Vùng chậm lũ – phương án dự phòng cứu các đô thị khi có lũ lụt

Nguyễn Ngọc Huy

Dưới đây là loạt ảnh do tôi chụp rất có ý đồ từ khi chưa có lũ về và khi có lũ về ngày hôm qua. Mặc dù mấy hôm nay lũ về nhẹ nhưng những hình ảnh dưới đây cũng mô tả được rõ vai trò của vùng chậm lũ quan trọng như thế nào đối với thành phố Hà Nội nói riêng và với các thành phố khác nói chung.

Vùng chậm lũ hiểu nôm na là các khoảng không gian dành cho nước mỗi khi có sự cố thiên tai liên quan đến bão lũ. Nơi đây thông thường là những triền sông dưới các chân đê. Ngày thường nhìn những vùng đất này thấy có vẻ như bờ xôi, ruộng mật, là nơi có thể xây dựng các cao ốc, biệt thự ven sông với giá trên trời. Nhưng khi lũ về thì nơi đây phát huy tác dụng chia nước, chứa nước để giảm áp lực đẩy nước vào nội đô hoặc dồn nước về hạ lưu.

Những vùng đất này không phải tự nhiên mà có. Đó là quá trình tích lũy và để dành hàng trăm năm của cha ông chúng ta trong kinh nghiệm trị thủy và ứng xử với thiên nhiên. Mọi sự can thiệp để lấy đi phần đất này cho các công trình xây dựng sẽ phải trả giá đắt về nhân mạng và kinh tế.

Thời gian gần đây, tôi nghe ông Chung Chủ tịch nói nhiều về việc quy hoạch lại hai bên bờ đê Sông Hồng để lấy đất làm đô thị ven sông. Tôi chưa có trong tay bản quy hoạch đó nhưng những gì nghe và nhìn được từ truyền thông có thể thấy Hà Nội dự định xây dựng hai con đường kèm chức năng đê ở ven sông Hồng. Cách đó có thể hiểu là thu hẹp không gian vùng chậm lũ vốn đã được để dành hàng ngàn năm nay ở đó. Phương án này rõ ràng là sẽ đem lại lợi ích kếch xù về kinh tế cho Hà Nội, hoặc cho các tập đoàn đầu tư vào đó, đánh thức tiềm năng đất đai vốn dĩ được xem là bị ngủ quên. Xin thưa rằng đó không phải đất bị ngủ quên. Đó là đất để dành cứu lấy nội đô mỗi khi có thiên tai. Hà Nội lâu nay vẫn đang vận hành việc điều chỉnh lũ về phía Tây Nam, đưa lũ về phía hệ thống sông ở Ninh Bình và một phần Hà Tây cũ, nơi có một vùng chậm lũ được quy hoạch từ mấy chục năm trước. Phương án này phát huy hiệu quả nhưng vẫn chưa lường trước kịch bản mưa cực đoan kéo dài kết hợp xả lũ từ Trung Quốc và các đập thủy điện lớn phía Tây Bắc của Việt Nam. Tình huống cực đoan đó chưa xảy ra, nhưng không ai dám khẳng định nó sẽ không xảy ra trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

Hãy nhìn sang Trung Quốc, hàng loạt các thành phố ven sông và phía dưới hạ lưu đập Tam Hiệp đang gồng mình chống lũ. Họ đã bị thiệt hại 26 tỷ USD trong những đợt lũ lụt 2 tháng qua. Suy ra là tiền làm ra cũng bị thiên tai cướp mất đi thôi nếu chúng ta ứng xử với thiên nhiên và tài nguyên một cách thô bạo. Điều buồn hơn, trong thiên tai, những kẻ thu lợi từ tàn phá tài nguyên thường được an toàn còn người thiệt thòi lại là bàn dân thiên hạ.