TS Luật Cù huy Hà Vũ
Tại Lễ trao giải Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 23 tối 25/11 ở Đà Lạt, Bùi Lan Hương thủ vai ca sĩ Khánh Ly trong phim truyện “Em và Trịnh” đã được Ban tổ chức trao giải “Nữ diễn viên phụ xuất sắc”. Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng, nhà sản xuất phim này và là người yêu của Bùi Lan Hương, đã nhận giải thay.
Thế nhưng đây lại là bê bối vì Bùi Lan Hương từ đầu tới cuối được nhà sản xuất phim “Em và Trịnh” đăng ký tranh giải “Nữ diễn viên chính xuất sắc”.
Cục trưởng Điện ảnh Vi Kiến Thành, Trưởng ban tổ chức Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 23, lý giải:
“Ban tổ chức nhận đăng ký tham dự liên hoan từ đơn vị sản xuất phim. Đơn vị sản xuất phim đăng ký ai chính ai phụ, đó là lựa chọn của họ. Ban giám khảo chấm dưới góc độ chuyên môn. Họ sẽ xác định lại vai diễn như thế có xứng đáng là chính hay chỉ phụ thôi. Trường hợp của Bùi Lan Hương, Ban giám khảo chấm thấy rằng, nội hàm cô ấy phải thể hiện trong phim Em và Trịnh chỉ đạt ở hạng mục Nữ diễn viên phụ nên đã trao giải thưởng đó.”
Ông Thành còn cho biết hiện nay việc đơn vị sản xuất phim đăng ký dự liên hoan phim chưa có sự thống nhất với đạo diễn và cho rằng sau này văn bản đăng ký diễn viên chính, diễn viên phụ dự liên hoan phim của nhà sản xuất phải có chữ ký xác nhận của đạo diễn phim (1).
Thế nhưng lý giải của Cục trưởng họ Vi là một sự trí trá không hơn không kém, điều này được thể hiện ở hai điểm sau đây:
Thứ nhất, theo Điều lệ Liên hoan phim, chỉ nhà sản xuất phim mới có quyền lập danh sách tranh giải cho từng hạng mục, trong đó có hạng mục “diễn viên chính xuất sắc” và “diễn viên phụ xuất sắc”. Điều này đồng nghĩa Ban giám khảo không có quyền lập danh sách tranh giải dưới bất kỳ hình thức nào.
Để cho hết nhẽ, Ban giám khảo hoàn toàn có quyền nhận định rằng vai diễn của Bùi Lan Hương chỉ đạt vai nữ phụ. Trong trường hợp đó, Ban giám khảo chỉ có thể bỏ phiếu không tán thành diễn viên này tranh giải “Nữ diễn viên chính xuất sắc”, chứ hoàn toàn không có quyền đưa diễn viên này vào danh sách tranh giải “Nữ diễn viên phụ xuất sắc”. Tóm lại, Ban giám khảo đã lạm quyền trong việc thay đổi danh sách diễn viên tranh giải có lợi cho Bùi Lan Hương.
Thứ hai, nếu Ban giám khảo có quyền xác định ai là diễn viên chính, ai là diễn viên phụ theo như quan điểm của Cục trưởng Vi Kiến Thành, thì hóa ra Ban giám khảo chiếm chỗ của đạo diễn phim. Trong trường hợp đó, đòi hỏi chữ ký của đạo diễn xác nhận diễn viên chính, phụ trong bản đăng ký dự liên hoan phim của đơn vị sản xuất phim phỏng có ích gì?!
Về phần mình, Phan Gia Nhật Linh, đạo diễn “Em và Trịnh”, cũng đưa ra một lời nói dối trắng trợn. Đạo diễn này một mặt xác nhận việc đăng ký diễn viên dự tranh giải là trách nhiệm của nhà sản xuất nhưng mặt khác lại phân trần rằng có lúc nhà sản xuất không nắm rõ các vị trí đoạn phim, đặc biệt là không hiểu rõ việc phân chia diễn viên chính phụ nên dẫn đến trường hợp trên (3).
Thực vậy, không thể có chuyện nhà sản xuất phim lập danh sách diễn viên tranh giải mà lại không hỏi ý kiến của đạo diễn phim. Huống hồ nhà sản xuất “Em và Trinh” là Nguyễn Quang Dũng, một đạo diễn “bạn thân” của Phan Gia Nhật Linh. Bài “Dũng “khùng” có vai trò thế nào trong vai diễn Khánh Ly của Bùi Lan Hương?”, đăng trên báo Lao động ngày 20/6/2023, cho thấy rõ điều này. Bài báo viết:
“Đứng sau bộ phim này (“Em và Trịnh”), giữ vai trò Giám đốc sáng tạo kiêm nhà sản xuất chính là Nguyễn Quang Dũng (tức Dũng “khùng”). Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng vốn có mối quan hệ thân thiết đặc biệt với Phan Gia Nhật Linh. Tình bạn giữa họ đã trở thành giai thoại trong giới làm phim. Quang Dũng từng chia sẻ, anh thân với Phan Gia Nhật Linh vì quá “hợp gu.”
… Từ năm 2006, Phan Gia Nhật Linh đã tham gia đóng một vai nhỏ trong tác phẩm đầu tay của đạo diễn Nguyễn Quang Dũng là “Hồn Trương Ba, da hàng thịt”. Năm 2013, Phan Gia Nhật Linh là phó đạo diễn cho bộ phim “Mỹ nhân kế” của đạo diễn Nguyễn Quang Dũng. Năm 2015, Phan Gia Nhật Linh thực hiện bộ phim đầu tay ở vị trí đạo diễn là “Em là bà nội của anh”, đạo diễn Nguyễn Quang Dũng đóng vai trò sản xuất. Đến năm 2020, họ đổi vai trò cho nhau ở tác phẩm “Tiệc trăng máu”, khi đó Nguyễn Quang Dũng làm đạo diễn, Phan Gia Nhật Linh là nhà sản xuất. Ở “Em và Trịnh” năm 2022, Phan Gia Nhật Linh lại ở vai trò đạo diễn, và đạo diễn Nguyễn Quang Dũng đứng vị trí sản xuất.”
Nói cách khác, Phan Gia Nhật Linh và Nguyễn Quang Dũng “tuy hai mà một” nên chuyện nhà sản xuất phim Nguyễn Quang Dũng lập danh sách diễn viên tranh giải mà không hỏi ý kiến của đạo diễn Phan Gia Nhật Linh rõ là chuyện tào lao!
Bất luận thế nào, sự nói dối trắng trợn nhịp nhàng giữa Cục trưởng Cục Điện ảnh Vi Kiến Thành kiêm Trưởng ban tổ chức Liên hoan phim và đạo diễn Phan Gia Nhật Linh chỉ càng làm nổi bật tính bất minh của việc trao giải cho Bùi Lan Hương. Việc nhà sản xuất “Em và Trịnh” Nguyễn Quang Dũng lừ lừ lên sân khấu nhận giải thay cho người yêu mà không có lời giới thiệu nào từ người dẫn chương trình trao giải góp phần một cách hoàn hảo vào việc “vạch áo” cho người xem “cái lưng mafia” của việc trao giải này (4).
Vẫn chưa hết! Còn một bê bối khác, nghiêm trọng hơn rất nhiều: nhân vật Khánh Ly do Bùi Lan Hương thủ vai đã phạm một trong những điều cấm của Luật Điện ảnh.
Cần phải nói ngay rằng trong nghệ thuật, đôi khi cần phải bịa ra một số chi tiết, sự kiện, hoặc tình huống để làm cho câu truyện trở nên kịch tính, hấp dẫn. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa tạo ra hình ảnh sai lệch, xuyên tạc, hoặc gây tranh cãi về nhân vật ngoài đời, nhất là nhân vật đó còn sống. Khi sử dụng nguyên mẫu là người nổi tiếng, cần tuân thủ các nguyên tắc đạo đức và pháp lý, tránh việc xâm phạm quyền riêng tư và danh dự, nhân phẩm của người đó. Thế nhưng các nguyên tắc này đã bị nhóm làm phim “Em và Trịnh” bỏ qua.
Trong phim có cảnh Khánh Ly (Bùi Lan Hương) đút sữa chua cho Trịnh Công Sơn và nói “Ăn chung thìa còn không nổi thì làm sao hợp tác đây”. Khánh Ly ngoài đời phẫn nộ: “Tôi nói thật chồng tôi, con tôi – tôi còn chưa đút đừng nói ông Trịnh Công Sơn. Dựng chuyện thì cũng vừa phải thôi. Vì họ quên rằng tôi còn sống. Tôi đâu phải như ông Trịnh Công Sơn – người nằm xuống không nói được thì họ muốn nói gì họ nói. Và cả gia đình (nhạc sĩ) để họ nói như vậy là hạ nhục ông Sơn đó”. (5).
Cũng như vậy, bà phản ứng gay gắt về cảnh Khánh Ly (Bùi Lan Hương) đi tìm nhạc sĩ và ôm ông. Bà nói: “Chuyện tôi tôn trọng, kính nể ông Trịnh Công Sơn như một người cha, ai cũng biết cả. Tôi luôn khẳng định là mình với ông Sơn hoàn toàn là anh em, bạn bè. Trong nhà, ngoài ngõ, trong gia đình, ngoài xã hội ai cũng biết điều đó nhưng họ vẫn cố tình gán ghép chúng tôi thành một đôi. Để làm gì, tôi không hiểu. Để cho họ thỏa mãn à? Và quan trọng là lúc đó tôi đã có gia đình. Các con tôi sẽ nghĩ gì khi xem phim có cảnh mẹ chủ động đi tìm ông Trịnh Công Sơn. Trong khi tôi với bố nó vẫn ở với nhau. Không, tôi chẳng bao giờ đi tìm ông Trịnh Công Sơn cả. Điều đó có nhiều người biết. Tôi không tìm ông Sơn để xin nhạc hay cầu cạnh một điều gì cả. Không việc gì tôi phải đi tìm ông Trịnh Công Sơn bởi yêu thì không, nhạc ông đưa thì tôi hát. Tôi kính trọng ông ấy là bởi ông là một người tài hoa, viết nhạc hay, một người có tư cách. Những người đã có chồng rồi, không bao giờ ông Sơn “vờn” cả, không bao giờ có chuyện đó.”(6)
Tiếp tục khẳng định mối quan hệ giữa hai người không phải là tình yêu, Khánh Ly kể lại lần gặp lại Trịnh Công Sơn tại nhà em rể ông ở Canada vào năm 1992. Lúc đó, chồng bà không đi cùng để tiết kiệm tiền. Buổi tối, bà tá hỏa khi nhìn thấy Trịnh Công Sơn nằm trong góc căn phòng do em rể nhạc sĩ sắp xếp cho bà. “Dù hai người nằm giường riêng, tôi thấp thỏm cả đêm không ngủ được. Tôi không bao giờ nghĩ sẽ có lúc nằm chung phòng với ông Sơn. Nếu là người yêu hoặc người yêu cũ, tôi sẽ thoải mái. Đằng này, chúng tôi chưa bao giờ yêu. Hôm sau, tôi nhờ chủ nhà tìm chỗ ngủ khác, một phần vì ngại, một phần vì không chịu được mùi thuốc lá của ông Sơn. Về đến nhà, tôi cũng không dám kể với chồng chuyện này”.
Khánh Ly nói (7) Cuối cùng, Khánh Ly thẳng thừng tố cáo: “Đại diện của đoàn phim trước khi quay có liên lạc, có cho tôi xem kịch bản những phân đoạn Khánh Ly trong phim. Với những cảnh họ dự định thực hiện, tôi đã không đồng ý. Và tôi cũng nói nếu muốn sáng tạo, muốn giữ kịch bản thì phải đổi tên nhân vật. Nhưng cuối cùng, một số cảnh tôi không đồng ý vẫn đưa lên phim và tên Khánh Ly không hề thay đổi.” (8)
Không chấp nhận “Em và Trịnh” xuyên tạc quan hệ giữa bà và Trinh Công Sơn, Khánh Ly tuyên bố sẽ không đi xem phim này.
Vậy là rõ, nhân vật Khánh Ly do Bùi Lan Hương thủ vai nói riêng, đoàn làm phim “Em và Trịnh” nói chung, đã xúc phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm cũng như uy tín của nguyên mẫu, danh ca Khánh Ly.
Cũng cần nói thêm rằng không chỉ Khánh Ly, Giáo sư người Nhật Michiko Yoshii, nguyên mẫu của Michiko, người yêu của Trịnh Công Sơn trong “Em và Trịnh” cũng bị nhà sản xuất phim xâm phạm quyền riêng tư. Công văn của Luật sư Nguyễn Thị Diễm Phượng, đại diện pháp lý của Giáo sư Michiko, gửi nhà sản xuất phim nêu rõ: “Như đã biết, bộ phim “Em và Trịnh” công khai trình chiếu từ ngày 17/6 tiết lộ một số thông tin liên quan đến đời sống riêng tư và bí mật cá nhân của nữ Giáo sư Michiko và cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Đây là hành vi không chỉ xâm phạm đến quyền dân sự của Giáo sư Michiko mà còn xâm phạm đến bí mật cá nhân, quyền thân nhân của cố nhạc sĩ. Bởi các lẽ ấy, chúng tôi yêu cầu nhà sản xuất phát hành thông cáo báo chí để công khai xin lỗi nữ giáo sư”. (9)
Theo lời luật sư, đoàn làm phim và nhà sản xuất phim “Em và Trịnh” chưa bao giờ liên lạc với Giáo sư Michiko để xin phép sử dụng thông tin riêng tư của bà để làm phim cũng như bà không đồng ý cho phép sử dụng những thông tin này.
Để nói, việc nhà sản xuất và đoàn làm phim “Em và Trịnh” xâm phạm danh dự, nhân phẩm của danh ca Khánh Ly là một hành vi cố ý. Đây là hành vi bị Luật Điện ảnh và Nghi định hướng dẫn thi hành nghiêm cấm tại các quy định sau:
Điểm d Khoản 1, Điều 9 Luật Điện ảnh: Xuyên tạc lịch sử dân tộc, phủ nhận thành tựu cách mạng; xúc phạm dân tộc, danh nhân, anh hùng dân tộc; thể hiện không đúng, xâm phạm chủ quyền quốc gia; vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức và danh dự, nhân phẩm của cá nhân.
Khoản 1 Điều 6 Nghị định 128/2022/NĐ-CP: Xuyên tạc lịch sử dân tộc, phủ nhận thành tựu cách mạng; xúc phạm dân tộc, danh nhân, anh hùng dân tộc; thể hiện không đúng, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức và danh dự, nhân phẩm của cá nhân.
Do đó, căn cứ Điểm a, Khoản 2 Điều 30 Luật Điện ảnh (Cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định dừng phổ biến phim bằng văn bản, trong đó nêu rõ lý do, thời điểm, thời hạn dừng phổ biến phim đối với trường hợp “Vi phạm quy định tại Điều 9 của Luật này”) và điểm c Khoản 3 Điều 6 Nghị định 128/2022/NĐ-CP (Buộc tiêu hủy phim hoặc buộc xoá bỏ phim hoặc buộc gỡ bỏ phim trên không gian mạng hoặc buộc loại bỏ nội dung vi phạm trong phim) phim “Em và Trịnh” phải bị dừng phổ biến đồng thời bị buộc tiêu hủy hoặc loại bỏ nội dung vi phạm trong phim. Điều này đồng nghĩa “Em và Trịnh” không được tham dự Liên hoan phim. Do đó, việc trao giải “diễn viên phụ xuất sắc” cho Bùi Lan Hương là vi phạm pháp luật, phải bị thu hồi!
Về phần Cục trưởng Cục Điện ảnh Vi Kiến Thành kiêm Trưởng ban tổ chức Liên hoan phim Việt Nam lần thứ XXIII, quan chức này đã không thực hiện vai trò quản lý Nhà nước mà ở đây là giám sát, bảo đảm những phim dự Liên hoan không vi phạm các điều cấm của Luật Điện ảnh cũng như bảo đảm Ban giám khảo thực hiện đúng Điều lệ lẫn Quy chế chấm giải thưởng của Liên hoan Phim. Cũng như vậy, Ban giám khảo Liên hoan phim đã lạm quyền khi tự ý chuyển Bùi Lan Hương từ danh sách tranh giải “Nữ diễn viên chính xuất sắc” sang danh sách tranh giải “Nữ diễn viên phụ xuất sắc”.
Để bảo đảm luật pháp, mà ở đây là Luật Điện ảnh và Nghị định 128/2022/NĐ-CP được thi hành nghiêm cẩn, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng phải ra quyết định tước giải “Nữ diễn viên phụ xuất sắc” của Bùi Lan Hương. Đồng thời, Bộ trưởng Hùng phải cách chức Cục trưởng Cục Điện ảnh Vi Kiến Thành cũng như kỷ luật Ban giám khảo Liên hoan phim Việt Nam lần thứ XXIII.
Thế nhưng vấn đề ở chỗ Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng là người có loạt hành vi “chả giống ai”! Đó là: đi giành thảm đỏ trải đón Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim (10); tổ chức Lễ trao Giải Báo chí toàn quốc “Vì sự nghiệp phát triển Văn hóa, Thể thao và Du lịch” với các màn múa may, ca hát (11) trong bầu không khí tang tóc bởi vụ hỏa hoạn chưa từng có làm 56 người chết xảy ra đúng 1 ngày trước đó; tiếp tay cho việc san lấp vùng đệm Vịnh Hạ Long, di sản đặc biệt quốc gia và di sản thiên nhiên thế giới, để xây biệt thự (12); đăng đàn Quốc hội đòi xử lý hình sự mạng xã hội tố cáo phim “Đất rừng phương Nam” của Trấn Thành – Nguyễn Quang Dũng xuyên tạc lịch sử chống thực dân Pháp của người Việt miền Nam…. Với một người đứng đầu ngành văn hóa có những phẩm chất tồi tệ như vậy, mong muốn pháp quyền và nhân văn nói trên của tôi và bao người Việt Nam lương thiện và yêu nước khác có nguy cơ trở thành một sự xa xỉ. Nếu tình huống này xảy ra, “xúc phạm danh dự, nhân phẩm của người khác” sẽ “lên ngôi” trong các hoạt động văn hóa – xã hội ở Việt Nam và Luật Điện ảnh sẽ chính thức trở thành giấy lộn!
Thủ tướng Phạm Minh Chính và Quốc hội Việt Nam nghĩ sao?!
C.H.H.V
Garden Grove, California, Hoa Kỳ
Chú thích:
1. Rút kinh nghiệm sau vụ trao giải cho Bùi Lan Hương ở LHP Việt Nam 2023, Vietnamnet, 26/11/2023
2. Liên hoan phim Việt Nam 2023: Chọn trăm tỷ hay nghệ thuật?, Báo mới, 24/11/2023
3. Đạo diễn “Em và Trịnh” lên tiếng về vụ trao giải diễn viên phụ cho Bùi Lan Hương, Vietnamnet, 8/12/2023
4. Bùi Lan Hương thắng “Nữ phụ xuất sắc” dù được đăng ký thi nữ chính, VnExpress, 26/11/2023.
5. Ca sỹ Khánh Ly nói bà bất bình về nhiều đoạn trong phim “Em và Trịnh”, BBC NEWS Tiếng Việt, 20/6/2022
6. “Các con tôi sẽ nghĩ gì khi xem phim thấy cảnh mẹ chủ động đi tìm ông Trịnh Công Sơn” – Khánh Ly, kenh14.vn, 24/06/2022
7. Danh ca Khánh Ly ‘vén màn’ con người thật của Trịnh Công Sơn, tiết lộ chuyện từng ngủ chung với nhau, Vietgiaitri.com, 17/06/2022
8. Không chỉ có Khánh Ly, nữ danh ca Thanh Thúy cũng không đồng tình với phim “Em và Trịnh”, Thanh niên, 25/06/2022
9. Giáo sư người Nhật Bản yêu cầu nhà sản xuất phim “Em và Trịnh” xin lỗi, Gia đình & Xã hội, 15/9/2022.
10. Thủ tướng Malaysia đến Hà Nội, bắt đầu chuyến thăm chính thức Việt Nam, Đối ngoại – Ban chỉ đạo công tác thông tin đối ngoại trung ương, 20/7/2023.
11. Kon Tum đoạt giải Nhì tại Giải báo chí toàn quốc “Vì sự nghiệp phát triển Văn hóa, Thể thao và Du lịch” lần thứ nhất, báo Kontum, 14/9/2023.
12. Dự án lấn biển “vùng đệm” Vịnh Hạ Long: công luận sẽ được lắng nghe?, RFA, 13/11/2023.
Tác giả gửi BVN