Carlyle A. Thayer, 16/7/2014
Trần Ngọc Cư dịch từ Việt Vùng Vịnh
Chúng tôi đang soạn một bản đánh giá tình hình tranh chấp biển Hoa Nam [Biển Đông] và muốn biết ý kiến của ông về việc cuộc đấu tranh chính trị bí mật bên trong Đảng Cộng sản Việt Nam đã ngăn cản Việt Nam dùng biện pháp pháp lý đối với Trung Quốc như thế nào.
CÂU HỎI 1: Đấu tranh nội bộ giữa phe thân Trung Quốc và phe thân Mỹ bên trong Đảng Cộng sản Việt Nam đã cản trở việc Việt Nam đưa Trung Quốc ra tòa án quốc tế ngay cả trước khi Bắc Kinh di chuyển giàn khoan. Ông có thể xác nhận điều này không và ông sẽ chứng minh sự đánh giá của ông như thế nào?
TRẢ LỜI: Theo các nguồn tin tại Hà Nội, trong sáu năm qua Việt Nam luôn luôn tính chuyện đưa Trung Quốc ra tòa. Do hậu quả của cuộc khủng hoảng giàn khoan, Việt Nam đã cân nhắc hai đường lối riêng biệt, một liên quan đến chủ quyền trên đảo Hoàng Sa và một liên quan đảo Trường Sa. Sự kiện Việt Nam không chủ động kiện Trung Quốc trước tiên mà cũng không hậu thuẫn Philippines trong việc này là bằng chứng cho thấy phương án pháp lý không được đa số Bộ Chính trị chấp nhận. Cũng nên lưu ý rằng Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã công khai tuyên bố mạnh mẽ về hành động pháp lý; ông nói rằng hành động pháp lý sẽ tùy vào thời điểm. Tướng Phùng Quang Thanh nói ở cuộc Đối thoại Shangri-La rằng lựa chọn pháp lý là biện pháp sau cùng. Ủy viên Quốc vụ Viện Trung Quốc Dương Thiết Trì, trong chuyến sang Hà Nội gần đây, đã lên tiếng răn đe Việt Nam không được dùng hành động pháp lý.
CÂU HỎI 2: Bây giờ Trung Quốc đã di chuyển giàn khoan khá sớm so với hạn định cuối cùng là giữa tháng Tám, ta có nên sòng phẳng mà nói rằng phe thân Trung Quốc đã thắng thế không? Nếu đúng vậy, tại sao? Nếu không đúng vậy, tại sao?
TRẢ LỜI: Việc Trung Quốc rút giàn khoan sẽ đưa đến kết quả là tức khắc giảm bớt căng thẳng. Trung Quốc cũng sẽ rút luôn đoàn tàu gồm trên một trăm hạm thuyền của mình ra khỏi vùng nước tranh chấp. Việc này sẽ tạo điều kiện để Việt Nam rút tàu Cảnh sát biển và Lực lượng Kiểm ngư của mình về. Như vậy sẽ tạo cơ sở cho các cuộc thương thuyết giữa Trung Quốc và Việt Nam để bàn về phương hướng đưa các quan hệ song phương trở lại bình thường. Cái gọi là phe thân Trung Quốc, hay những thành phần thỏa hiệp [accommodationists], sẽ chống lại những hành động có thể làm các quan hệ với Trung Quốc trở nên tồi tệ. Điều này có nghĩa là việc đưa Trung Quốc ra tòa và nâng cấp các quan hệ với Mỹ không thể diễn ra trong một tương lai gần. Thủ tướng Dũng có nguy cơ mất hậu thuẫn. Một hội nghị Ủy ban Trung ương Đảng sẽ được tổ chức để cứu xét các ưu, khuyết điểm của việc đưa Trung Quốc ra toà. Phiên họp này sẽ đệ trình các đề xuất của mình lên Bộ Chính trị.
CÂU HỎI 3: Theo quan điểm của phe thân Trung Quốc, những hậu quả làm phức tạp tình hình của việc xích lại quá gần với Mỹ sẽ là gì? Còn theo quan điểm của phe thân Mỹ, việc tiếp tục thỏa hiệp với Trung Quốc sẽ có hại như thế nào về chính trị và kinh tế?
TRẢ LỜI: Xích lại quá gần với Mỹ sẽ đưa đến hậu quả là Việt Nam sẽ chịu những sức ép tiêu cực hay thậm chí những trừng phạt kinh tế từ phía Trung Quốc. Xích lại gần với Mỹ sẽ kéo theo việc đáp ứng một số đòi hỏi của Mỹ như phải có tiến bộ rõ rệt về nhân quyền đồng thời đáp ứng những sức ép của Mỹ đòi tiếp cận quân sự to lớn hơn đối với Việt Nam, như việc sử dụng Vịnh Cam Ranh. Gia tăng các đợt ghé thăm của tàu hải quân Mỹ và các cuộc diễn tập quân sự hỗn hợp.
Phái thân Mỹ thấy rằng việc thỏa hiệp với Trung Quốc sẽ hạn chế tự do hành động của Việt Nam và đặt Việt Nam vào thế phải khuất phục và lệ thuộc Trung Quốc. Lệ thuộc ý thức hệ sẽ giảm bớt các viễn ảnh cải tổ kinh tế tại Việt Nam.
CÂU HỎI 4: Việc rút giàn khoan của Trung Quốc sẽ ảnh hưởng lên cuộc đấu tranh nội bộ của hai phe như thế nào? Và cuối cùng sẽ kết thúc ra sao?
TRẢ LỜI: Việc rút giàn khoan sẽ mang lại kết quả là giảm bớt căng thẳng và gia tăng khả năng có những cuộc đàm phán song phương cấp cao. Điều này sẽ tạo ưu thế cho những thành phần muốn thỏa hiệp với Trung Quốc. Cuộc đấu tranh trong nội bộ Đảng có thể sẽ leo thang trong tương lai vì những bất đồng về thành quả ngắn hạn đối với lợi ích lâu dài.
CÂU HỎI 5: Tác động qua lại giữa phe thân Trung Quốc và phe thân Mỹ sẽ ảnh hưởng lên cung cách Việt Nam xử lý các xung đột tương lai với Trung Quốc như thế nào?
TRẢ LỜI: Nếu lãnh đạo Việt Nam tiếp tục chia rẽ theo đường lối thân Trung Quốc và thân Mỹ, điều này có nghĩa là Việt Nam sẽ không thể nâng cấp các quan hệ với Mỹ trong các lãnh vực an ninh và quốc phòng. Việt Nam sẽ tiến hành rất thận trọng và ngập ngừng. Đối với các xung đột tương lai với Trung Quốc, nhóm thỏa hiệp sẽ có hành động tự chế [self-censor]. Họ sẽ phủ quyết bất cứ chính sách nào có thể làm phật lòng Trung Quốc. Trên thực tế, họ sẽ hùa theo Trung Quốc, nghĩa là, tránh chỉ trích Trung Quốc với kỳ vọng là Việt Nam sẽ được tưởng thưởng về mặt kinh tế vì hành vi hữu hảo của mình. Vấn đề là, việc cùng chia sẻ một ý thức hệ xã hội chủ nghĩa sẽ trói tay Việt Nam và hạn chế khả năng hành động vì lợi ích dân tộc. Tóm lại, một cuộc tranh giành quyền lực nếu còn tiếp tục giữa phe thân Trung Quốc và phe thân Mỹ trong Đảng Cộng sản Việt Nam sẽ làm suy yếu khả năng theo đuổi các lợi ích dân tộc và chống lại sức ép của Trung Quốc.
CÂU HỎI 6: Ông có nghĩ việc Trung Quốc rút giàn khoan có liên quan đến việc Thượng viện Mỹ thông qua một nghị quyết chỉ trích Trung Quốc tuần qua và cuộc điện đàm giữa Tổng thống Obama và Chủ tịch Tập Cận Bình cách đây vài hôm?
TRẢ LỜI: Việc Trung Quốc rút giàn khoan không trực tiếp liên quan tới nghị quyết của Thượng viện Mỹ và cuộc điện đàm giữa Tổng thống Obama và Tập Cận Bình vì những quyết định thuộc tầm cỡ này không thể đưa ra tùy hứng. Trung Quốc chắc đã quyết định trước đó việc rút giàn khoan vì đã thu thập đầy đủ dữ liệu thương mại và sẽ không mất mát gì do kết thúc các hoạt động thăm dò dầu khí sớm hơn. Rõ ràng là, cơn bão Rammasun sắp đi qua có ảnh hưởng lên quyết định rút lui sớm. Sau cùng, Trung Quốc còn phải cân nhắc chính sách chiến lược của mình. Bắc Kinh đã đi sớm một bước để tạo ảnh hưởng lên phiên họp rất quan trọng sắp đến của Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam nhằm quyết định có nên đưa Trung Quốc ra toà án quốc tế và, có thể, nên tìm kiếm các quan hệ gần gũi hơn với Mỹ hay không.
C. A. T.
Dịch giả gửi BVN.