BBC
Ngày 27/3, ngày thứ 15 diễn ra phiên xét xử vụ án Vạn Thịnh Phát và Ngân hàng SCB. Nhiều thông tin bất ngờ được hé lộ tại tòa cũng như nhiều câu hỏi vẫn bỏ ngỏ về quy mô và sức ảnh hưởng của vụ án.
Chụp lại hình ảnh: Bà Trương Mỹ Lan tại phiên xét xử vụ án Vạn Thịnh Phát ngày 5/3. Nguồn hình ảnh: Getty Images
BBC xin tóm tắt những thông tin nổi bật trong những ngày xét xử vừa qua dưới đây.
Bà Trương Mỹ Lan là chủ của SCB ngay cả trước khi ba ngân hàng sáp nhập?
Trở lại thời điểm bà Trương Mỹ Lan bị bắt vào tháng 10/2022, người dân đã kéo đến SCB rút tiền vì có thông tin rằng bà Trương Mỹ Lan mới là chủ nhân thực sự của ngân hàng này.
Để trấn an dư luận, SCB đã ra thông cáo ngay lập tức, trong đó nêu rằng: “Bà Trương Mỹ Lan không giữ chức vụ quản lý và điều hành tại SCB. Do đó, không ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh bình thường của SCB”.
Ngân hàng Nhà nước cũng đưa ra khuyến cáo để người dân không đổ xô đi rút tiền. Các cơ quan báo chí cũng được dặn dò “thận trọng” trong việc đưa tin về bà Trương Mỹ Lan và SCB để tránh “gây tâm lý hoang mang, lo lắng cho người gửi tiền”.
Tuy nhiên, tại phiên xét xử vụ Vạn Thịnh Phát, lời khai của các bị cáo tiết lộ rằng bà Trương Mỹ Lan đóng vai trò chủ chốt ở SCB, thậm chí ngay cả trước thời điểm ba ngân hàng gồm Sài Gòn (tức SCB cũ), Đệ Nhất (FCB) và Việt Nam Tín Nghĩa (TNB) được sáp nhập vào 1/1/2012. Đây cũng là thời điểm mà cơ quan chức năng xác định là bắt đầu hành vi phạm tội của bà Lan và các đồng phạm.
Về việc sáp nhập ba ngân hàng thành SCB, bà Lan khai trước tòa rằng bà được một số lãnh đạo Ngân hàng Nhà nước “động viên”, nhờ đích danh bà đứng ra giúp đỡ vì bà có “có tiếng nói, có uy tín”. Theo đó, bà Lan đóng vai trò “cố vấn ban hợp nhất”.
Ông Bùi Anh Dũng, cựu chủ tịch HĐQT SCB, cũng khai rằng có thể Ngân hàng Nhà nước biết được Trương Mỹ Lan có uy tín, năng lực, chủ thực sự của SCB nên mời tham gia tái cơ cấu. Nếu theo lời khai của ông Dũng thì ngay cả trước thời điểm sáp nhập ba ngân hàng, nhiều người, thậm chí Ngân hàng Nhà nước, đã biết bà Trương Mỹ Lan là người nắm phần lớn cổ phần ở SCB cũ.
Tại tòa, đại diện Ngân hàng Nhà nước đã trả lời về vấn đề bà Lan nói. Theo đó, cả ba ngân hàng đều yếu kém, cần thiết tái cơ cấu. Trong đề án cơ cấu này, “NHNN không có thông tin về việc vận động bà Lan sở hữu 65% mà chỉ nhận diện nhóm cổ đông có 65% và bà Lan là người đại diện”.
Thực tế, từ năm 2012, đã có những nghiên cứu về tài chính thuộc Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright chỉ ra vấn đề của việc hợp nhất ba ngân hàng thương mại nói trên.
Tài liệu giảng dạy dài 28 trang của bốn tác giả: Nguyễn Xuân Thành, Trần Thị Quế Giang, Đỗ Thiên Anh Tuấn và Nguyễn Đức Mậu vào tháng 4/2012 đã nêu rằng, các cá nhân hay công ty là cổ đông lớn của ba ngân hàng nói trên trước khi sáp nhập đều có liên quan đến bà Trương Mỹ Lan.
Ví dụ, Công ty TNHH Đầu tư Tài chính Việt Vĩnh Phú (đây là pháp nhân được xác định là liên quan đến vụ án Vạn Thịnh Phát hiện tại), bắt đầu tham gia góp vốn vào SCB cũ từ năm 2006. Sở hữu và nắm quyền kiểm soát Việt Vĩnh Phú là một nhóm cổ đông, trong đó có bà Trương Mỹ Lan. Đến cuối năm 2007, Việt Vĩnh Phú sở hữu 28,5% vốn cổ phần của SCB.
Vẫn theo tài liệu này, từ năm 2009, bà Trương Mỹ Lan và nhóm đầu tư của mình bắt đầu mua cổ phần của Ngân hàng Tín Nghĩa (TNB). Còn Ngân hàng Đệ Nhất (FCB), nhóm đầu tư có liên quan đến bà Trương Mỹ Lan bắt đầu mua cổ phần của ngân FCB là từ 2010 và đến giữa năm 2011 thì nắm quyền kiểm soát ngân hàng.
Theo tìm hiểu của BBC, tháng 4/2011, bà Nguyễn Thị Thu Sương trở thành chủ tịch HĐQT của FCB. Trước đó vào năm 2008, bà Sương từng làm trợ lý Ban tổng giám đốc của Công ty Cổ phần Đầu tư Vạn Thịnh Phát. Trong vụ án hiện đang xét xử, bà Sương là cựu Chủ tịch HĐQT Ngân hàng SCB, bị đang bị truy nã về tội vi phạm quy định về hoạt động của ngân hàng.
Tài liệu của Fulbright đưa ra nhận định:
“Đằng sau thực tế một chủ nắm quyền sở hữu SCB, TNB và FCB là việc cả ba ngân hàng này đều tài trợ tài chính cho nhiều hoạt động đầu tư khác nhau của các doanh nghiệp do cùng chủ kiểm soát. Một ví dụ dễ thấy về việc ngân hàng cho vay dự án bất động sản do chính chủ ngân hàng đầu tư là hai dự án thuộc vào loại lớn nhất tại TP.HCM: Times Square và Saigon Peninsula”.
Báo chí thời điểm tháng 12/2011 dẫn Hiệp hội Bất động sản TP.HCM cho biết, cả ba ngân hàng SCB, Tín Nghĩa và Đệ Nhất đều là các ngân hàng tài trợ chính cho dự án Times Square (Quảng trường Thời đại) và Saigon Peninsula (Dự án Mũi Đèn Dỏ).
Toà nhà Times Square ở mặt tiền phố đi bộ Nguyễn Huệ (Quận 1, TP HCM) và Saigon Peninsula đều thuộc Vạn Thịnh Phát.
Hình ảnh của bà Lan qua lời khai của các bị cáo
Trong vụ án Vạn Thịnh Phát, Viện Kiểm sát đã xác định bà là “chủ mưu, cầm đầu trong việc chiếm đoạt tiền từ ngân hàng SCB”.
Trước tòa, các cựu lãnh đạo, nhân viên Ngân hàng SCB và cả thành viên đoàn thanh tra của Ngân hàng Nhà nước cũng khai về vai nổi bật bà Lan tại SCB.
Chủ tịch HĐQT, tổng giám đốc, lãnh đạo, cán bộ của Ngân hàng SCB và Tập đoàn Vạn Thịnh Phát đều khai làm theo chỉ đạo của bà Trương Mỹ Lan. Đoàn thanh tra Ngân hàng Nhà nước cũng thấy rằng trình độ quản trị của các lãnh đạo SCB là rất yếu, không theo quy định của Ngân hàng Nhà nước, phải làm theo chỉ đạo của bà Lan.
Điều đáng nói, nhiều bị cáo trong vụ án có những lời khai tương tự nhau là “tin tưởng tuyệt đối” vào tài năng của bà Trương Mỹ Lan và có sự “thần tượng” bà.
Theo hồ sơ vụ án, ông Bùi Anh Dũng được bà Lan cho làm chủ tịch HĐQT Ngân hàng SCB vì “hiền lành, không quậy phá”.
Trước tòa, ông Dũng khai rằng ông xem bà Lan như một “thần tượng”, cho rằng bà Lan là một nhà kinh doanh giỏi. Vì vậy, về kinh doanh hay nhân sự, ông Dũng đều xin ý kiến bà Trương Mỹ Lan.
Bà Trần Thị Mỹ Dung, nguyên Phó tổng giám đốc Ngân hàng SCB, khai lúc mới gặp thì rất thần tượng bà Lan và làm việc tại Ngân hàng SCB với tinh thần là trung thành tuyệt đối, không nghi ngờ. Thậm chí, bà Lan sai gì thì làm đó.
Bà Dung nói trước tòa rằng, thời điểm bà làm việc tại SCB (từ 5/2010 đến 9/2022) thì không chỉ riêng bà mà tất cả các anh em tại SCB đều làm việc với niềm tin tuyệt đối với bà Lan, không nghi ngờ.
“Khi đi họp về, anh Bùi Anh Dũng lúc nào cũng nói với bị cáo là anh đã theo chị Lan mười mấy năm rồi. Anh tin tuyệt đối chị Lan. Anh em mình cùng làm để giúp chị vượt qua khó khăn. Anh Võ Tấn Hoàng Văn cũng có nói với bị cáo một câu là anh em mình không có tài giỏi để làm chủ thì phải lựa người chủ tốt mà theo”, bà Dung nói tại tòa hôm 11/3.
Tại tòa, ông Võ Tấn Hoàng Văn, cựu Tổng giám đốc SCB (từ 12/2013 đến 7/2020), cũng khai rằng ông “tin tưởng” bà Lan trong quá trình tái cơ cấu:
“Bị cáo cũng rất tin tưởng vào tài năng của bà Trương Mỹ Lan có thể vực dậy ngân hàng này. Vì có điểm tựa vững chắc và sự tin tưởng từ bà Lan nên bị cáo đã phê duyệt các khoản vay”. Ông Văn nói thêm rằng, căn cứ này dựa trên cách đối xử của bà Lan là rất quan tâm đối với cấp dưới.
Bà Trương Huệ Vân, 36 tuổi, là cháu của bà Trương Mỹ Lan. Bà Vân khai rằng bà gọi bà Lan là mẹ và nghẹn ngào khi nhắc đến bà Lan.
“Bị cáo sống với cô từ nhỏ, rất hiểu cách sống và tin tưởng vào định hướng, tầm nhìn, kế hoạch của cô.
“Bị cáo được cô nuôi ăn học, rồi cho làm việc tại tập đoàn. Bị cáo luôn tin tưởng tuyệt đối vào cô. Bị cáo tin vào tầm nhìn của cô nên cô nói gì cũng tin tưởng và nghe theo, chỉ đạo gì làm đó, không dám cãi lại”, bà Trương Huệ Vân nói tại phiên tòa.
Chụp lại hình ảnh: Bà Trương Huệ Vân, cháu ruột của bà Trương Mỹ Lan, tại tòa. Nguồn hình ảnh: Trung tâm báo chí TP.HCM
Điểm bất nhất trong cáo trạng
Đến lượt mình, bà Trương Mỹ Lan nói rằng nhiều tài sản của bà ở Ngân hàng SCB được Công ty Hoàng Quân (đơn vị được Cơ quan Cảnh sát điều tra chỉ định) định giá quá thấp.
Theo bà Lan, công ty Hoàng Quân chỉ định giá có 726/1.166 mã tài sản đảm bảo cho 1.284 khoản vay của SCB là chưa hợp lý.
Luật sư Trần Minh Hải (bào chữa cho bà Diệp Bảo Châu, Phó tổng giám SCB) nói trước tòa rằng, theo cáo trạng thì bà Trương Mỹ Lan có 1.166 tài sản đảm bảo nhưng trang 15 của cáo trạng lại ghi bà Lan có:
- 204 tài sản bảo đảm cho các khoản vay giai đoạn từ 2012-2017
- 982 tài sản bảo đảm cho các khoản vay giai đoạn từ 2018 đến 2022
Như vậy, tổng số tài sản đảm bảo là 1.186, chênh lệch 20 tài sản.
Bên cạnh đó, luật sư Hải còn phân tích rằng, cáo trạng ghi nhận Công ty Hoàng Quân từ chối định giá 440 tài sản, nhưng thông tin xác định về số lượng tài sản mà Công ty Hoàng Quân từ chối cho từng giai đoạn thì có đến 445 tài sản, không phải 440. Chưa kể có 221 tài sản được Công ty Hoàng Quân định giá nhưng SCB từ chối phân bổ khoản vay.
Như vậy, có 666 tài sản bị loại bỏ ra khỏi danh mục tài sản khấu trừ thiệt hại, chưa kể phần chênh lệch 20 tài sản nói trên.
Chụp lại hình ảnh: Các luật sư tham gia phiên tòa. Nguồn hình ảnh: Trung tâm báo chí TP.HCM
Theo luật sư Hải, 666 tài sản này dù bị từ chối với lý do gì thì vẫn đang là tài sản thực và là tài sản hợp pháp của bị cáo Trương Mỹ Lan; SCB đang quản lý, chưa từng giải chấp các tài sản này hoặc trả lại tài sản cho chủ tài sản.
Vì vậy, luật sư đề nghị Hội đồng xét xử xem xét giá trị 666 tài sản này.
Về xác định thiệt hại của vụ án, nhiều luật sư khác cũng đề nghị HĐXX xem xét lại cách tính thiệt hại, đồng thời giá trị tài sản đảm bảo của Trương Mỹ Lan sau khi giám định lại quá thấp so với giá thị trường.
Luật sư Giang Hồng Thanh, người bào chữa cho bà Trương Mỹ Lan, cho rằng chứng thư thẩm định giá của Công ty Hoàng Quân hiện là văn bản duy nhất cơ quan tố tụng dùng để xác định thiệt hại.
Trong khi đó, chứng thư thẩm định giá đối với bất động sản có giá trị trong vòng 6 tháng, động sản là ba tháng – tức tính đến thời điểm hiện nay đã hết hiệu lực, không có ý nghĩa trong việc làm căn cứ tính thiệt hại.
“Nếu tính đúng, tính đủ thì số thiệt hại của vụ án sẽ không nhiều như vậy hoặc có thể không gây thiệt hại”, ông Thanh nói.
Trước đó, chủ tịch Tập đoàn Vạn Thịnh Phát cũng khai có 13 dự án nằm ngoài danh mục các tài sản bị kê biên trong vụ án. Bà Lan đồng ý dùng các tài sản này để khắc phục. Tuy nhiên, các dự án này có cả các nhà đầu tư nước ngoài, nên đề nghị tòa tạo điều kiện cho bà đàm phán.
Một tử hình, bốn chung thân
Chiều 19/3, đại diện Viện Kiểm sát Nhân dân TP.HCM đã luận tội và đề nghị mức án đối 86 bị cáo vụ án Vạn Thịnh Phát, cụ thể:
Tử hình: Bà Trương Mỹ Lan, Chủ tịch Tập đoàn Vạn Thịnh Phát là người duy nhất bị đề nghị tổng hợp mức án tử hình về ba tội danh: tham ô tài sản; vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng và tội đưa hối lộ 5,2 triệu USD cho bà Đỗ Thị Nhàn (Trưởng đoàn thanh tra giám sát của Ngân hàng Nhà nước tại SCB).
Ngoài mức án trên, bà Lan bị đề nghị buộc bồi thường toàn bộ hậu quả thiệt hại 677.286 tỷđồng (gồm 483.971 tỷ nợ gốc và 193.315 tỷ nợ lãi).
Chung thân: Ông Bùi Anh Dũng, nguyên Chủ tịch HĐQT Ngân hàng SCB, ông Đinh Văn Thành (đã bỏ trốn), nguyên Chủ tịch HĐQT Ngân hàng SCB và ông Võ Tấn Hoàng Văn, nguyên Tổng Giám đốc Ngân hàng SCB, đều bị đề nghị mức chung thân cho tội tham ô tài sản và 20 năm cho tội vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng. Tổng hình phạt là chung thân.
Bà Đỗ Thị Nhàn, nguyên Cục trưởng Cục Thanh tra, Giám sát ngân hàng II Cục II), Cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng, Ngân hàng Nhà nước, bị đề nghị chung thân về tội nhận hối lộ.
Mức án 19-20 năm: tội danh tham ô:
- Trương Huệ Vân (Tổng Giám đốc Công ty Tập đoàn quản lý bất động sản Windsor, cháu ruột bà Lan).
- Trương Khánh Hoàng (nguyên quyền Tổng Giám đốc Ngân hàng SCB), Trần Thị Mỹ Dung (nguyên Phó Tổng Giám đốc Ngân hàng SCB).
- Hồ Bửu Phương (nguyên Chủ tịch HĐQT Công ty CP Chứng khoán Tân Việt (TVSI).
- Nguyễn Phương Anh (Phó Tổng Giám đốc Công ty Sài Gòn Peninsula).
- Đặng Phương Hoài Tâm (Phó Trưởng phòng Văn phòng hội đồng quản trị Công ty cổ phần Tập đoàn Vạn Thịnh Phát).
Ông Dương Tấn Trước (Tổng Giám đốc Công ty TNHH Thương mại và Sản xuất Tường Việt) và Tạ Chiêu Trung (Tổng giám đốc Công ty CP Tài chính Việt Vĩnh Phú, nguyên thành viên HĐQT Ngân hàng SCB) cùng bị đề nghị 15 – 16 năm tội tham ô tài sản.
Riêng ông Trung còn bị đề nghị 7-8 năm tù tội vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng, tổng hợp từ 22 – 24 năm tù.
Chụp lại hình ảnh: Các bị cáo bị đề nghị phạt tù 15 -20 năm tù, chung thân hoặc tử hình về tội tham ô tài sản.
Với những người chỉ bị truy tố duy nhất một tội danh là vi phạm quy định về các hoạt động của ngân hàng, tùy vào mức độ phạm tội mà bị đề nghị từ 3-18 năm tù. Có 4/5 người đang bị truy nã cũng nằm trong nhóm tội này, bị VKS đề nghị mức án cao hơn, 12-18 năm tùy người.
Ông Chu Lập Cơ, chồng ba Lan, bị đề nghị từ 11 -12 năm tù.
Bà Phạm Thu Phong (nguyên trưởng ban kiểm soát Ngân hàng SCB) và ông Lưu Quốc Thắng (trưởng ban kiểm soát Ngân hàng SCB) đều bị đề nghị 3 năm tù về tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng, nhưng cho hưởng án treo.
Với đoàn thanh tra của Ngân hàng Nhà nước, ông Nguyễn Văn Hưng, nguyên Phó Chánh Thanh tra bị đề nghị mức 14-15 năm. Còn lại 15 người bị VKS đề nghị mức 3-15 năm tù, tùy mức phạm tội.
Ông Nguyễn Cao Trí, Chủ tịch Hội đồng quản trị CTCP Đầu tư và Quản lý giáo dục Văn Lang; Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Tổng Giám đốc Công ty Capella, bị đề nghị 10-11 năm tù về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản (1.000 tỷ đồng của bà Trương Mỹ Lan).
Ông Trí là người duy nhất không phải là đồng phạm của bà Lan trong vụ án chiếm đoạt tiền của SCB; cũng như không liên quan đến sai phạm tại Tập đoàn Vạn Thịnh Phát hay SCB.
Theo VKS, dù thuộc nhóm tội nào, những ai bị đề nghị 3 năm tù thì được hưởng án treo.
Nguồn: BBC Tiếng Việt