toàn bộ những ai đã cộng tác với Cơ quan Mật vụ – Điềm chỉ ra khỏi các Cơ quan nhà nước, ngoài ra hầu như tất cả được lưu dụng, đối xử (tương đối) công bằng! Bà Thủ tướng Angela Merkel là một thí dụ.
Mỗi tối trước khi đi ngủ tôi thường ngâm nga ru mình:
“Trăm năm trong cõi người ta…
Những điều trông thấy ngẫm mà đớn đau…”
Đi đây, đi đó, được sống và trải nghiệm, thấy rằng 35 năm qua tuy ngắn mà vô cùng dài trong vũ đài Olympic: dân giàu, nước mạnh. “Nẫu lòng” thương cho số phận “dân tộc Việt Nam” mình long đong, bao nhiêu xương máu đều trôi sông!
30 tháng Tư nay lại đến! Một loạt bài trên blog, trên web kêu gọi “hòa giải hòa hợp” (chưa nói đến báo chí “lề phải”)! Cuộc sống có bao nhiêu “sự tình cờ” để đàm tiếu về nhân tình! Câu hỏi “Mình là ai” (Liêu Thái, https://boxitvn.online/bai/3189) cũng là câu tôi đã tự hỏi mình 42 năm về trước!
Hòa giải hòa hợp? Anh phải tử tế với dân tộc của anh trước đã!!! Bao nhiêu thanh niên phải trải nghiệm cuộc đời trong lao tù để hiểu được cái ý nghĩa của “Tự do Dân chủ”, tên tuổi tôi không cần phải nêu ra!
Lịch sử đã cuốn phăng cái ngông cuồng của kẻ thắng trận, của những kẻ điên rồ như Hitler, Stalin, Mao… mặc chiếc áo chủ nghĩa này nọ, khích động tư tưởng dân tộc cực đoan để xây dựng chế độ độc tài phe đảng!!! Hành động như thế nào để thực sự hòa giài hòa hợp, để nức lòng người Việt khắp năm châu?! Một câu hỏi để các Anh Chị chúng ta, trong và ngoài nước, mỗi người tự trả lời.
CHLB Đức, tháng 4-2010
H. T. Y.
HD Mạng Bauxite Việt Nam biên tập