Peter Navarro, Ph.D., World Affairs Journal số mùa Đông năm 2016
Trịnh Y Thư dịch
Lời người dịch: Sau khi Tòa án Trọng tài Thường trực đưa ra phán quyết bác bỏ tính hợp pháp của tuyên bố chủ quyền “đường lưỡi bò chín đoạn” của Trung Quốc – đòi chủ quyền 90% lãnh hải Biển Đông, một vùng biển rộng cả triệu dặm vuông, hải sản và tài nguyên phong phú, và cũng là một hải tuyến giao thương quan yếu mỗi năm 5 nghìn tỉ đô la hàng hóa qua lại – Trung Quốc vẫn tiếp tục xem thường công luận quốc tế, duy trì thái độ hung hăng cố hữu, không ngừng tập diễn quân sự tại các hòn đảo nhân tạo cưỡng chiếm quanh quần đảo ám tiêu san hô Trường Sa, đồng thời tích cực vận động ngoại giao để lôi kéo đồng minh về phe mình.
Hành động này của Trung Quốc hiện đang là đề tài cho không ít những tranh nghị, tuy không làm thành bản tin nóng hổi hằng ngày trên các kênh truyền hình nước Mĩ nhưng ở hậu trường nó là vấn đề nhức nhối vô cùng nghiêm trọng và được quan tâm tối đa trong giới lãnh đạo và học giả chuyên gia Hoa Kì. Đã có không ít giấy mực tuôn ra với nhiều luận điểm khác nhau trên các diễn đàn chính trị kinh tế, điển hình là bài viết phân tích đầy đủ và sâu sắc của Giáo sư Tiến sĩ Peter Navarro dưới đây. Dẫn chứng các học giả, phân tích gia chiến lược, chuyên gia chính trị và kinh tế thuộc các học viện và “think-tank” danh tiếng, ông đưa ra cái nhìn sáng suốt và thực tiễn về thực trạng quan hệ chiến lược giữa Trung Quốc và Hoa Kì, về hiểm họa chiến tranh có thể xảy ra giữa hai cường quốc kinh tế – quân sự này, và đáng chú ý nhất, về cán cân lực lượng chiến lược giữa đôi bên, về những thách đố khó khăn Hoa Kì phải đương đầu. Phần cuối bài viết, ông đề xuất chính sách chiến lược Hoa Kì nên áp dụng trong những thập niên sắp tới hầu có thể đối phó với con hổ phục Trung Quốc đang giơ nanh múa vuốt với mưu toan chinh phục chẳng những vùng Châu Á – Thái Bình Dương mà cả toàn thế giới.
Mặc dù tác giả viết bài này từ góc nhìn của Hoa Kì nhưng đây là bài viết đáng đọc cho người Việt quan tâm đến vấn đề Biển Đông bởi vì vị trí đặc biệt của Việt Nam ở vùng tranh chấp và dù muốn hay không Việt Nam vẫn nằm trong quỹ đạo chiến lược của hai siêu cường ấy.
Giáo sư Peter Navarro tốt nghiệp Đại học Harvard với cấp bằng Tiến sĩ Kinh tế học, hiện giảng dạy tại Đại học California-Irvine (UCI). Từ nhiều năm nay ông được biết đến như một chuyên gia Kinh tế vĩ mô xuất sắc, tác giả của mười một cuốn sách đã xuất bản. Cuốn mới nhất có nhan đề Con hổ phục: Chủ nghĩa quân phiệt của Trung Quốc có ý nghĩa gì với thế giới, mà ông đã dựa vào để thực hiện bài viết dưới đây, đăng trên quý san World Affairs Journal số mùa Đông năm 2016. Ông viết nhiều về Châu Á, có thời gian sinh sống và công tác nơi đó. Ông từng xuất hiện trên các kênh truyền hình như BBC, CNN, CNBC, MSNBC, NPR, và chương trình “60 Minutes” của kênh CBS. Ông cũng viết tham luận cho các tờ báo danh tiếng như New York Times, Wall Street Journal và Washington Post. Đặc biệt, ông còn chính tay thực hiện một cuốn phim tài liệu nhan đề “Death by China” (Vì Tàu mà chết) do nam tài tử nổi tiếng Martin Sheen giữ phần thuyết minh. (Bạn có thể stream cuốn phim này trên Netflix.)
Xin có đôi lời về bản dịch. Khi dịch cụm từ South China Sea, tôi không dịch là Biển Đông mặc dù đấy vẫn là tên gọi vùng biển này của người Việt xưa nay, mà dịch là biển Nam Hoa, lí do vì không muốn nhầm lẫn với East China Sea trong ngữ cảnh toàn bài. Hình ảnh trong bài là do tôi thu nhặt từ Từ điển Bách khoa Wikipedia và cuốn sách nói trên của tác giả. Thêm vào đó, tôi dựng bảng chú thích để giúp phần nào hiểu thêm văn bản nguyên tác. Phần chú thích, nếu có sai lầm hoặc sơ sót mong được quý độc giả chỉ giáo.
*
Giáo sư Peter Navarro
Sẽ có chiến tranh với Trung Quốc không? Câu trả lời có lẽ tùy thuộc ai là người thắng cử vào Tòa Bạch Ốc năm nay, và chính sách nào chính phủ mới sẽ đem ra áp dụng.
Mối đe dọa một cuộc xung đột xảy ra không hẳn là hoang tưởng. Chuyên gia chính trị Stefan Halper thuộc Đại học Cambridge không muốn “báo động” nhưng ông ghi nhận là có những “khác biệt sâu sắc” Trung Quốc quyết tâm chuẩn bị giải quyết vấn đề bằng vũ lực. Ông Graham Allison thuộc Đại học Harvard cũng cảnh giác tương tự về một cái “bẫy Thucydides”1 mà trong đó một Trung Quốc đang trên đường tiến lên địa vị cường quốc sắm vai trò Athens để kình chống lại Sparta Hoa Kì, và từ mối quan ngại có thể sẽ dẫn đến cuộc chạy đua võ trang và cuối cùng là chiến tranh. Ông Michael Green thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế thì đưa ra lời đánh cuộc như sau: “Hoa Kì phải tiên kiến một tương lai nhiều khả thể với Trung Quốc, có thể hòa hoãn, thân thiện nhưng cũng có thể cực kì khó khăn, khốc liệt, và ở trường hợp tệ hại nhất, một Trung Quốc hung hãn, thù địch.
Với gia tốc bành trướng quân sự như đang thấy, nếu Trung Quốc chỉ tìm cách bảo vệ lãnh thổ và phát triển những tuyến giao thương toàn cầu để quốc gia thêm thịnh vượng thì thế giới có thể ngủ yên. Nhưng nếu Trung Quốc cùng lúc quyết tâm theo đuổi chủ nghĩa bành trướng, tìm cách đẩy lui quân đội Hoa Kì ra khỏi vùng Châu Á – Thái Bình Dương, cưỡng chiếm lãnh thổ, lãnh hải, cùng tài nguyên từ các quốc gia lân bang, thì có lẽ khó tránh được xung đột.
Sách lược tăng cường lực lượng quân sự để bảo vệ lãnh thổ của Bắc Kinh có căn nguyên từ ý thức “Thế kỉ Nhục nhã”2. Từ những năm 1830 cho đến khi Thế Chiến Thứ Hai chấm dứt, Trung Quốc nằm dưới sự áp bức tàn bạo của ngoại nhân. Từ người Anh, người Nga, người Nhật cho đến người Đức, người Pháp, người Mĩ, tất cả hiếp dâm, chặt đầu, chiếm cảng, giành đất của người Trung Quốc. Ông Toshi Yoshihara thuộc Đại học Quân sự Hải quân Hoa Kì bảo, “Bài học lịch sử người Trung Quốc học được là ‘không bao giờ để tái diễn.’ Trung Quốc sẽ không bao giờ để mình yếu kém nữa bởi vì yếu kém có nghĩa là mời gọi ngoại nhân vào ức hiếp mình.”
Sách lược bành trướng quân sự cần thiết cho việc bảo vệ các tuyến giao thương cũng bắt nguồn từ lịch sử. Ngay từ khi Đặng Tiểu Bình khởi động tái thiết Trung Quốc, từ một quốc gia xã hội chủ nghĩa, tự lực cánh sinh, một bán cường quốc vùng để trở thành một siêu cường kinh tế toàn cầu như ngày nay, Tư lệnh Hải quân Trung Quốc lúc đó, Đô đốc Lưu Hoa Thanh [Liu Huaqing], đã bắt tay xây dựng một lực lượng hải quân tiên tiến để giúp họ Đặng củng cố và duy trì một Trung Quốc kinh tế hùng mạnh. Trong mắt nhìn của ông Yoshihara và ông James Holmes cũng thuộc Đại học Quân sự Hải quân Hoa Kì thì họ Lưu là một nhà quân sự Mahan, một danh hiệu lấy từ tên họ ông Alfred Thayer Mahan, một chiến lược gia lí thuyết người Mĩ sống vào thế kỉ XIX, người đề xuất chiến lược dùng lực lượng Hải quân toàn cầu như một phương tiện hỗ trợ phát triển kinh tế.
Lưu Hoa Thanh đề xuất chiến lược ba bước mà hình như Trung Quốc kiên trì theo đuổi từ đó cho đến nay. Ở bước đầu, Trung Quốc sẽ phá vỡ mắt xích quần đảo thứ nhất, đó là hải tuyến chạy dài từ quần đảo Kuril và Nhật Bản xuyên qua tâm điểm Đài Loan băng ngang eo biển Luzon đến Philippines và xuống tận đảo Borneo của Malaysia. Về điểm này học giả Dean Cheng thuộc Sáng hội Heritage cho chúng ta biết, “Nếu mắt xích quần đảo thứ nhất nằm trong tay những quốc gia thù địch chống lại Bắc Kinh thì nó là cái rào cản không cho Trung Quốc khả năng đi ra biển khơi.”
Bước thứ hai Trung Quốc sẽ chặt đứt mắt xích quần đảo thứ hai, tức là hải tuyến chạy dài từ quần đảo Kuril xuống tận Tân Guinea, đâm thẳng qua cái neo của lực lượng quân sự Hoa Kì ở Châu Á: thành trì đảo Guam.
Hai mắt xích quần đảo Lưu Hoa Thanh muốn phá vỡ
Sau cùng, vào quãng năm 2050, hạm đội Trung Quốc sẽ bao trùm toàn cầu phóng chiếu quyền lực ra toàn thế giới.
Nếu Trung Quốc thật sự thành công kiểm soát toàn thể lãnh hải Châu Á – Thái Bình Dương, họ chỉ có thể làm được bằng cách đánh bại Hoa Kì hoặc bắt Hoa Kì bằng lòng mà không có một thái độ phản kháng nào. Dĩ nhiên, hậu quả sẽ là một Trung Quốc càng hiếu chiến hơn với các quốc gia lân bang, tương tự như Nga với Đông Âu ngày nay.
Với “trò chơi lớn” mới này, hiểm họa chiến lược và kinh tế là vô cùng lớn lao. Về mặt chiến lược, kẻ nào kiểm soát cửa ngõ biển Nam Hoa ra Ấn Độ Dương, đi luồn qua eo biển Malacca nhỏ hẹp và trắc trở, kẻ đó kiểm soát luôn Đông Nam Á, và có lẽ cả Đông Á, bởi đa phần dầu khí dùng thắp đèn cho Nhật Bản và Nam Hàn đều phải đi qua vùng biển Nam Hoa này.
Thêm nữa, con đường buôn bán “lụa và hương liệu” hiện đại là hải trình của một phần ba tổng số lượng hàng hóa chuyên chở toàn cầu, chưa kể biển Đông Hoa và Nam Hoa còn là vùng biển có nhiều cá. Trong lúc đó, nằm bên dưới hơn một triệu dặm vuông đáy biển có thể là những túi dầu hỏa sánh ngang với vịnh Ba Tư.
Ở biển Nam Hoa, Trung Quốc đã “thái dồi” xong quần đảo Hoàng Sa trong tay Việt Nam và ngang nhiên kéo những giàn khoan dầu nổi có cả hạm đội tàu chiến yểm trợ vào vùng biển mà Hà Nội vẫn xem là thuộc Việt Nam. Cùng một nước cờ, Trung Quốc cưỡng chiếm bãi đá ngầm Macclesfield Bank và bãi cạn Scarborough Shoal3 của Philippines, bãi cạn Thomas Thứ Nhì vẫn còn dằng dai trong vòng tranh chấp chủ quyền giữa đôi bên. Thậm chí Trung Quốc còn để mắt đến vùng biển giàu khí đốt thuộc quần đảo Natuna của Indonesia, cách xa Hoa Lục cả nghìn dặm.
Tương tự như thế ở vùng biển Đông Hoa, Nhật Bản cũng đang lâm vào tình trạng dằng co càng lúc càng găng với Trung Quốc về đảo Senkaku, một quần thể năm hòn đảo nhỏ với tổng diện tích không quá hai dặm vuông. Vụ tranh chấp gay gắt này, được tô đậm bởi tinh thần quốc gia cực đoan, đã dẫn đến những cuộc biểu tình bài Nhật vĩ đại ở Hoa Lục cũng như những vận động của Tokyo nhắm đến một khả năng quân sự hùng mạnh hơn. Nó cũng đe dọa một viễn ảnh Hoa Kì bị lôi kéo vào vòng tranh chấp.
Nhiều quan sát viên tỏ vẻ hoang mang không hiểu lí do tại sao Trung Quốc lại càng lúc càng hung hăng tìm cách cưỡng chiếm vài “tảng đá bé xíu nằm chơ vơ trên mặt biển” như thế. Kì thực, chiếu theo Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển kí kết năm 1982 thì quốc gia nào sở hữu những bãi đá mà có thể duy trì cuộc sống đều được hưởng quy chế “Vùng Đặc quyền Kinh tế”, một đặc quyền khai thác tất cả tài nguyên thiên nhiên trong vòng 200 dặm. Bởi thế, theo giải thích của học giả Stefan Halper thuộc Đại học Cambridge, một cường quốc lục địa như Trung Quốc có thể bành trướng chủ quyền hàng hải nhanh chóng và sâu rộng nhờ những “vòng tròn đồng tâm” với “hiệu ứng nhảy cừu.” Để đạt mục tiêu họ chỉ cần cưỡng chiếm những hòn đảo nhỏ đang tranh chấp.
Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển cũng gây phức tạp rất lớn cho quan hệ giữa Hoa Kì và Trung Quốc. Trung Quốc đơn phương đưa ra khẳng định không cho tự do hàng hải, kể cả tàu chiến và máy bay quân sự, chẳng những trong phạm vi cách đất liền 12 dặm mà cả Vùng Đặc quyền Kinh tế 200 dặm, một điều không hề được nói đến trong Công ước. Nếu chủ thuyết “ngăn biển” này của Trung Quốc được chấp nhận, Trung Quốc sẽ nắm trọn quyền kiểm soát tuyến giao thương lợi lộc nhất trên thế giới.
Bản đồ Biển Đông (theo cách gọi của Việt Nam) với đường “lưỡi bò chín đoạn” mà Trung Quốc áp đặt trong mưu toan thâm độc cưỡng chiếm 90% lãnh hải.
Sự tranh chấp về thẩm quyền này đã dẫn đến nhiều vụ va chạm. Năm 2001 Trung Quốc bắt giữ phi hành đoàn một máy bay thám thính của Hoa Kì bị rơi. Gần đây hơn, chiến đấu cơ Trung Quốc bay những phi thức lộn vòng nguy hiểm cố tình khiêu khích một máy bay tuần tra của Hoa Kì. Dưới biển Trung Quốc cũng cho tàu chiến bám đuôi tàu USS Impeccable, một chiếc tàu không võ trang chỉ có nhiệm vụ giám sát đại dương. Chưa hết, Trung Quốc còn chặn tàu USS Cowpens, một tuần dương hạm trang bị phi đạn tự hành, không cho tàu chiến này hoạt động trong hải phận quốc tế.
Sở dĩ không có quả bom nguyên tử nào thả xuống mặt đất trong thời kì Chiến tranh Lạnh, là vì Hoa Kì và Liên Xô nói chuyện với nhau. Thí dụ, giữa Tổng thống Hoa Kì và Thủ tướng Liên Xô có một “đường dây nóng” bắt đầu hoạt động từ năm 1963, và các chỉ huy trưởng Hải quân thường xuyên liên lạc với nhau “từ đài chỉ huy này sang đài chỉ huy kia.”
Giữa Trung Quốc và Hoa Kì ngày nay, không hề hiện hữu một cái “cầu dao” như thế. Cựu Thứ trưởng Quốc phòng Kurt Campbell lên khung dị biệt chiến lược này như sau: “Hoa Kì chủ trương phô trương sức mạnh. Xem này, chúng tôi mạnh mẽ là nhường nào, các ông chớ có mà vọng động.” Ngược lại, Trung Quốc “tìm thế ngăn chặn các lực lượng thù địch, thông thường là qua phương cách tạo sự bất định, không chắc chắn, khiến không ai biết rõ họ có khả năng gì.” Học giả David Lampton thuộc Đại học John Hopkins nói thêm: “Chúng ta tự khiến mình tin là sự sáng tỏ sẽ ngăn ngừa xung đột, nhưng Trung Quốc thì lại tin chính sự mơ hồ và không minh bạch mới đem lại kết quả tốt cho họ.”
Tương tự như thế, có sự dị biệt chiến lược khi các tàu chiến Hoa Kì và Trung Quốc chạm trán nhau trên đại dương, và những sự cố như thế ngày càng gia tăng. Từ quan điểm của Hoa Kì, liên lạc với nhau “từ đài chỉ huy này sang đài chỉ huy kia” là quan trọng vì nó giúp tránh những tính toán sai lầm. Tuy nhiên, theo giải thích của bà Stephanie Kleine-Ahlbrandt thuộc Học viện Hòa bình Hoa Kì thì, đối với Trung Quốc, đường dây trao đổi thông tin ấy chỉ là “dây cài bảo hiểm cho những kẻ phóng xe quá tốc độ.”
Đúng thế, giới lãnh đạo quân sự Trung Quốc tin tưởng là sẽ có lợi cho Trung Quốc hơn nếu cứ để các nhà quân sự Hoa Kì lo lắng, phân vân, không biết phản ứng của Trung Quốc sẽ như thế nào. Làm thế phía Hoa Kì sẽ thận trọng hơn. Đôi khi hình như họ quên mất một điều là “sự việc có thể vuột ra ngoài tầm kiểm soát” như giáo sư Campbell nói.
Hai cột trụ chống đỡ chiến lược quân sự của Trung Quốc – ngăn vùng và chiến tranh bất đối xứng – cũng nhắm vào những xung đột có thể xảy ra trong tương lai.
Chuyên gia Mark Stokes thuộc Học viện Nguyên cứu Chiến lược hiểu các thuật ngữ quân sự “chống xâm nhập” và “ngăn vùng”4 là “ngăn cản.” Theo bà Bonnie Glaser thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế thì mục tiêu của Trung Quốc là ngăn chặn các quốc gia khác, đặc biệt là Hoa Kì, để không nước nào có khả năng can thiệp vào lãnh địa hay lãnh hải gần Trung Quốc một khi biến động khủng hoảng xảy ra.
Còn theo ông Bill Gertz thuộc tổ chức Washington Hải đăng Tự do thì chiến lược bất đối xứng đi kèm theo của Trung Quốc không có mục đích “chống lại guồng máy chiến tranh của Hoa Kì trên cơ bản một-chọi-một, như đã từng xảy ra trong thời kì Chiến tranh Lạnh giữa Hoa Kì và Liên Xô.” Thay vào đó, “Trung Quốc tập trung năng lực thiết lập những hệ thống vũ khí thích dụng.” Ông Toshi Yoshihara, một học giả của trường Đại học Chiến tranh, tuyên bố như sau: “Một phần của cái đẹp đen tối trong chiến lược chống xâm nhập và ngăn vùng của Trung Quốc là sự chênh lệch rất xa giữa giá thành của các hệ thống vũ khí. Thí dụ, để đóng một chiếc tàu sân bay người ta phải tốn nhiều tỉ đô la, trong khi một giàn tên lửa của Trung Quốc chỉ tốn vài triệu; và chỉ cần một tên lửa là có thể bắn trúng mục tiêu. Một trận thư hùng như thế, Hoa Kì khó mà thắng được. Trung Quốc có thể sản xuất ra thật nhiều tên lửa so với số lượng tàu lớn của Hoa Kì.”
Ông Ashley Tellis thuộc tổ chức Hỗ trợ Hòa bình Thế giới Carnegie miêu tả chiến lược đặt trọng tâm vào hệ thống tên lửa “mũi giáo” của Trung Quốc có khả năng tấn công nhiều mục tiêu ở tất cả các hướng như là “một thí dụ tuyệt hảo về chiến tranh bất đối xứng.” Ông giải thích thêm, “Điểm thìa khóa các loại tên lửa đạn đạo và tên lửa tấn công đất liền giúp tạo thế thượng phong là khống chế khả năng phòng không của phe địch. Một khi triệt hủy được khả năng phòng không rồi, bạn có thể đem máy bay ném bom hạng nặng vào trận địa.” Cùng một nhận định như vậy, ông Dan Blumenthal thuộc Viện Thương mại Hoa Kì bảo, “Vì thế, cho dù bạn ở Đài Loan, hay Nhật Bản hay thậm chí Việt Nam, bạn không ngừng trực diện những giàn tên lửa của Trung Quốc mà có thể bắn trúng bạn. Mỗi lần thương thảo với người Trung Quốc, ngay đầu bạn lúc nào cũng có một khẩu súng lăm lăm chĩa vào.”
Không hẳn chỉ những quốc gia láng giềng với Trung Quốc nằm trong tình trạng nguy hiểm. Trong mắt nhìn của ông Lyle Goldstein, cũng thuộc Đại học Quân sự Hải quân Hoa Kì, thì loại tên lửa siêu âm mới, cực kì cơ động, có khả năng lướt ngoài không gian của Trung Quốc là mối đe dọa đặc biệt đối với các căn cứ tiền đồn và tàu sân bay của Hoa Kì bởi vì loại tên lửa này có một tốc độ siêu đẳng lúc từ không gian chui vào thượng tầng khí quyển.” Ông Gertz giải thích thêm: “Tất cả tên lửa phòng vệ chống tên lửa của quân đội chúng ta đều được chế tạo để chống tên lửa đạn đạo và các loại tên lửa khác có quỹ đạo tương đối dễ tiên đoán. Khi phải đối đầu với loại đầu đạn cơ động bay với tốc độ gấp mười lần tốc độ âm thanh thì các hệ thống chống tên lửa của chúng ta trở nên tương đối kém hiệu quả.”
Trung Quốc cũng dự trữ trong kho đạn một số lượng thủy lôi khổng lồ, nhiều nhất thế giới, và hạm đội tàu ngầm gia tăng mỗi ngày mỗi nhanh của họ thích nghi khít khao với chiến lược này. Mục đích của chiến thuật thả thủy lôi không phải là đánh đắm tàu địch, mà ngăn chặn, không cho tàu địch tiến vào hải phận bằng đòn khủng bố tâm lí và làm chậm tiến độ hải hành vì phải mất nhiều thời gian vét mìn. (Thí dụ, trong trận chiến Vùng Vịnh, mặc dù Hải quân Hoa Kì đã tốn rất nhiều công sức vét mìn, nhưng vẫn có hai quả thủy lôi nổ, mỗi quả trị giá không quá 50 ngàn đô la, làm thiệt hại tuần dương hạm USS Princeton trị giá một tỉ.) Trong mắt nhìn của ông Bernard Cole thuộc Đại học Quốc phòng thì thủy lôi là rào cản đặc biệt khó khăn trong trường hợp chiến tranh xảy ra giữa Trung Quốc và Đài Loan bởi vì cả đảo Đài Loan chỉ có hai hải cảng. Ông Yoshihara nói: “Nếu Trung Quốc tiên hạ thủ vi cường thả thủy lôi ngoài khơi hai hải cảng này, Đài Loan sẽ bị xem như cô lập. Không còn một hải cảng nào khác khả dĩ làm đường tiếp vận giúp Đài Loan tiếp tục chống đỡ.”
Thủy lôi của Trung Quốc được dùng song hành với hạm đội tàu ngầm chạy bằng diesel và điện. Đến năm 2020, theo dự báo của Lầu Năm Góc, Trung Quốc sẽ có một hạm đội tàu ngầm từ 69 đến 78 chiếc. Gần như tất cả những tàu ngầm mới đóng đều được trang bị máy móc nhập từ nước ngoài cho hệ thống lực đẩy không tùy thuộc không khí.5 Nhiều chiếc cũ cũng được tân trang với loại hệ thống máy móc đó. Ông Richard Fisher thuộc Trung tâm Lượng định và Chiến lược Quốc tế ghi nhận: “Tàu ngầm chạy bằng diesel và điện loại quy ước vốn dĩ đã khó truy tầm vì chúng không phát ra tiếng động lớn. Nay lại được trang bị bằng hệ thống lực đẩy không tùy thuộc không khí, chúng sẽ trở nên thập phần nguy hiểm hơn, nhất là đối với hạm đội tàu sân bay Hoa Kì.”
Ông Yoshihara hình dung ra một viễn ảnh ác mộng trong đó các tàu ngầm quy ước của Trung Quốc nằm dưới đáy biển chờ hạm đội tác chiến tàu sân bay Hoa Kì đến gần rồi đồng loạt phóng ra hàng loạt tên lửa tầm xa chống tàu chiến để đánh phủ đầu đoàn tàu chiến phòng thủ. Chiến thuật đó chẳng những khiến người ta nhớ lại phương châm của Joseph Stalin “số lượng có chất lượng của chính nó,” mà còn đặt nghi vấn về niềm tin vẫn được bám víu một cách sâu rộng bấy lâu nay, đó là, kĩ năng vượt trội của guồng máy quân sự Hoa Kì sẽ luôn luôn đem lại chiến thắng.
Ông Aaron Friedberg thuộc Đại học Princeton cho chúng ta cái nhìn điềm tĩnh như sau: “Cộng đồng tình báo của Hoa Kì đã ngạc nhiên hết sức về chất lượng các hệ thống vũ khí do Trung Quốc chế tạo, và một phần của lí do đó là Trung Quốc đã và đang đánh cắp những sáng chế mật của Hoa Kì.” Kết quả, ngày nay Trung Quốc có thể chế tạo máy bay không người lái y như Hoa Kì. Họ cũng bắt đầu cho bay những máy bay tối tân nhất, như chiến đấu máy bay ném bom Chengdu (Thành Đô) J-20, mà Lầu Năm Góc đã đánh giá sai lầm là cả nhiều thập niên nữa mới có; và, không như Hoa Kì bị hạn chế ngân sách (phải chấm dứt kế hoạch sản xuất chiến đấu cơ tối tân F-22), Trung Quốc sẽ tùy tiện sản xuất với số lượng khổng lồ bất kì loại vũ khí nào họ cho là cần thiết, tương tự như Hoa Kì đã làm thời Thế Chiến Thứ Hai để đánh phủ đầu những vũ khí tối tân hơn của Đức Quốc.
Chiến đấu cơ tàng hình thế-hệ-thứ-năm Chengdu J-20 của Trung Quốc
Trung Quốc công khai áp dụng chiến lược hai-gọng-kìm “giết tàu sân bay” để ngăn chặn, không cho lực lượng Hoa Kì xâm nhập vùng biển Châu Á – Thái Bình Dương bằng cách đi cưỡng chiếm các hòn đảo trong vòng tranh chấp thuộc vùng biển Đông Hoa và Nam Hoa. Trung Quốc cũng lăm le xâm lấn những ngọn đồi vùng biên giới Bắc Hàn, thậm chí còn muốn lấy đất của bang Arunachal Pradesh của Ấn Độ, vùng đất mà Trung Quốc gọi là “Nam Tạng.”6
Làm thế nào để duy trì hòa bình dưới những sức ép càng lúc càng gia tăng như thế? Chắc chắn Hoa Kì đã đánh cuộc khá lớn vào sức mạnh phát triển kinh tế trong ý định chuyển hóa Trung Quốc từ một chế độ độc tài, hiếu chiến thành một cơ cấu dân chủ tự do. Tuy vậy, theo lời ông Ian Fletcher thuộc Liên minh cho một Quốc gia Hoa Kì Thịnh vượng thì: “Phát triển kinh tế ở Trung Quốc không đưa quốc gia này đến chỗ dân chủ hơn. Nó chỉ giản dị biến thành một thể chế độc tài tinh vi và giàu có hơn.”
Quan trọng là sự am hiểu tinh tường về vai trò của tính liên thuộc kinh tế trong việc ngăn chặn – hay gây nên – xung đột. Nếu một quốc gia như Trung Quốc tùy thuộc nhiều vào việc buôn bán những món hàng quan yếu cho nền an ninh quốc gia, quốc gia ấy rất có thể chọn giải pháp chiến tranh một khi sự liên thuộc kinh tế gia tăng. Chính sự liên thuộc như thế đã khiến Đức mở cuộc tấn công khơi mào cho Đại Chiến Thứ Nhất năm 1914 vì Đức e sợ cả Pháp lẫn Anh không chịu bán thực phẩm, quặng sắt và dầu khí cho mình để phát triển kinh tế. Đây cũng không chỉ giản dị là sự nghi ngờ hoang tưởng bên phía Đức: Cả Pháp lẫn Anh đều công khai thảo luận việc cấm vận trước khi chiến tranh bùng nổ, rất giống đường lối các phân tích gia ngày nay như ông T.X. Hammes thuộc Đại học Quốc phòng đưa ra khuyến nghị “bóp nghẹt kinh tế” Trung Quốc trong trường hợp biến cố xung đột xảy ra.
Học giả Aaron Friedberg thuộc Đại học Princeton có đưa ra vài ghi nhận dè dặt đáng nhắc lại nơi đây: “Những quốc gia có quan hệ giao thương tốt không nhất thiết trở thành đối tác chiến lược và chính trị tốt; lịch sử chứng minh điều đó, những quốc gia có quan hệ giao thương tốt lại thường đi đến chỗ gây chiến với nhau.”
Về tranh nghị các quốc gia không dám mạnh tay vì nguy cơ chiến tranh hạt nhân sẽ tiêu diệt cả hai phe7 thì ông Ashley Tellis thuộc viện Carnegie đưa ra lập luận phản bác như sau. Ông nói Trung Quốc ngày nay trên khán trường quốc tế sở hữu một lực lượng nguyên tử khả tín, nguy cơ một cuộc chiến tranh nguyên tử có thể là không lớn, nhưng thật ra nguy cơ một cuộc chiến tranh quy ước lại gia tăng “vì Trung Quốc đã và đang liên tục tiếp thu những khả năng ngăn chặn không cho Hoa Kì nhảy vào trợ giúp các quốc gia bạn ở Châu Á.”
Ông Toshi Yoshihara giải thích tính nghịch lí “bình ổn-bất bình ổn” nằm bên dưới nguy cơ ấy như sau: “Nếu Trung Quốc có khả năng áp đặt chiến lược chống xâm nhập của họ, rất có thể họ sẽ tạo được một không gian chiến lược để chĩa mũi tiến công trong một cuộc chiến tranh quy ước tại vùng biển Châu Á. Và do đó, có vũ khí nguyên tử trong tay không nhất thiết có nghĩa là đảm bảo không có chiến tranh. Nó chỉ giản dị mở ra khả thể cho những loại chiến tranh khác.”
Nếu chúng ta không thể trông mong vào mối quan hệ hỗ tương kinh tế, vào sự liên thuộc giao thương, vũ khí hạt nhân cũng không làm Trung Quốc giảm bớt hung hăng, vậy còn lại là con đường nào khác khả dĩ duy trì hòa bình? Chắc hẳn có người bảo là thay vì xoay trục sang Châu Á, Hoa Kì nên ở lại nhà và phó mặc vùng đất ấy cho Trung Quốc. Nhưng theo luận điểm của ông Gordon Chang, người phụ trách chuyên mục của tạp chí Forbes, thì “tuyến phòng thủ địa đầu của Hoa Kì không phải là Alaska hay California mà là Nam Hàn và Nhật Bản,” và những căn cứ tiền đồn đóng vai trò chiến lược quan yếu trong công tác phát hiện và ngăn chống tên lửa. Ở đây, chúng ta cũng đừng quên Hoa Kì từ hồi nào đến giờ vẫn là một quốc gia sở dĩ hùng cường là nhờ ngoại thương; một Châu Á tự do ra vào là những thị trường thuộc loại phát triển nhanh nhất trên thế giới.
Không chấp nhận giải pháp rút lui vào vòng cô lập, vậy thì chính sách của chúng ta phải như thế nào? Bất kì câu trả lời nào đều phải bắt đầu bằng nhận định sau: Nếu Hoa Kì chỉ tìm cách bắt kịp Trung Quốc theo kiểu “mày một viên đạn, tao cũng một viên đạn” thì kết quả rất có thể sẽ là một cuộc chạy đua võ trang càng lúc càng găng, và rốt cuộc một hoặc cả hai bên cùng kiệt quệ, hoặc sau cùng đi đến chỗ choảng nhau chí tử và tận diệt.
Ông Michael Pillsbury, một phân tích gia thuộc Lầu Năm Góc đưa ra lời cảnh báo tỉnh táo như sau: “Sẽ chẳng có cách nào ngăn chống nổi một nghìn cái tên lửa chống tàu chiến của Trung Quốc chĩa vào mặt chúng ta. Thế giới chúng ta đang bước vào là thế giới trong đó nền kinh tế của Trung Quốc đã qua mặt chúng ta và đang lớn mạnh để có ngày to gấp hai chúng ta. Điều đó có nghĩa là nếu muốn, họ có thể dễ dàng gia tăng ngân sách binh bị nhằm tập trung vào chúng ta và ngân sách này có thể cao hơn chúng ta.”
Làm thế nào để vị Tổng thống kế nhiệm đối phó với tình trạng Trung Quốc bao vây càng lúc càng quyết liệt đây? Câu trả lời nằm nơi khái niệm mà chính người Trung Quốc gọi là “tổng hợp quốc lực,”8 một khái niệm có căn nguyên sâu xa bắt rễ từ câu nói nổi tiếng của Tôn Tử, “Không đánh mà làm khuất phục được quân của người, ấy là người giỏi ở trong những người giỏi.”9 Ông Ngô Xuân Thu [Wu Chunqiu] thuộc Học viện Khoa học Quân sự Trung Quốc thì nói như sau: “Bất chiến tự nhiên thành không có nghĩa là hoàn toàn không có chiến tranh. Chiến tranh mà người ta phải chiến đấu là chiến tranh chính trị, chiến tranh kinh tế, chiến tranh khoa học và kĩ thuật, chiến tranh ngoại giao. Mặc dù sức mạnh quân sự là một yếu tố quan hệ, trong thời bình thông thường nó chỉ được dùng như một lực lượng hỗ trợ.”
Thí dụ, hãy thử xem xét sức mạnh tổng hợp của quốc gia tối cần chỉ để xây dựng những lực lượng quân sự hỗ trợ. Một sức mạnh tổng hợp như thế phải bắt đầu bằng một nền kinh tế mạnh có khả năng vừa sản xuất vũ khí vừa thu thuế để trang trải những khoản kinh phí khổng lồ. Tuy nhiên, để có một nền kinh tế mạnh, quốc gia phải có một lực lượng lao động có có kỹ năng cao – và do đó, một nền giáo dục mạnh tương đương.
Cùng lúc, những tiến bộ nhanh chóng về sáng kiến và kĩ thuật chỉ có thể xảy ra trong một hệ thống tài chính dồi dào đầu tư vào các công trình nghiên cứu và phát triển, một chế độ thuế khóa nâng đỡ các hoạt động kinh doanh. Và không nền kinh tế nội địa nào có thể phát triển nếu không có tự do đi vào các thị trường nước ngoài. Để đi vào những thị trường như thế đòi hỏi chẳng những một liên minh mạnh giữa những đối tác mà còn sự tự do hải hành. Điều sau này ngay lập tức bẻ lái tiến trình tổng hợp sức mạnh trở lại trọng điểm hàng đầu là làm thế nào để có một lực lượng quân sự hùng mạnh hầu giữ vững và rộng mở hải không phận cho việc giao thương.
Ông David Lampton, một học giả thuộc Đại học John Hopkins, nói rằng Trung Quốc sẽ tôn trọng Hoa Kì nếu sức mạnh quốc gia của Hoa Kì được duy trì ở đường lối toàn diện như vậy. Tuy nhiên nếu Hoa Kì suy thoái thì sẽ vô cùng khó khăn đương đầu với Trung Quốc.
Song, một quốc gia với một nền kinh tế thịnh vượng, một hệ thống giáo dục hoàn hảo, một trật tự chính trị bình ổn, một kho tài nguyên thiên nhiên phong phú, một lực lượng lao động tốt, mà binh bị yếu kém thì vẫn là miếng mồi ngon cho bất kì kẻ thù địch võ trang đầy đủ nào với ác tâm xâm lấn, chiếm đoạt. Ông Patrick Cronin thuộc Trung tâm Tân Bảo an Quốc gia miêu tả một “lực lượng cân bằng cho thế kỉ XXI” mà Hoa Kì cần có “ở những số lượng cần thiết” để duy trì hòa bình bằng sức mạnh quân sự như sau: “Tôi cần tàu sân bay, máy bay, tàu ngầm. Tôi cần kĩ thuật tàng hình, tôi cần khả năng tuần tra các tuyến hàng hải. Cùng lúc tôi cần tiếp tục đầu tư vào kĩ thuật tin học, kĩ thuật không gian và máy bay không người lái, kể cả loại máy bay không người lái tầm xa bởi vì những kĩ thuật đó toàn là những thứ có thể ‘thay đổi cuộc chơi.’”
Ông Aaron Friedberg thuộc Đại học Princeton cũng tỏ ý quyết liệt không kém khi đưa ra quan điểm phải giảm bớt nhược điểm của những căn cứ tiền đồn của Hoa Kì ở Châu Á bằng một chiến lược tứ giác gồm: làm cho cứng, phân tán mỏng, đa dạng hóa, và tái cấu trúc lực lượng.
“Làm cho cứng” là di chuyển những căn cứ hậu cần và kho vũ khí xuống lòng đất thật sâu, máy bay cũng thế, tất cả phải được đưa xuống hầm an toàn, rồi đổ xuống hàng tấn xi măng cùng hàng tấn thép để tăng độ cứng của phi đạo, nhà cửa, doanh trại, cầu tàu.
“Phân tán mỏng” là tái bố trí cả căn cứ địa lẫn tàu chiến, làm thế nào để Trung Quốc vấp phải nhiều khó khăn khi nhắm bắn mục tiêu. Thí dụ, ông Toshi Yoshihara đưa ra đề nghị, thay vì duy trì hai căn cứ to đùng sờ sờ trước mắt là Okinawa và Guam thì hãy dùng quần đảo Ryukyu của Nhật Bản và rải mỏng thành một quần thể những căn cứ nhỏ hơn nhiều.
“Đa dạng hóa” là mở rộng những căn cứ và cơ sở sang những quốc gia mà sự có mặt của Hoa Kì chưa đông đảo, như Philippines và Việt Nam. Ông Dan Blumenthal nói như sau: “Nếu giới lãnh đạo Trung Quốc phải suy nghĩ về việc nhắm bắn mục tiêu trên nhiều quốc gia khác nhau, điều đó sẽ khiến họ chùng bước hơn là chỉ vài căn cứ ở Nhật Bản hay một chiếc tàu sân bay.”
Ông Friedberg cũng muốn xoay bàn chiến tranh bất đối xứng và chiến lược ngăn vùng về phía Trung Quốc bằng phương cách “tái cấu trúc lực lượng.” Về điểm này ông James Holmes đưa ra khuyến nghị không dựa vào hạm đội tác chiến tàu sân bay nữa, vốn là bảo bối của các sếp lớn Hải quân nhưng nằm ỳ trên biển cả cho người ta bắn như vịt trời, mà nên dựa vào hạm đội tàu ngầm lớp Virginia chuyên tấn công, bố trí tại những điểm nghẽn trọng yếu dọc theo hai tuyến mắt xích quần đảo thứ nhất và thứ hai.
Về các hệ thống vũ khí khác, một trong những vấn đề lớn nằm trong chương trình nghị sự của vị Tổng thống nhiệm kì sắp tới có lẽ là một chiếc máy bay ném bom chiến lược mới. Hôm tháng Mười vừa qua, công ti Northrop Grumman kí một hợp đồng 21,4 tỉ đô la để điều nghiên dự án cho ra đời một chiếc máy bay ném bom mới. Nhưng câu hỏi chưa được trả lời là cuối cùng sẽ có bao nhiêu chiếc, và người kế vị ngồi trong Tòa Bạch Ốc năm 2017 sẽ phải dứt khoát trả lời câu hỏi này. Ông Michael Auslin thuộc Học viện Kinh doanh Hoa Kì là người ủng hộ dự án, ông nói:
“Chiếc máy bay ném bom B-52 mới nhất của chúng ta cũng đã 50 tuổi rồi và chúng ta có đến ba thế hệ – ông, cha, con – cùng lái một chiếc máy bay. Đấy là loại máy bay tốt, nhưng chúng không thể nào thoát hiểm khi phải đương đầu với những hệ thống phòng thủ tên lửa tự động ngày nay. Thêm vào đó, chúng ta chỉ có vỏn vẹn 20 chiếc B-2, và chúng cũng chẳng mới mẻ gì. Bởi thế chúng ta cần chế tạo và sản xuất một loại máy bay ném bom mới, và thật nhiều chiến đấu cơ F-35 để khai quang mặt đất và bầu trời trong trường hợp cần thiết. Chúng ta cần làm việc này bởi những lí do quân sự cũng như chính trị. Nó sẽ giúp đem lại sự bình ổn cho Châu Á nhiều hơn chứ không kém đi.”
Nhìn xa hơn những bước cụ thể này, Giảng viên Phillip Karber thuộc Đại học Georgetown kêu gọi một chính sách “phản ứng đối ứng” kiểu vis-à-vis đối đầu với Trung Quốc: “Các ông tính chuyện tài binh cắt giảm lực lượng đi, lúc đó chúng tôi cũng sẽ cắt giảm lực lượng của chúng tôi. Còn các ông chủ trương gây hấn có những hành động như sản xuất thêm tên lửa và đe dọa các căn cứ cùng đồng minh của chúng tôi thì chúng tôi sẽ có phản ứng ngay.”
Trớ trêu thay, những lời răn đe như thế nhắc nhở đây là thời điểm tốt để bắt tay với đồng minh, song những lời hứa hẹn suông và những quan hệ bị bỏ quên đã làm phung phí cơ hội một cách liều lĩnh và ngu xuẩn.
Cứ nhìn vào sự thất bại của chính sách “xoay trục” sang Châu Á của chính quyền Obama thì biết. Được long trọng đề xuất năm 2011, theo dự kiến, Lầu Năm Góc sẽ gia tăng 60 phần trăm tổng số tàu chiến thuộc hạm đội Thái Bình Dương. Tuy nhiên, vì hạm đội ấy càng lúc càng thu nhỏ nên vào năm 2020 tổng số tàu chiến Hoa Kì trong vùng sẽ ít hơn con số lúc chính sách được công bố năm 2011. Ông James Holmes mỉa mai, “Cứ xét những tín hiệu ngoại giao và ngăn chặn thì chuyện xoay trục xem ra có vẻ như trò trẻ con chơi bóng.”10
Ông Pat Mulloy, cựu thành viên của Ủy ban Xét duyệt Kinh tế và An ninh Mĩ-Trung, còn đi xa hơn một bước khi ông phê bình chính sách “xoay trục” xem-quân-sự-là-chính của Tòa Bạch Ốc. Ông bảo chiến lược xoay trục ấy để lộ ra sự thiếu hiểu biết cơ bản của Hoa Kì về yêu cầu bức xúc tái thiết sức mạnh quốc gia tổng hợp. Ông đưa ra nhận định sau: “Tổng thống bảo chúng ta phải xoay trục sang Châu Á vì Trung Quốc đang vươn lên. Nhưng Trung Quốc vươn lên vì chúng ta để cán cân mậu dịch nghiêng hẳn về phía Trung Quốc. Do đó, phải chăng sẽ hợp lí hơn nhiều nếu chúng ta quân bằng cán cân ấy bằng cách chấm dứt ngay tình trạng giới tiêu thụ Mĩ tiếp tục nuôi cho Trung Quốc đi lên? Đấy mới là phương cách xoay trục sang Châu Á thật sự thông minh.”
Để chống đỡ một cách hòa hoãn những thách đố khó khăn về các vấn đề kinh tế và an ninh nghiêm trọng gây nên bởi sự tiến bộ nhanh chóng của Trung Quốc, trước hết phải có sự đồng thuận chính trị. Tuy thế, sự đồng thuận như thế rất khó thực hiện trong một nền dân chủ mở nơi những nhóm tranh giành ảnh hưởng kinh tế chia nhau đặc quyền trong việc buôn bán với Trung Quốc, những nhóm “chính trị hành lang” sẽ tranh giành lẫn nhau chứ không chịu ngồi chung bàn để cùng hướng về một mục đích chung. Thêm nữa, trong khi chính phủ độc tài Trung Quốc có toàn quyền dùng báo chí truyền thanh truyền hình làm cái loa cho luận điểm của mình thì giới truyển thông Tây phương và các trường đại học Hoa Kì đều tự áp đặt một chế độ kiểm duyệt.
Sự thật là, “căn nhà chia rẽ” này đã từ lâu giải thích tại sao các nền dân chủ Tây Phương, nhất là Hoa Kì, đã tỏ ra vô cùng chậm chạp phản ứng lại một Trung Quốc hận thù ấp ủ nhất quyết tiến lên chiếm lĩnh vai trò độc bá thế giới.11 Tuy nhiên, nếu tình trạng vùi-đầu-xuống-cát này tiếp diễn mãi thì kết cuộc của câu chuyện e là rất tệ.
P. N.
––––––––––––––––––
Chú thích của người dịch:
1 Thucydides Trap: Nhà chính trị học người Mĩ Graham Tillett Allison (sinh 1940) đề xuất thuật ngữ này để ám chỉ nước cờ một quốc gia đang tiến lên địa vị hùng cường (như Trung Quốc) lừa bẫy bằng cách gây mối quan ngại cho một quốc gia khác hùng mạnh và độc bá từ lâu (như Hoa Kì). Từ quan ngại sẽ dẫn đến vận động chiến tranh. Allison mượn điển tích cuộc chiến giữa hai trung tâm quyền lực thời cổ đại Hi Lạp là Athens và Sparta.
2 Ý thức này được nhà văn Lỗ Tấn dùng làm mô-típ chính trong cuốn truyện vừa AQ chính truyện viết năm 1921. Nhân vật AQ lúc nào mở miệng cũng chê bai kẻ khác nhưng bị tất cả mọi người trong làng từ trên xuống dưới làm nhục mà tự mình thì không biết nhục. AQ là ẩn dụ ám chỉ một nước Trung Hoa phong kiến hèn kém bị liệt cường xâu xé, làm nhục. Ý thức này ăn sâu tâm khảm người Trung Quốc suốt hai thế kỉ qua.
3 Bãi đá ngầm Macclesfield Bank người Trung Quốc gọi là Trung Sa (Zhongsha) quần đảo, và bãi cạn Scarborough Shoal của Philippines là Hoàng Nham Đảo (Huángyán Dăo).
4 Thuật ngữ quân sự “chống xâm nhập” và “ngăn vùng” được tạm dịch từ cụm từ tiếng Anh “anti-access” và “area-denial”, thường được viết tắt là A2/AD.
5 Hệ thống lực đẩy không tùy thuộc không khí (Air-independent propulsion systems), tàu ngầm chạy bằng diesel và điện trang bị hệ thống máy móc hiện đại này có khả năng lặn dưới biển lâu hơn.
6 Southern Tibet.
7 Nguyên vế câu văn này dịch thoát từ thuật ngữ chính trị “nuclear deterrence”, một chủ thuyết quân sự đề xuất vào thời kì Chiến tranh Lạnh giữa Hoa Kì và Liên Xô. Vì sức tàn phá của bom hạt nhân là vô cùng khủng khiếp, do đó theo chủ thuyết này, một lực lượng nguyên tử nhỏ yếu hơn vẫn có thể cầm chân được phe địch nếu lực lượng được bảo vệ kĩ càng, không bị thiệt hại nặng nề trong một cuộc tấn công bất thần. Nó là chiến lược ngăn ngừa, răn đe phe địch không được vọng động vì nếu chiến tranh nguyên tử xảy ra thì cả hai cùng chết. Ý niệm hệ quả của chủ thuyết này là MAD (Mutual Assured Destruction).
8 “Tổng hợp quốc lực” là một khái niệm mới, gần đây luân lưu khá sâu rộng trong giới lãnh đạo và học giả Trung Quốc, dịch sang tiếng Anh là Comprehensive National Power. Khi dịch sang tiếng Việt, tôi trở lại Trung văn dưới dạng Hán-Việt.
9 Trong nguyên tác, vế câu tiếng Anh là “to subdue the enemy without fighting is the acme of skill.” Khi dịch sang tiếng Việt, thay vì dịch sát nguyên văn, tôi mượn câu văn trong thiên Mưu Công của Tôn Tử Binh Pháp. Trong phép dụng binh, Tôn Tử nhấn mạnh đến mưu mẹo chiến lược để chống địch chứ không chủ trương dùng sức mạnh quân sự. Tôn Tử mở đầu thiên Mưu Công với câu nói: “Phàm dụng binh chi pháp, toàn quốc vi thượng, phá quốc thứ chi,” mà có thể hiểu là “Trong phép dụng binh, khiến cho toàn bộ nước địch đầu hàng là thượng sách, còn đánh cho tan tành nước ấy chỉ là thứ sách.”
10 Ông Holmes dùng cụm từ “bush-league” để mỉa mai chính sách “xoay trục” Châu Á của chính quyền Obama. Bush-league là tên gọi chung các liên đội bóng chày của thanh thiếu niên Mĩ.
11 Ở đây tác giả sử dụng thuật ngữ “revanchist” để gọi đích danh Trung Quốc. Nguyên vế sau câu văn tiếng Việt này tán rộng ý nghĩa của thuật ngữ. “Revanchism” (từ gốc revanche tiếng Pháp có nghĩa là trả thù) là một chủ thuyết chính trị kêu gọi lòng yêu nước để phục hưng quốc gia, tinh thần dân tộc, sự thịnh vượng, v.v. sau khi bị thua trận, mất đất đai vào tay ngoại nhân. Gọi Trung Quốc là revanchist, trong mắt nhìn của tác giả, Trung Quốc sẽ không từ bỏ bất cứ phương tiện nào để đạt vai trò độc bá trên thế giới vì tâm thức “Thiên triều” và mối thù suốt trên thế kỉ bị Tây Phương và Nhật Bản giày xéo.
Dịch giả gửi BVN.