Cũng như nhà giáo Phạm Toàn, anh chị em BVN cũng có linh cảm người thứ hai không bấm nút thông qua Hiến pháp 2013 chính là TT Nguyễn Tấn Dũng. Cũng chẳng có gì là khó đoán. Các bạn hãy nhớ lại trước ngày thông qua Hiến pháp chừng mươi lăm hôm, ông Nguyễn Tấn Dũng có phát biểu trước Quốc hội, đại ý rằng chúng ta nên trở lại với Hiến pháp 1946; hoặc trong lời phát biểu nhân ra mắt “ngày pháp luật” đầu tiên của Việt Nam (9-11 hàng năm) ông cũng nói: “Hiến pháp năm 1946 thấm đẫm tư tưởng dân chủ pháp quyền của Chủ tịch Hồ Chí Minh coi trọng các giá trị quyền con người, quyền công dân, đã trở thành tiền đề pháp lý đặc biệt quan trọng cho việc thiết lập một chính quyền dân chủ, mạnh mẽ và sáng suốt” (xem đây). Từ lời nói đến hành động, việc không bấm nút trong phiên họp cuối cùng là một hệ quả hết sức logic nếu ta dự đoán người thứ hai không bấm nút đó là Nguyễn Tấn Dũng. Nhìn vào “mặt mũi” các vị đại biểu Quốc hội khóa này chúng ta càng không sợ nhầm lẫn khi dám nói rằng chỉ có ông Thủ tướng mới có gan làm cái điều… ngang với ông Dương Trung Quốc ngoài đảng đã làm (nên nhớ đến nay Quốc hội chỉ có một ông Dương Trung Quốc và một người khuyết danh bỏ phiếu trắng, chứ Quốc hội thời cụ Hồ từ 1946 và suốt trong kháng chiến chống Pháp thì vẫn có nhiều vị trí thức tài giỏi không là đảng viên mà góp ý rất thẳng thắn và có thừa tính phản biện nghiêm minh).
Vậy mà, tuy có được mời tham gia cuộc họp của báo Tuổi trẻ vào sáng ngày 4-1-2014 tại nhà hàng Marina Hà Nội để tọa đàm về thông điệp đầu năm của Thủ tướng (xem đây), ngẫm nghĩ kỹ, chúng tôi vẫn quyết định đóng vai khiếm diện. Vì sao? Không phải BVN không quan tâm đến những “ý mới” được “tung ra” trong bản thông điệp đang làm xôn xao dư luận trên báo chí và các mạng truyền thông. Rất quan tâm là khác. Song chúng tôi bỗng nhớ lại những lời trao đổi giữa nhà giáo Phạm Toàn và GS Nguyễn Huệ Chi cũng đúng vào ngày đầu năm 2013, về nhiều việc, trong đó có việc chuẩn bị sửa đổi Hiến pháp. Cho đến cuối năm, khi Quốc hội thông qua với 99,9% số người tán thành bản Hiến pháp ấy – có lẽ đã tốn không biết bao nhiêu tỷ đồng cho cả một phong trào góp ý sửa đổi câu chữ suốt một năm, trong khi hàng triệu người trên khắp cả nước (nông thôn, thành thị, vùng sâu vùng xa), lâm cảnh cơ hàn hoặc chịu oan ức, đánh đập, tù đày, bị cưỡng chiếm đất đai, nhà cửa, và xã hội rối động những chuyện giết, cướp… còn nặng nề hơn trước khi góp ý gấp nhiều lần – đọc lại những điều mà hai người khởi xướng trang mạng BVN nói với nhau trong ngày tết dương lịch tròn một năm trước, cứ thấy sao mà trúng phóc. Xin trích một đoạn:
“Huệ Chi – Một câu hỏi cuối cùng: sắp tới Quốc hội mời góp ý sửa đổi Hiến pháp 1992 ý anh là thế nào?
Phạm Toàn – Nói thật, tụi mình không có thì giờ để bận tâm vào những việc… vừa trọng đại vừa biết trước kết quả ấy. Mình thì Cánh Buồm, ông thì các vị vua hiền triết và nghệ sĩ thời Lý – Trần. Đánh cuộc với ông, góp ý chán chê rồi nhỡ toàn dân muốn thay đổi điều 4, các ngài có dám theo dân không nào? Thùng phiếu nước ta cần xức nước hoa!
Huệ Chi – Trầm ngâm khá lâu Có lẽ… thế mà đúng. Lao vào chuyên môn mà làm một đôi việc cho có ích. Những ngày này nhìn đây nhìn đó thấy nhiều chuyện cứ rối tinh. Chính sách, ngân hàng, bất động sản… bão giá, thất nghiệp, giết chóc, bạo hành… Quan trọng nữa là cái cách con người cư xử với nhau, cái tình người hình như đã trống rỗng. Có nơi đâu mà hễ bước ra đường là có thể bị cướp dùng dao cứa cổ hoặc đâm ngay một nhát vào lưng để giật túi, giật điện thoại di động, mà xung quanh đành chịu? Chính con dâu của tôi cũng mới là nạn nhân cách đây chưa đến hai tuần – may mà nó chưa bị đâm, chỉ mới ngã sấp xuống và vì có đội mũ bảo hiểm nên đầu đập xuống hè mà chưa việc gì… Điều ám ảnh số đông bây giờ có dễ chưa phải là chọn được những câu những từ ưng ý về quyền con người, quyền công dân gì đó để thay cho một văn bản đã cũ. Những thứ ấy đối với dân mình e còn xa xỉ quá, mà lại… có vẻ như làm văn, nói như các cụ xưa là không phải cái học thực nghiệp. Chẳng biết có tác động gì đến thực tiễn hay không? Tôi nghiệm ra, trong thực tế hình như có nhiều khái niệm, giờ đây sau bao nhiêu thăng trầm, đã mất hẳn nghĩa gốc hoặc hoàn toàn biến nghĩa… Thôi thì con cắn rơm cắn cỏ lạy các quan… ban đêm xin các quan hãy có lòng nghĩ đến chúng con một chút, bớt đi chừng một phần năm những kẻ nuôi ăn để đàn áp biểu tình chống Trung Quốc xâm lược, giao cho đám ấy đi xua cướp giùm chúng con. Chứ các quan nói trên tivi, tuyên bố này kia trên báo thì lúc nào cũng hay, ai nghe chả hả lòng hả dạ, khốn nỗi cướp nó bao giờ cũng tránh các quan. Thuở sinh tiền, GS Đinh Gia Khánh có nói với tôi, trước 1945 đêm đêm sinh viên Hà Nội ở “Việt Nam học xá” đã gần ngoại ô rồi mà đi dạo phố suốt đêm có hề hấn gì đâu… Ao ước của người Việt đại chúng xưa nay vốn thật là giản dị, vậy mà xem chừng trong lịch sử lại rất, rất ít khi đạt được: một đất nước thật sự thanh bình, ai đâu yên đấy không bị hạch sách quấy nhiễu, người dân có thể thở, có thể làm ăn, và có cái ăn để còn sống thủy chung tình nghĩa, đừng trở thành trơ lỳ như gỗ đá… Thế thôi. Nói xa xôi quá đâm thành những chàng lãng tử…” (Xem đây).
Có thể nói, một hiện tượng gần như đã thành luật tục của xã hội Việt Nam, là nói ít khi đi đôi với làm. Nói mạnh về dân chủ thì có dễ đã được nghe sướng tai từ lâu lắm. Tính thật cụ thể e rằng đây là những gì quyến rũ bậc nhất, từng văng vẳng hơn 60 năm qua xét trên lĩnh vực… ngôn từ – xin nghe lại hàng loạt phát ngôn từ ông Hồ Chí Minh giữa những năm 40 thế kỷ trước đến bà PCT Doan rất gần đây. Thế nhưng cái “mạnh” đó lại chưa bao giờ hiện hình trong thực tế đời sống, trừ một thời gian không dài lắm toàn dân sống trong không khí hồ hởi tưởng rằng sẽ có dân chủ ngay sau 1945.
Ông Thủ tướng trong góp ý sửa đổi và bấm nút Hiến pháp ở cuộc họp Quốc hội có vẻ như đã thống nhất được giữa hai điều rất ít thống nhất kia – nói và làm – trong tư cách một “Ông Dân” (theo cách dùng của nhà thơ Tú Mỡ), quả xứng đáng ghi điểm. Còn như ông Thủ tướng với tư cách người đứng đầu cơ quan hành pháp của Việt Nam thì lời tuyên bố đầu năm cũng đã gây được ấn tượng khá mạnh. Đó là việc mà bất kỳ người đứng đầu cơ quan hành pháp một nước văn minh nào vẫn thường xuyên thực hiện, như một thông lệ hàng năm. Việt Nam lần đầu mới có, âu cũng là một bước tiến đáng mừng. Tuy nhiên…, tuy nhiên… (lặp đi lặp lại hai chữ “tuy nhiên” có nghĩa là đang uốn lưỡi bảy lần), đối với các nước có cơ chế dân chủ rõ ràng thì thông điệp đầu năm chính là một lời cam kết giữa cơ quan hành pháp với nhân dân, để nhân dân dựa vào đấy mà đối chiếu với việc làm của Chính phủ trong suốt cả năm hoặc cả một nhiệm kỳ, kiểm tra xem việc nào Chính phủ không làm được, để còn bỏ phiếu tín nhiệm, cao hơn nữa truất phế Chính phủ giữa chừng, thay thế bằng một Chính phủ năng nổ hơn. Ở phương diện thứ hai này mà cân nhắc những lời vàng của ông Nguyễn Tấn Dũng, xem chừng lại không dễ chút nào.
Một năm qua, biết bao sự cố đã xảy ra trên đất nước làm người dân nản lòng kinh khủng. Tham nhũng lãng phí dường như đâu cũng có và có với những con số “hùng hồn”, mà phát hiện và trừng trị chỉ mới là “muối bỏ bể”. Kinh tế tụt hậu trong nguy cơ nằm trên bờ vực phá sản. Ngân hàng nơm nớp đổ vỡ; các doanh nghiệp nhà nước chưa xí nghiệp nào xoay xở giảm thiểu đáng kể được những món nợ xấu khổng lồ đang lặc lè trên cổ ngoài biện pháp độc nhất là leo thang giá cả (EVN, Petrolimex…), hoặc chấp nhận thua lỗ lụn bại phải xin nhà nước ưu đãi mọi thứ (Công ty khai thác Bauxite); doanh nghiệp tư nhân giải thể hàng loạt; nông dân ngậm đắng nuốt cay bỏ ruộng; môi trường sinh thái bị vô số những cơn lũ thủy điện triệt phá… Trong khi giá cả thị trường vào sát những ngày này đột ngột tăng vọt lên. Ấy vậy mà những lời tuyên bố của các vị có trách nhiệm trong bộ máy công quyền nghe vẫn cứ xanh rờn: tình hình kinh tế vĩ mô năm 2013 đã “ổn định”, “lạm phát được kiểm soát”. Liệu các vị có chịu đi khảo sát dân tình để hiểu rõ dân chúng cả nước đang sống trong tình cảnh phập phù như thế nào không? Và có chịu lắng nghe những lời nói thẳng của những người như TS Lê Đăng Doanh, bà Phạm Chi Lan… hay không?
Cũng một năm qua biết bao những đàn áp khốc liệt đối với dân oan, với người dân bị cưỡng bức cùng đường phải kéo nhau đi đòi công lý, với những thanh niên, học sinh, sinh viên ý thức được con đường tất yếu dân chủ hóa đất nước, chỉ muốn truyền đạt cho nhau những hiểu biết cơ bản về quyền làm người và làm dân trong một nước độc lập, về chống Trung Quốc âm mưu thôn tính lãnh hải, về nội dung bản tuyên ngôn nhân quyền của Liên hiệp quốc… Họ đã phải chịu đủ thứ bạo hành như xua đuổi, đánh đập gây nên thương tích rùng rợn trên cơ thể, phía chống họ dùng đến cả đầu gấu để trấn áp, bắt những ai cứng cỏi vào tù, thậm chí ngay trong ngày Việt Nam nhận được chiếc ghế thành viên Hội đồng Nhân quyền của Liên hiệp quốc mà ở Sài Gòn các bạn trẻ phân phát bản Tuyên ngôn nhân quyền LHQ còn được “ăn mắm tôm” của đội quân chức năng nhà nước. Và cho đến sát trước khi bản thông điệp của ông Thủ tướng ban bố, hiện tượng kéo người bị nghi vấn vào đồn để thẩm vấn rồi chỉ mấy tiếng sau thì tuyên bố họ đã tử vong vì “bất ngờ bị bệnh nặng” hoặc “tự vẫn” trong đó có cả một học sinh lớp 9, vẫn cứ diễn ra.
Xin được hỏi, bản thông điệp vừa loan tải trên các mạng truyền thông trong ngày đầu năm đã dựa trên nền tảng nhận thức sâu chín nào của những người đứng đầu đất nước? Là một chuyển đổi nhận thức tự giác do nhìn rõ thực tế sát sườn “không đổi thay thì chết” từ thực tế yếu kém đồng bộ ở cả hai phương diện kinh tế – xã hội nói trên? Hay chủ yếu chỉ là do áp lực của thế giới bên ngoài, của những cơ quan quyền lực như Liên hiệp quốc, của Hội đồng Nhân quyền nhiều nước trên thế giới lúc nào cũng sục sôi những lời phản đối về tình trạng mất nhân quyền của Việt Nam? Xa hơn chút nữa, của cái yêu cầu sống chết phải “vẽ lại bộ mặt” để có chiếc vé vào cửa một tổ chức như TPP? Và trong nội bộ của chính trường Việt Nam thì biết đâu lại là do “sắc thái mới của cuộc đấu tranh đa dạng và phức tạp” mang tính thời đoạn trước mắt và cả sự phóng chiếu nhằm vào nhiệm kỳ sắp tới? Khó nghĩ quá!
Nhưng trên lý thuyết, nếu đã thực sự là một hiện tượng có ý nghĩa chuyển đổi, thì trước sau đó phải là kết quả của một tiến trình sâu xa bắt rễ không phải chỉ trong nhận thức mà quan trọng còn là trong hoạt động thực tiễn của chủ thể nhận thức, như những thể nghiệm, rút kinh nghiệm dần dần. Có một biểu hiện nào của sự thể nghiệm đổi mới của chính cơ quan công quyền lâu nay về cả hai phương diện: cải cách kinh tế đáp ứng quyền lợi người dân lẫn nới lỏng dân chủ cho dân? Chưa hề thấy. Hay phải chăng việc ban bố Nghị định 72 cho phép phạt nặng những bloggers có ý kiến phê phán đối với người đứng đầu đất nước trong những việc làm sai trái nào đó, và việc đề ra điều luật cho phép công an được dùng súng bắn vào dân khi người dân tỏ ý bất phục tùng và phản kháng… đã đến đúng thời điểm có hiệu lực, chính là nền tảng hiện thực của những “phát ngôn hào sảng” trong thông điệp về “phát huy mạnh mẽ quyền làm chủ của nhân dân”, về “đổi mới thể chế”… của người đứng đầu Chính phủ trong ngày đầu năm, bởi lẽ cơ quan quyền lực khi được tự do dùng súng đối đầu với dân thì đã có đủ “thế mạnh” để ăn nói rất đàng hoàng: “Người dân có quyền làm tất cả những gì pháp luật không cấm và sử dụng pháp luật để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Cơ quan nhà nước và cán bộ, công chức chỉ được làm những gì mà pháp luật cho phép”. Vâng, pháp luật cho người cầm quyền thế là quá đủ, còn cần phải thêm gì nữa? Còn người dân thì hỏi có cái gì pháp luật không cấm, đến phân phát Tuyên ngôn nhân quyền của Liên hiệp quốc cũng đã là “phạm luật” rồi! Chừng như bấy nhiêu chỗ dựa vẫn chưa coi là khả dĩ, người đứng đầu Chính phủ còn chốt thêm một câu: “Mọi hạn chế quyền tự do của công dân phải được xem xét cẩn trọng và chủ yếu nhằm bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội và những giá trị văn hóa, lịch sử, đạo đức tốt đẹp của dân tộc”. Được quyền bắn vào đầu dân rồi lại còn hạn chế quyền tự do của dân nhằm “bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội” và đủ thứ thuần phong mỹ tục khác. Tự do ấy liệu có còn một mẩu nào hay đã triệt tiêu bằng hết? Thật đúng là lập luận một cách đầy “cẩn tắc”.
Ông Thủ tướng đã từng ra nghiêm lệnh phải xét lại vụ án đập phá nhà anh Đoàn Văn Vươn. Thì kết quả, anh em anh Đoàn Văn Vươn phải “nhập kho” 5 năm, còn kẻ gây tội ác, ông Caca mà từ khuôn mặt đến cách nói năng rõ ra phong cách con người XHCN, được thăng lên cấp tướng.
Ông Thủ tướng đã từng mạnh mẽ đề xuất Luật biểu tình trước Quốc hội. Thì kết quả là hầu hết các cuộc biểu tình chống Trung Quốc bảo vệ chủ quyền lãnh thổ lãnh hải đều bị đàn áp khốc liệt, những cuộc tập hợp vì nhân quyền và dân quyền bị hành hung.
Lần này nữa, ông Thủ tướng mạnh mẽ nói đến dân chủ, đến tam quyền phân lập… Không biết kết quả là những ai sẽ theo chân các bạn Trần Huỳnh Duy Thức, Cù Huy Hà Vũ, Hải Điếu Cày, Tạ Phong Tần, nhẹ hơn chút nữa là Trương Duy Nhất, Phạm Viết Đào?
Mong rằng những điều chúng tôi gợi ý như một cách nêu nghịch lý để rộng đường cầm cân nảy mực cho nhà cầm quyền, sẽ được thực tế hành pháp trong năm 2014 cực lực bác bỏ. Mong lắm thay!
BVN