Tự do học thuật qua vụ Đỗ Thị Thoan

Một bìa sách do Nhà xuất bản Giấy Vụn của nhóm Mở Miệng ấn hành. DR 

Có l trong lch sửđào to Đại hc Vit Nam, chưa có mt lun văn thc sĩ nào làm hao tn giy mc bng lun văn thc sĩ ca ging viên Đại hc Sư phm Hà Ni Đỗ Th Thoan, nht là k t cô b thu hi bng Thc sĩ. V này đặt ra vn đề v t do hc thut Vit Nam, khiến nhiu trí thc trong và ngoài nước đã phi lên tiếng phn đối.

Đỗ Thị Thoan, còn được biết với bút danh Nhã Thuyên, vào năm 2010 đã viết một luận văn thạc sĩ bàn về nhóm “Thơ M Ming” với nhan đề“V trí ca k bên l: Thc hành thơ ca nhóm M Ming t góc nhìn văn hóa”. Nhóm thi sĩ này gồm bốn tác giả: Khúc Duy, Bùi Chát, Lý Ðợi và Nguyễn Quán, từng xuất bản chui tập thơ Mở Miệng” vào tháng 06/2002, được phổ biến bằng cách chuyền tại nhau tại Sài Gòn, nhưng không lâu sau đã bị thu hồi và tiêu hủy.

Tuy đề tài luận văn nói về một hiện tượng rất mới mẻ của văn học đương đại Việt Nam, nhưng Đỗ Thị Thoan đã được bộ môn Lý luận văn học của khoa Ngữ văn, Đại học Sư phạm Hà Nội, chấp nhận cho làm luận văn này. Luận văn của Đỗ Thị Thoan đã được chấm điểm 10, tức là điểm tuyệt đối, nhưng không hiểu sao năm ngoái trên báo chí chính thức, đã có cả một làn sóng phê phán gay gắt luận văn này, với nhiều bài viết chỉ trích cả người làm, người hướng dẫn, lẫn người chấm và cơ quan chủquản trong việc này.

Năm nay, tức là bốn năm sau khi được chấm điểm 10/10, luận văn của giảng viên Đỗ Thị Thoan bỗng bị một hội đồng khác đưa ra thẩm định lại. Kết quả là bằng thạc sĩ của Đỗ Thị Thoan bị thu hồi theo các quyết định ngày 11/03/2014 và 14/03/2014, mà tác giả luận văn và người hướng dẫn không được cho cơ hội để phản biện. Lý do dẫn đến các quyết định này cũng không được công bố, và nhất là không có bằng cớ nào chứng tỏ luận văn đã có sai phạm đáng kể về học thuật. Thành ra, nhiều người đã lên tiếng phản đối các quyết định nói trên, bênh vực cô Đỗ Thị Thoan.

Ngày 15/04 vừa qua, tờ Nhân Dân đã đăng một bài viết đả kích những người bênh vực cho Đỗ Thị Thoan. Tác giả bài báo lập luận rằng: “Sai lm ca lun văn V trí ca k bên l: thc hành thơ ca nhóm “M ming” t góc nhìn Văn hóa ca Ð Th Thoan bt đầu từđối tượng nghiên cu ca nó là nhóm “M ming”, t quan nim ca tác gi v nhóm người nhân danh t do sáng tác, t do ngôn lun làm ra mt s sn phm “phn văn hóa” và nhm vào các mc đích khác. Sn phm ca “M ming” gm các văn bn xuyên tc t ca dao đến danh ngôn, sáng tác ca các danh nhân được dân tc Vit Nam tôn kính, và nhng văn bn vi ngôn t thô tc, nhơ bn, dơ dáy, có tính cht “bôi đen” xã hi…”.

Tác giả bài viết quy kết Đỗ Thị Thoan là mượn nhóm “M ming”đểđưa ra các ý kiến sai trái, như: “Min Bc thường được cho là có quyn lc hơn, sng “gn” lãnh đạo, độc tài, cng sn. Min Nam được coi là không gian t do hơn, vi đô th hin đại sm phát trin và sm tiếp xúc vi văn chương phương Tây và có kh năng đẩy cao nhng xu hướng hin đại nếu Vit Nam Cng hòa thng li”! Bài báo kết luận rằng một bài luận văn “cha màu sc chính tr chng đối” như vậy, không thể coi là luận văn khoa học.

Trong trang Facebook của ông, giáo sư y khoa Nguyễn Văn Tuấn tại Úc đã phản bác những lập luận của bài báo tờ Nhân Dân. Theo giáo sư Tuấn, đối tượng nghiên cu, t nó, không phi là tiêu chí đểđánh giá lun án ca tác gi sai lm hay đúng. Nhà nghiên cu có th chn bt cứđối tượng nghiên cu nào hay phương pháp nào, min là đối tượng đó và phương pháp đó giúp cho nhà nghiên cu có d liu để “ym tr” cho kết lun”. Giáo sư Tuấn khẳng định “tinh thn t do hc thut áp dng cho ging viên và sinh viên. Đối vi ging viên, t do hc thut có nghĩa là ging viên có quyn nghiên cu bt c chủđề nào mà h quan tâm, có quyn trình bày nhng kết quảđó cho sinh viên và đồng nghip mà không chu sựđàn áp hay kim duyt ca bt k thế lc nào”.

Bên cạnh những phản ứng cá nhân, giới học thuật người Việt trong và ngoài nước trong những ngày qua đã đưa ra các bản phản đối, thư ngỏ về vụ tước bằng thạc sĩ của cô Đỗ Thị Thoan.

Ngày 19/04, một «Bn phn đối và yêu ccủa những người hoạt động trong lĩnh vực giáo dục và nghiên cứu khoa học ở Việt Nam gởi Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã được phổ biến trên mạng để thu thập chữ ký.

Trong bản phản đối này, những người ký tên yêu cầu hiệu trưởng Đại học Sư phạm Hà Nội hủy các quyết định không công nhận luận văn và thu hồi bằng Thạc sĩ Khoa học Ngữ văn của cô Đỗ Thị Thoan. Theo họ, các quyết định này là «phi pháp và phi lý», vì trái với các quy chếđào tạo thạc sĩ và quy chế văn bằng, chứng chỉ hiện hành ở Việt Nam.

Ngày 20/04, đến lượt giới học thuật Việt Nam ở nước ngoài lên tiếng về vụ này qua một thư ngỏ«V s vi phm T do hc thut trong v thu hi bng thc sĩ ca bà Đỗ Th Thoan», cũng được phổ biến trên mạng để lấy chữ ký. Bức thư ngỏ, với những chữ ký đầu tiên của các nhà trí thức người Việt ở nhiều nước như Mỹ, Pháp, Úc, Canada, Bỉ…, phản đối việc thu hồi bằng thạc sĩ của Đỗ Thị Thoan và ủng hộ các đồng nghiệp trong giới giáo dục và nghiên cứu Việt Nam trong việc đòi hủy bỏ các quyết định này.

Đặc biệt, họ nhấn mạnh rằng việc thu hồi bằng Thạc sĩ của Đỗ Thị Thoan/Nhã Thuyên là một sự«vi phm nghiêm trng» quyền tự do học thuật. Theo bức thư ngỏ, «các đại hc ch có thểđóng góp hu hiu cho s phát trin ca đất nước, nếu các ging viên và sinh viên có quyn nghiên cu bt cứđề tài nào

Bên cạnh thư ngỏ nói trên, còn một thư ngỏ riêng của bốn nhà trí thức người Việt hải ngoại, Hồ Tú Bảo, Giáo sư Viện Khoa học và Công nghệ Tiên tiến Nhật Bản, Ishikawa, Nhật Bản, Ngô Bảo Châu, Giáo sưĐại học Chicago, Hoa Kỳ, Trần Văn Thọ, Giáo sưĐại học Waseda, Tokyo, Nhật Bản và Cao Huy Thuần, nguyên Giáo sưĐại học Picardie, Paris, Cộng hoà Pháp.

Trong thư ngỏ riêng gởi Hiệu trưởng Đại học Sư phạm Hà Nội, bốn giáo sư nói trên bày tỏ sư bất bình trước một sự trừng phạtđau xót và bt nhn” như hình phạt mà cô Đỗ Thị Thoan và, gián tiếp, bà Nguyễn Thị Bình, người hướng dẫn luận án, đã phải chịu.

Họ viết: “Trong s vic đang làm dy lên phn ng, chúng tôi thy cn phi phân bit rõ ràng hai chỗđứng khác nhau: mt đằng là mt hin tượng văn hc, mt đằng là vic nghiên cu hin tượng đó. Nghiên cu mt hin tượng không có nghĩa là người nghiên cu đồng ý vi hin tượng y. Giá tr ca lun văn, vì vy, không th căn c trên xét đoán ch quan ca người này người n v tính cách đúng sai ca hin tượng, mà ch duy nht căn c trên nhng tiêu chun khoa hc liên quan đến công trình nghiên cu. Và người thm định duy nht v giá tr khoa hc đó không có ai khác hơn là hi đồng giám kho. Khi mt hi đồng giám kho (do nhà trường lp ra theo đúng quy trình) đã tuyên b kết qu ca vic thm định ri, thì không có cơ quan nào khác có thm quyn trut phế kết quảấy”.

Theo bốn giáo sư tác giả thư ngỏ riêng, muốn đại học Việt Nam xứng tầm với các đại học trên thế giới tiên tiến, phải tôn trọng những nguyên tắc căn bản của đại học, trong đó phê phán chỉ có thể dựa trên những tiêu chuẩn thuần túy khoa học là một nguyên tắc tối thiểu.

Đây cũng là ý kiến của nhiều người khác, trong đó có giáo sư Phạm Xuân Yêm, nguyên Giám đốc Nghiên cứu của Trung tâm Quốc gia Nghiên cứu Khoa học Pháp CNRS, một trong những người đầu tiên ký vào thư ngỏ về vụĐỗ Thị Thoan, trả lời RFI Việt ngữ :

RFI :Thưa Giáo sư Phm Xuân Yêm, vi tư cách là mt cu giám đốc nghiên cu CNRS, ông đánh giá thế nào v v thu hi bng thc sĩ ca Đỗ Thi Thoan?

GS Phm Xuân Yêm : Dù là khoa học nhân văn, xã hội, kinh tế hay tự nhiên, ngành khoa học nào cũng vậy, nếu có sự thu hồi văn bằng đại học (thạc sĩ, tiến sĩ) theo tôi thì phải tuân thủ những quy tắc phổ quát vềđạo đức và những tiêu chuẩn thuần túy khoa học. Thực ra trong môi trường đại học và nghiên cứu nói chung ở nhiều nước đã từng xảy ra sự rút lại công trình nghiên cứu đã được đăng trên các tạp chí khoa học chuyên ngành bởi Ban biên tập khi họ phát hiện rõ ràng có sựđạo văn nghiêm trọng, các dữ liệu được ngụy tạo, hoặc có gian dối.

Sự thu hồi, sau bốn năm cấp phát, bằng thạc sĩ của bà Đỗ Thị Thoan (nhà văn Nhã Thuyên) đã phạm phải ba sai lầm nghiêm trọng: (1) vi phạm qui định của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc thu hồi bằng cấp đã phát; (2) vi phạm những nguyên tắc căn bản và đạo đức nghề nghiệp đòi hỏi phải công bằng và minh bạch; (3) vi phạm quyền tự do học thuật ởĐại học, nhất là Đại học Sư phạm là nơi đào tạo giáo chức thì lại càng phải tôn trọng mẫu mực tự do nghiên cứu và giảng dạy. Đại học Sư phạm không thể phản sư phạm được.

Luận văn thạc sĩ của nhà văn Nhã Thuyên đã được hội đồng giám khảo chấm luận văn cho điểm tối đa, được đáng giá cao bởi các chuyên gia khác và những người có chuyên môn trong lĩnh vực văn học như GS TS Trần Đình Sử, nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên, nhà văn hóa Nguyên Ngọc, nhà báo và bình luận gia Nguyễn Vạn Phú và nhiều người nữa, thế mà sau 4 năm, đùng một cái ai đó trong trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã lén lút thiết lập một Hội đồng tái thẩm định việc cấp bằng thạc sĩ cho Nhã Thuyên và quyết định thu hồi văn bằng này một cách độc đoán, phi lý và phi pháp mà không cho đương sự, giáo sư hướng dẫn luận văn (bà Nguyễn Thị Bình) và hội đồng Đánh giá luận văn được biết để phản biện, đặt mọi người vào sựđã rồi, thực là xúc phạm họ.

Luận án của Nhã Thuyên không có chuyện đạo văn, gian lận dữ liệu, nhờ người viết giùm, không vi phạm bất cứđiều gì trong Qui chế cấp bằng của Bộ Giáo dục và Đào tạo, việc tước bằng thạc sĩ của Nhã Thuyên chỉ vì bà đã chọn đề tài nghiên cứu là nhóm Mở Miệng. Ông Phan Trọng Thưởng, một thành viên trong hội đồng Thẩm định lại luận văn của Nhã Thuyên, cho rằng nhóm Mở miệng là một ‘’hin tượng ni lon, không chính thng, mt hin tượng bên l, mt dòng ngm không ch mang ý nghĩa văn chương đơn thun mà còn mang ý nghĩa chính tr phn kháng, phn động.” Ông còn viết thêm : ‘’Lun văn li được viết bng mt văn phong trôi chy, có s m rng trên c hai lĩnh vc văn chương và chính tr, vì vy, đây là lun văn nguy him, cn được ch ra các sai sót để hn chế các tác động tiêu cc đến xã hi và văn hc.’’ ( http://vanvn.net/news/14/4614-pgsts-phan-trong-thuong–de-hieu-ro-hon-thuc-chat-cua-mot-luan-van.html )

RFI: Báo chí chính thc Vit Nam, như t Nhân Dân, cho là Đỗ Th Thoan đã sai lm khi chn đối tượng nghiên cu là nhóm M Ming, mt nhóm b coi là “phn văn hóa”, “có ý đồ chính trịđen ti”. Giáo sư nghĩ sao v lp lun này?

GS Phm Xuân Yêm: Dĩ nhiên ai cũng có quyền phê bình đề tài nghiên cứu của luận án (hiện tượng Mở miệng), nhưng giá trị tự tại và tố chất của luận án là do sự bình phẩm, đánh giá nghiêm túc của giới văn học và chuyên gia trong ngành mà trước hết của hội đồng giám khảo luận án. Đề tài luận án là một chuyện, còn nghiên cứu vềđề tài đó – theo những phuơng pháp luận thuần túy khoa học – lại là chuyện khác. Dùng quan điểm chính trị giáo điều mang nặng tư duy của thời chiến tranh lạnh để quy chụp và vu khống Nhã Thuyên trong việc chọn chủđề nghiên cứu là vi phạm nghiêm trọng tinh thần tự do học thuật. Tự do học thuật được hiểu là “sự tự do của người dạy và người học trong việc dạy, học, tìm hiểu kiến thức và nghiên cứu mà không có sự can thiệp hay giới hạn vô lý của pháp luật, nội quy hay áp lực công cộng.”

Đó là một nguyên tắc không nên được rút gọn bởi những cân nhắc chính trị. Như nhà bình luận Nguyễn Vạn Phú viết : hận cá (Mở miệng) mà chém thớt (Nhã Thuyên và gián tiếp bà Nguyễn Thị Bình)! Thay vì ném sự phẫn nộ của họ vào nhóm Mở Miệng họ lại chĩa mũi dùi vào người nghiên cứu nó, đi phê bình một luận văn thạc sĩ của một trường đại học, mà không nói gì đến phương pháp luận, tính khoa học, cách thể hiện của luận văn, mà chỉ tìm những câu trích phục vụ cho việc phê phán nói trên. Một giấu ngoặc: Nhà xuất bản Giấy vụn của nhóm Mở miệng đã ấn hành chui 40 tác phẩm chất lượng, trong đó có cuốn ‘’Mekong, dòng sông nghẽn mạch’’ của tác giả Ngô Thế Vinh.

Vì vậy tôi cho rằng điều này vi phạm nghiêm trọng tinh thần tự do học thuật, sự vụđã bị chính trị hóa theo quan điểm của nhà cầm quyền. Chính vì vậy chúng tôi đã soạn thảo lá Thư Ngỏđểủng hộ các đồng nghiệp trong cộng đồng giáo dục và nghiên cứu sinh hoạt ở trong nước, chia sẻ những bức xúc với các đồng nghiệp trong và ngoài nước, phản đối sự vi phạm nghiêm trọng tinh thần tự do học thuật, phản đối sự chính trị hóa công việc giảng dạy và nghiên cứu trong nhà trường.

Chúng ta nói nhiều, bàn nhiều vềđổi mới và cải cách toàn diện nền giáo dục nước nhà, nhưng điều này chỉ có thể nếu những nhà chức trách nhận thức rõ tầm quan trọng của tự do học thuật, và tôn trọng các nguyên lý của chúng.

RFI :Ti Pháp, theo ông biết, trong nhng trường hp nào có th rút bng thc sĩ hoc tiến sĩ?

Giáo sư Phm Xuân Yêm : Nói chung, việc thu hồi bằng cấp đại học (thạc sĩ, tiến sĩ) tôi chưa hề biết một trường hợp nào đã xảy ra, ít nhất là trong môi trường đại học và nghiên cứu ở Pháp. Việc thu hồi văn bằng thạc sĩ, tiến sĩ theo tôi hiểu chỉ có thể nếu phát hiện rõ rằng trong luận án có sựđạo văn nghiêm trọng, hoặc các dữ liệu trong luận văn được ngụy tạo, có sự gian dối của tác giả luận án. Việc xem xét để rút bằng phải tuân thủ các qui trình công khai, minh bạch, công bằng và tất cả những người liên quan đến văn bằng được phản biện.

RFI : Mc đích ca bc thư ng phi chăng là đểđòi hi chính quyn Vit Nam phi tôn trng quyn t do hc thut, t do nghiên cu nói riêng và t do tư tưởng nói chung?

GS Phm Xuân Yêm : Nhưđã nói ở trên, mục đích chính của Thư Ngỏ là để chia sẻ những bức xúc của các đồng nghiệp trong nước, tán thành ủng hộ họ, đồng thời phản đối sự vi phạm nghiêm trọng nguyên lý tự do học thuật, phản đối chính trị hóa mọi công việc nghiên cứu và giảng dạy trong nhà trường.

Theo tôi, rõ ràng có sự can thiệp với động cơ chính trị từ cấp cao mà trường Đại học Sư phạm Hà Nội chỉ là đơn vị thừa hành. Hành động phi học thuật, phản khoa học, phản dân chủ này có mục đích ngăn cấm tự do nghiên cứu và tự do tư tưởng, răn đe những người làm luận văn thạc sĩ hay tiến sĩ trong tương lai không được chạm vào những đề tài ‘’nhạy cảm’’. Đây là một bước thụt lùi lớn trong tiến trình hội nhập thế giới văn minh, nhất là khi các nhà lãnh đạo luôn luôn nhắc nhở giáo dục đại học phải nỗ lực đạt “đẳng cấp quốc tế’’.

Để kết thúc, xin kể một câu chuyện có thực, nhà vật lý học Albert Einstein vinh tặng nhà toán học Kurt Goedel huy chương Einstein đợt đầu tiên với một câu đại khái như sau: bạn đâu cần gì huy chương này, nhưng nó lại rất cần uy tín của bạn cho những đợt sau.

Theo tôi, Nhã Thuyên đâu cần bằng thạc sĩ của Đại học Sư phạm Hà Nội, nhưng nếu trả lại văn bằng cho Nhã Thuyên thì danh tiếng của trường tăng lên gấp bội trong lòng dân tộc vì đã dám phá rào.

RFI :Xin cám ơn Giáo sư Phm Xuân Yêm.

T.P. – P.X.Y.

Ngun:

http://www.viet.rfi.fr/viet-nam/20140428-tu-do-hoc-thuat-qua-vu-do-thi-thoan

 

This entry was posted in văn hoá. Bookmark the permalink.