Các kịch bản hậu đại dịch có thể xảy ra đối với chiến lược chính sách đối ngoại dài hạn của Trung Quốc
Đại dịch COVID-19 đang ngày càng giống như một khởi nguồn, một trong những khoảnh khắc trong lịch sử đánh dấu sự kết thúc của một kỷ nguyên và mở ra một thời đại mới. Thế giới đã sẵn sàng thay đổi đáng kể do kết quả của coronavirus và nhiều giả định có vẻ hợp lý ngày nay có thể phải được xem xét lại trong vài tháng sau. Mọi thứ sẽ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của cú sốc kinh tế xã hội sắp tới và khả năng phục hồi của trật tự thế giới.
Trong khi còn quá sớm để dự báo, có thể có ba kịch bản ở giai đoạn này:
-
Trường hợp tốt nhất dự kiến một sự xáo trộn kinh tế vừa phải, hy vọng có thể được giải quyết theo trật tự thế giới hiện có và thông qua việc huy động các công cụ tài chính hiện có;
-
Một kịch bản nhiều khả năng, được coi là xấu, có thể thấy trước thiệt hại kinh tế nghiêm trọng đòi hỏi phải có nhu cầu lớn để tái thiết, ngay cả khi nó không thể được đáp ứng thông qua các nguồn lực sẵn có và bởi cấu trúc thể chế toàn cầu bị run rẩy;
-
Kịch bản tồi tệ nhất sẽ thực sự xấu xí: nó bao gồm sự sụp đổ kinh tế nghiêm trọng bởi các vấn đề do lịch sử để lại dẫn đến bất ổn xã hội và chính trị ở một số quốc gia. Thay đổi cấu trúc trật tự thế giới và kết nối bị gặp sự cố.
Dù gì thì gì, sau đại dịch chắc chắn chúng ta sẽ sống trong một thế giới khác dù dịch được ngăn chặn. Và chắc chắn nó cũng sẽ tác động tới: “Sáng kiến Vành đai và Con đường” (BRI), một biểu tượng của Trung Quốc bởi đại dịch đã phơi bày những rủi ro và điểm yếu của mối liên kết toàn cầu, điều này không thể không ảnh hưởng đến BRI của Trung Quốc.
Sẽ mất một thời gian trước khi tác động của thiên tai COVID-19 có thể được đo lường với đủ độ chính xác. Kịch bản đầu tiên dường như là một chiếc bánh trên trời và kịch bản thứ ba đơn giản là không thể nắm bắt được toàn bộ, đó là lý do tại sao các phỏng đoán có phần đáng tin cậy duy nhất trong thời điểm này có thể được đưa ra liên quan đến kịch bản xấu. Trong trường hợp này, một số câu hỏi chính về tương lai của BRI nổi lên như sau:
Về triển vọng của BRI?
Trong kịch bản xấu, một nhược điểm mà BRI có khả năng gặp phải là sự thiếu hụt kinh phí. Cho đến nay, dự án BRI của Chủ tịch Tập Cận Bình sẽ chủ yếu dựa vào nguồn lực của Trung Quốc. Với tốc độ tăng trưởng kinh tế đã giảm ngay cả trước khi dịch bệnh bùng phát, giới lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đang phải đối mặt với một nhiệm vụ khó khăn là làm sống lại nền kinh tế trong khi phải chống lại những thách thức cơ cấu thể chế đang thay đổi nghiêm trọng. Ba tháng sau khi thảm họa xảy ra ở Vũ Hán, đất nước này dường như sắp diễn ra sự phục hồi, nhưng sự phục hồi hình chữ V không phải là điều được đưa ra và các nhà phân tích tiếp tục đưa ra những dự báo xấu.
Với việc Hoa Kỳ và Châu Âu quay cuồng với đại dịch, xuất khẩu của Trung Quốc sẽ có tác động lớn. Bắc Kinh phải đối mặt với hạn chế để kích thích nền kinh tế có đòn bẩy xuất khẩu cao của đất nước, với những tin tức xấu liên tục xuất hiện. Tháng 2 vừa qua, tỷ lệ thất nghiệp chính thức ở thành thị của Trung Quốc đã tăng vọt lên mức 6,2%, cao chưa từng thấy, mặc dù tỷ lệ thực tế có thể còn cao hơn. Khoảng 5 triệu việc làm ở thành thị Trung Quốc đã bị mất việc và con số đó có thể lên tới 9 triệu vào cuối năm 2020. Do đó, ưu tiên cao nhất của Bắc Kinh sẽ là duy trì mức thất nghiệp thấp, và có thể sẽ phải hoãn mục tiêu được khoe khoang là tăng gấp đôi GDP so năm 2010 vào cuối năm nay.
Yêu cầu chính trị để đảm bảo sự ổn định xã hội sẽ đòi hỏi CP TQ phải dành ưu tiên cho các nguồn lực rất cần thiết, trong khi chi phí cho BRI được nhiều công dân Trung Quốc coi là lãng phí tiền ở nước ngoài. Hiện nay sự kìm kẹp quyền lực của Tập vẫn không bị ảnh hưởng, cho thấy rằng ông ta có thể nổ súng vào một chương trình nghị sự chính sách đối ngoại quá tham vọng và quyết đoán, đó là BRI. Sự bùng phát COVID-19 đã cho thấy sự cần thiết của những người ra quyết định của Bắc Kinh tập trung vào phát triển trong nước và Trung Quốc sẽ phải điều hòa hai ưu tiên cạnh tranh: tránh bẫy thu nhập trung bình, đồng thời là một siêu cường ở nước ngoài. Vì vậy, BRI không chỉ thiếu tiền mặt mà còn khó bán tại trong nước và có lẽ sẽ không được mời chào ở Trung Quốc trong một thời gian.
Liệu Trung Quốc sẽ lấy lại được tiền khi đầu tư vào BRI?
Tệ hơn nữa, tất cả các nền kinh tế dọc theo các tuyến BRI sẽ thấy mình bị sụp đổ sau khi dịch Covid 19 bùng phát. Nhu cầu ngày càng tăng về cơ sở hạ tầng ở cả Châu Âu, Châu Á và Châu Phi là điều hiển nhiên nhưng các nguồn lực sẵn có rất hạn chế ở các nước nhận có thể sẽ bị bốc hơi hoàn toàn. Ví dụ, Pakistan, đối tác trong mọi hoàn cảnh của Trung Quốc và là chủ của cụm từ BRI lớn nhất thế giới, đang duy trì khoản lỗ 8.2 tỷ USD, theo đánh giá sơ bộ của Ngân hàng Phát triển Châu Á. Hiện tại, con số tương ứng của Bangladesh là 3 tỷ USD. Thái Lan đã từ bỏ hy vọng đạt được mục tiêu tăng trưởng 2,8% trong năm nay và hiện đang chuẩn bị cho một cuộc suy thoái. Kinh tế các nước Châu Phi cũng sẽ dễ bị tổn thương như nhau vì Trung Quốc là thị trường lớn nhất của họ về tài nguyên thiên nhiên đồng thời là nơi tiêu thụ chính các sản phẩm công nghiệp và hàng tiêu dùng. Đó chỉ còn là vấn đề thời gian vì điều này đã xảy ra ngay trước khi dịch bệnh lan rộng khắp các quốc gia châu Phi và hiện nay song song với đại dịch với một cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng nên sẽ dẫn đến suy thoái kinh tế nghiêm trọng.
Ở tất cả các nước đang phát triển, kiều hối chắc chắn bị thu hẹp do cắt giảm việc làm ở nước ngoài, do đó gây thêm áp lực cho các nền kinh tế đang ganh đua đầu tư của Trung Quốc. Thất bại của dự án, các trường hợp mất khả năng thanh toán và phá sản dự kiến sẽ tăng theo cấp số nhân dọc theo các tuyến BRI trong những tháng tới, nếu không nói là nhiều năm tới. Được biết, các công ty Trung Quốc bị coronavirus tấn công có thể thực hiện hợp đồng BRI dựa vào sự hỗ trợ từ Ngân hàng Phát triển Trung Quốc dưới hình thức tài trợ chi phí thấp và các khoản vay thanh khoản ngoại hối đặc biệt. Tuy nhiên, các ngân hàng chính sách của Trung Quốc sẽ ngày càng kén chọn và có xu hướng tránh xa các dự án mới vốn có thể trở thành những người thua lỗ.
BRI phải tiếp tục?
Theo một nội dung được công bố gần đây, Vành đai kinh tế Con đường tơ lụa trên mặt đất và Con đường tơ lụa trên biển, hai BRI riêng biệt, là những ưu tiên số 8 và 9 trong danh sách Top Ten của Tập – thậm chí không gần với số 1 (bảo toàn sức mạnh của ĐCSTQ), số 2 (duy trì sự thống nhất quốc gia) và số 3 (mở rộng nền kinh tế). Bài đọc về thế giới quan của Tập cho thấy rằng, trong những hoàn cảnh đặc biệt, Bắc Kinh sẽ không coi BRI quan trọng như sự ổn định chính trị và xã hội trong nước. Và vị trí của Trung Quốc trong hai năm qua đã bị đi xuống ngày càng trầm trọng bởi cuộc chiến thương mại với Hoa Kỳ, một cuộc suy thoái kinh tế không thể giải quyết được, cuộc bạo loạn ở Hồng Kông, cuộc bầu cử lại của Tsai Ing-wen (Thái Anh Văn 蔡英文) ở Đài Loan và bây giờ là thảm họa coronavirus.
Nhưng điều này không có nghĩa là BRI đã kết thúc. Như Mark Twain sẽ cười thầm, những tin đồn về cái chết của BRI được thổi phồng lên rất nhiều. BRI là biểu tượng cho sự nổi lên của Trung Quốc với tư cách là một cường quốc toàn cầu hàng đầu và là một phần lớn di sản cá nhân của Tập, do đó nó được đưa vào Hiến pháp của ĐCSTQ. Như lời hùng biện chính thức của Bắc Kinh đã nói là: sự bùng phát COVID-19 sẽ chỉ có tác động tạm thời đối với BRI. Trên thực tế, nội dung mờ nhạt của sáng kiến đang được làm phong phú thêm với câu chuyện bổ trợ và câu chuyện ngoại giao mặt nạ của Health Silk Road trong một sự thúc đẩy quyền lực mềm lớn.
Trong ngắn hạn, BRI sẽ gặp rắc rối, đặc biệt là mùa hè năm 2020 có thể sẽ là thời kỳ ngủ đông cho một số dự án BRI. Sự bùng phát dịch bệnh đã khiến nguồn cung cấp lao động và thiết bị nhập khẩu của Trung Quốc dọc theo các tuyến đường BRI xuống mức nhỏ giọt. Tuy vậy, hiện tại, các dự án cơ sở hạ tầng lớn ở Sri Lanka, Bangladesh, Indonesia, Nepal và các quốc gia khác đang được cho là tiến triển với tốc độ nhanh.
Một BRI khác?
Trong trung và dài hạn, các dự án BRI đang diễn ra sẽ hoạt động trở lại, mặc dù có lý khi cho rằng đây sẽ là BRI mới với những doanh nghiệp khác. Và BRI chắc chắn sẽ thay đổi, với những câu hỏi không thể giải thích được về bản chất tập trung vào Trung Quốc của nó dẫn đến sự phụ thuộc quá nhiều vào các công ty Trung Quốc và nhân viên Trung Quốc làm việc trong các dự án BRI được tài trợ thông qua các khoản vay từ các ngân hàng Trung Quốc. Rất lâu trước khi bị COVID-19 tấn công, BRI đã bị nhiễm vi-rút có thiết kế kém và những quan niệm sai lầm.
Đáng chú ý, chính quyền Trung Quốc vẫn chưa đưa ra định nghĩa rõ ràng về BRI, vốn vẫn là một tập hợp lỏng lẻo của các dự án cơ sở hạ tầng và các thỏa thuận song phương. Bảy năm sau khi sáng kiến đầy tham vọng này được công bố, tốt nhất, vẫn là một tầm nhìn mờ cần có khung khái niệm toàn diện, các tiêu chuẩn quốc tế và một chiến lược thực hiện mạch lạc. Đây là một trong những lý do khiến BRI trở nên gây tranh cãi và gây ra phản ứng dữ dội ở nhiều quốc gia. Và đây cũng là lý do tại sao nó đã được tiến hành hiệu chỉnh lại ít nhất một năm nay theo những gì Tập đã nói tại Diễn đàn Vành đai và Con đường lần thứ hai vào tháng 4 năm 2019.
Chủ tịch Trung Quốc đã phác thảo tầm nhìn vĩ đại của mình vào tháng 9 năm 2013, tại thời điểm Trung Quốc có tốc độ tăng trưởng hàng năm gần 8% và có khoảng 4 nghìn tỷ đô la trong kho bạc của mình. Trước đó, các ước tính ban đầu về các tài nguyên được phân bổ cho BRI đã tăng lên tới 8 nghìn tỷ đô la, chỉ sau đó mới giảm xuống còn 4 nghìn tỷ đô la. Vào tháng 3 năm 2018, Morgan Stanley dự đoán rằng chi phí chung của Trung Quốc dọc theo các tuyến BRI có thể đạt 1,2 đến 1,3 nghìn tỷ đô la vào năm 2027, nhưng ngay cả điều này hiện cũng đang ngày càng khó xảy ra.
Ngân hàng Thế giới ước tính rằng chi tiêu BRI tích lũy đến năm 2019 ở mức 545 tỷ đô la. Cho đến nay, khoảng hai phần ba chi tiêu của Trung Quốc cho các dự án BRI đã hoàn thành ở lĩnh vực năng lượng và giao thông, tương ứng chiếm khoảng 50 tỷ đô la và 15 tỷ đô la. Tuy nhiên, các nước đang phát triển cần cơ sở hạ tầng sẽ rất thiếu tiền mặt, vì vậy trừ khi tiền được cung cấp bởi các tổ chức tài chính đa phương hoặc giảm nợ được xem xét, có thể có một sự thay đổi từ đường, cầu, và các nhà máy nhiệt điện than được tài trợ thông qua việc Trung Quốc cho vay.
Do những hạn chế chính trị và tài chính trong nước, Trung Quốc sẽ không còn có thể tắm cho các đối tác BRI bằng các khoản vay. Có thể cho rằng, nó sẽ suy nghĩ hai lần trước khi bị lôi kéo vào các khoản đầu tư sai lầm, chẳng hạn như đường sắt khổ tiêu chuẩn ở Kenya hoặc đường cao tốc đến nơi hiện đang được xây dựng ở Montenegro. Từ giờ trở đi, các ngân hàng chính sách của Trung Quốc sẽ cảnh giác hơn với một chủ nợ tiềm năng của bẫy và sẽ xác định các dự án trên cơ sở sự siêng năng mạnh mẽ.
Thay vì cách tiếp cận cho đến nay của Trung Quốc để xây dựng bất cứ thứ gì có thể xây dựng được, các dự án BRI mới có thể sẽ được lựa chọn chiến lược hơn. Bắc Kinh đã và đang đầu tư vào việc tạo ra một mạng lưới toàn cầu gồm các hành lang kinh tế, khu hậu cần và trung tâm tài chính, với sự căng thẳng đặt ra trên các cảng biển và khu vực lân cận. Khu kinh tế kênh đào Suez của Ai Cập và thành phố cảng Colombo của Sri Lanka rõ ràng minh họa cho xu hướng này, trong khi dự án Thành phố công nghiệp Trung – Ôman đầy tham vọng vẫn chưa cất cánh.
Đầu tư vào năng lượng sẽ vẫn được tìm kiếm, các nhà sản xuất pin mặt trời Trung Quốc đang ráo riết tìm kiếm hợp đồng ở nước ngoài khi các khoản trợ cấp của nhà nước đang bị cắt giảm tại nhà. Ngoài ra, các dự án có khả năng tập trung vào các hình thức kết nối tinh vi hơn, chẳng hạn như mạng 5G hoặc, sau đại dịch, quản lý thảm họa, công nghệ cao liên quan đến sức khỏe cộng đồng và thậm chí là phẫu thuật từ xa. Trung Quốc chắc chắn sẽ sử dụng BRI để thể hiện sức mạnh mềm của mình, một chiến lược ngày càng quan trọng trong quan hệ quốc tế. Ít nhất là ở khía cạnh địa chính trị, BRI sẽ được nhấn mạnh thêm bởi sự tham gia của quân đội Trung Quốc, bề ngoài được ngụy trang bởi chiến dịch nhân đạo và xây dựng hòa bình.
Một BRI khác sẽ không nhất thiết phải được chấp nhận bởi phần còn lại của thế giới, được đánh dấu bằng sự phân mảnh và đối đầu. Đúng là những phát triển gần đây đã làm suy yếu niềm tin vào năng lực và năng lực quản trị của Hoa Kỳ và EU đang bị xáo trộn. Tuy nhiên, vẫn còn phải xem liệu những nỗ lực của Trung Quốc trong việc đốt cháy hình ảnh của mình như một nhà lãnh đạo toàn cầu sẽ được đền đáp hay không. Thế giới đã nhận thức được những rủi ro của sự phụ thuộc quá lớn vào Trung Quốc và coronavirus có thể thuyết phục một số người trong cộng đồng quốc tế tiếp cận mối quan hệ với Bắc Kinh với mức độ cảnh giác cao hơn.
Sự bùng phát dịch bệnh đã gây ra sự hoài nghi sâu sắc về sự thận trọng của việc dựa quá sát vào Trung Quốc và BRI rất có thể là một trường hợp điển hình.
Plamen Tonchev là người đứng đầu Đơn vị Châu Á tại Viện Quan hệ Kinh tế Quốc tế (IIER), Athens, Hy Lạp.
N.M.Đ.
Dịch giả gửi BVN
Nguồn bài gốc: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2020-04-08/dont-count-china-lift-global-economy