Nguyễn Đăng Quang
Giáo sư-Tiến sỹ Nguyễn Đức Dân (Đại học KHXH và Nhân văn-Tp.HCM) là một trong các nhà khoa học đầu tiên và chuyên gia đầu ngành của nước ta về Toán-Ngôn ngữ, một lĩnh vực khá mới mẻ ở Việt Nam. Ông sinh năm 1936, tốt nghiệp cử nhân Toán năm 1957 tại ĐHSP Hà Nội. Trong giai đoạn từ 1957-1966, mấy năm đầu ông dạy toán tại Trường Chu Văn An, sau đó dạy lớp chuyên Toán đầu tiên của Thành phố Hà Nội. Từ 1966-1970, ông đi sâu nghiên cứu vấn đề logic và thống kê trong toán học và làm NCS tại Đại học Tổng hợp Warsaw (BaLan). Tại đây ông nhận bằng Tiến sỹ về đề tài áp dụng toán học vào lĩnh vực nghiên cứu ngôn ngữ. Từ 1971 – 1979, ông giảng dạy bộ môn Ngôn ngữ tại Khoa Ngữ văn trường ĐH Tổng hợp Hà Nội. Năm học 1979-1980, ông được mời làm Giáo sư thỉnh giảng môn “Tiếng Việt và Văn minh Việt Nam” tại Đại học Paris 7 – Cộng hòa Pháp. Năm 1986, ông chuyển công tác vào Sài Gòn và giảng dạy tại Đại học Tổng hợp Tp. HCM [sau tách thành Đại học Khoa học Tự nhiên và Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn thuộc Đại học Quốc gia Tp. HCM – BVN chú thích], làm Trưởng Bộ môn Ngôn ngữ của Khoa Ngữ văn – Báo chí cho đến khi nghỉ hưu (2002). Trong thời gian giảng dạy tại Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Tp.HCM, ông được Nhà nước phong học hàm Phó Giáo sư (1991) và Giáo sư (1996).
Sau khi nghỉ hưu, ông thường xuyên được mời tham gia giảng dạy đại học và sau đại học tại Tp. HCM và nhiều ĐH khác trên khắp 3 miền đất nước. Ông là một nhà khoa học nghiêm túc, một nhà giáo tận tâm và là một công dân đầy trách nhiệm. Tuy là đảng viên ĐCSVN với 57 năm tuổi đảng, nhưng ông luôn là người tôn trọng sự thật, tôn thờ công lý và quý trọng lòng trung thực, và luôn đặt chân lý khoa học lên trên quan điểm chính trị và lập trường giai cấp.
Ngày 6/6/2018 vừa qua, ông nhận trả lời phỏng vấn của Đài Truyền hình Tp. HCM (HTV9). Song rất tiếc, khi phát sóng, họ lại không trích dẫn đúng câu chữ ông dùng, mà lại xuyên tạc và bóp méo ý kiến và từ ngữ ông trả lời! Ông tâm sự với tôi, việc này làm ông thất vọng và bất bình, song điều quan trọng hơn là nếu các cơ quan truyền thông, báo chí nhà nước ta cứ tiếp tục hành xử như vậy, thì họ sẽ dẫn dắt xã hội Việt Nam ta đến bến bờ nào đây? Việc này tưởng như là nhỏ, song nó không hề nhỏ một khi đấy là đường lối và bản chất xưa nay của bộ máy “dẫn dắt dư luận” ở nước ta từ trên nửa thế kỷ qua! Nhân dịp “Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam” (21/6), được sự đồng ý của ông, tôi xin chuyển đến quý độc giả bài viết của ông về việc ông bị Kênh HTV9 Đài Truyền hình Tp.HCM “ưu ái nhét chữ vào miệng” như thế nào! Thay mặt độc giả gần xa, xin chân thành cảm ơn Giáo sư-Tiến sỹ-Nhà giáo Ưu tú Nguyễn Đức Dân, chúc ông nhiều sức khỏe để tiếp tục đóng góp nhiều hơn nữa cho nhân dân và đất nước!
Hà Nội, ngày 21/6/2018
N.Đ.Q.
*
Tôi không còn là tôi
Nguyễn Đức Dân
Xem lại chương trình “Ghế nóng” tôi trả lời nhà đài HTV9 ngày 06.6.2018, tôi thấy lời lẽ và ý kiến của mình bị cắt bỏ, gọt nhẵn trơn tru đến mức tôi không còn là tôi nữa. Vậy, xin có đôi lời giải thích lại là điều cần thiết. Có hai khái niệm cần nói rõ lại.
Thứ nhất, HTV9 hỏi tôi về chuyện “trạm thu giá”, “giá dịch vụ đào tạo”… là “cách dùng từ trong ngôn ngữ hành chính nghe trúc trắc quá”? Tôi đáp cách nói này mọi người nghe đều thấy kỳ cục, lạ tai vì nó không tồn tại trong tiếng Việt. Đây là cách nói do những người có quyền đặt ra, bịa ra rồi áp đặt vào tiếng Việt, nên “đây không phải là ngôn ngữ hành chính mà là thứ ngôn ngữ quan quyền; dân gian có câu “muốn nói oan làm quan mà nói”!
Tôi nêu ví dụ, trước đây ngành công an (hay ngành giao thông vận tải?) có đưa ra chỉ thị xe phân khối lớn thì phải làm thủ tục đăng ký và lấy bằng xe máy. Phân khối là một đơn vị đo thể tích hay dung tích. Trong hình học và trong vật lý làm gì có khái niệm phân khối lớn và phân khối nhỏ? Thuật ngữ này là sự áp đặt từ ngôn ngữ quan quyền. Nếu có trình độ trung học cơ sở người ta đã không ra một chỉ thị như vậy. Ví dụ thứ hai, “diễn biến hòa bình” là một thuật ngữ trung tính, không tích cực mà cũng chẳng tiêu cực, nhưng trong ngôn từ chính trị chúng ta đã áp đặt ra một thuật ngữ quan quyền “âm mưu diễn biến hòa bình” để chỉ khái niệm âm mưu lật đổ một chế độ bằng con đường diễn biến hòa bình. Dịch nguyên văn “âm mưu diễn biến hòa bình” sang tiếng Anh, Pháp hay Nga thì phải để trong ngoặc kép cụm từ “diễn biến hòa bình” người ta mới có thể hiểu được. Trong tiếng Việt hiện nay nhiều khái niệm quan trọng vẫn phải để trong ngoặc kép là một minh chứng cho sự tồn tại của những thuật ngữ quan quyền nhưng không được xã hội chấp nhận. HTV9 đã gọt đi thuật ngữ “quan quyền” của tôi và thay bằng thuật ngữ ngôn ngữ hành chính rất chung chung.
Thứ hai, nếu như tôi gọi “trạm thu giá”, “giá dịch vụ đào tạo”… là loại thuật ngữ quan quyền thì cách dùng thuật ngữ “tụ nước” thay cho “nước ngập” lại là một xảo thuật ngôn từ trong phép ngụy biện. Đó là sự ngụy biện bằng đánh tráo từ ngữ. Dùng những từ ngữ giảm nhẹ tạo ra sự thay đổi nhận thức xã hội nhẹ nhàng đi. Đây là những xảo thuật thường gặp trong chính trị, quân sự, ngoại giao và làm ăn kinh tế. Trong những ví dụ tôi nêu bị cắt bỏ có đoạn sau:
Trong chuyến thăm Việt Nam, Tổng bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình đã phát biểu trước Quốc hội Việt Nam như sau: “Láng giềng thì khó tránh xảy ra va chạm, […] hai bên cần kiên trì, lấy đại cục quan hệ hai nước làm trọng để xử lý bất đồng; khi đại sự đã được coi trọng thì tiểu sự sẽ không khó giải quyết” (TT, 7.11.2015). Đây là những xảo ngôn đánh tráo thuật ngữ. Những hành động như đánh chiếm đảo Gạc Ma; đưa giàn khoan HD981 vào thềm lục địa Việt Nam; lập ra tấm bản đồ đường lưỡi bò 9 đoạn trên Biển Đông; bồi đắp, xây dựng những hòn đảo chiếm đóng trái phép thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam thành những sân bay-căn cứ quân sự… được gọi là những chuyện đại sự mù mờ. Gây xung đột căng thẳng, xâm lấn chủ quyền lãnh thổ Việt Nam, phá tàu đánh cá, xua đuổi ngư dân Việt Nam khỏi vùng biển Việt Nam… đã được chuyển thành xảo ngôn “va chạm” nghĩa đã giảm nhẹ hẳn đi và ám chỉ rằng đó là “chuyện nhỏ” (tiểu sự).
Đáng tiếc là hai khái niệm cốt lõi ngôn ngữ quan quyền và phép ngụy biện bằng xảo thuật đánh tráo từ ngữ đã bị cắt bỏ.
N.Đ.D.
Tác giả N.Đ.Q. gửi BVN
