Vùng biển "lưỡi bò" Trung Quốc cho là thuộc chủ quyền của họ. - Ảnh: tuoitre.com.vn
The Nation
(Biển Nam Trung Hoa (Biển Đông) sẽ là tranh luận kế tiếp trong chương trình nghị sự hàng đầu của ASEAN)
22-03-2010
Sớm hay muộn, vấn đề biển Nam Trung Hoa (Biển Đông) có thể thay thế vấn đề Miến Điện như là một thách thức lớn nhất của ASEAN khi Việt Nam giữ chức chủ tịch.
Kể từ bây giờ, Miến Điện có thể tự tin để theo đuổi bảy điểm trong lộ trình của họ mà không phải chịu bất kỳ áp lực nào từ các nước Asean như là đã từng xảy qua trong bốn năm trước đây khi Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan giữ chức chủ tịch. Từ khi giữ chức chủ tịch ASEAN hồi tháng giêng, Việt Nam đã dè dặt và không đối đầu trong việc tiếp nhận tình hình chính trị Miến Điện. Bất kỳ đề xướng mới nào của Asean về Miến Điện, đặc biệt là trước cuộc bầu cử [ở Miến Điện] sắp tới, sẽ là khó khăn, nếu không nói là không thể được.
Việt Nam là một trong những nước ủng hộ mạnh mẽ nhất nguyên tắc không can thiệp trong khối Asean. Lần đầu tiên, khi Việt Nam giữ chức chủ tịch ASEAN vào năm 1998, ba năm sau khi gia nhập tổ chức này, Hà Nội rất tự hào về kỷ lục của mình trong việc nâng cao tính đoàn kết và nhất trí trong khối ASEAN.
Sự tự tin của Rangoon về chủ tịch mới của Asean rất dễ hiểu. Cho đến nay, nước này chưa làm điều gì để bảo đảm với ASEAN và cộng đồng quốc tế rằng, cuộc bầu cử đầu tiên trong 20 năm đã lên kế hoạch sẽ được thực hiện một cách tự do và công bằng. Chính quyền quân phiệt không cần phải làm điều đó vì dù sao thì cuối cùng sẽ là một việc đã rồi. Năm văn bản luật liên quan đến bầu cử đã được ban hành hồi tuần trước là một điều xấu hổ. Họ đã cấm nhà lãnh đạo đảng đối lập, bà Aung San Suu Kyi tham gia vào các cuộc thăm dò. Dường như lệnh cấm vẫn chưa đủ, luật này cũng yêu cầu đảng Liên đoàn Quốc gia vì Dân chủ trục xuất bà ra khỏi đảng.
Không có sự tham gia của bà thì cuộc bầu cử chẳng có ý nghĩa gì. Nhưng đó chính là điều mà chế độ này muốn.
Một khi cuộc bầu cử được tổ chức – hoàn toàn gian lận và mờ ám như điều mà người ta tiên đoán – vào lúc nào đó trong năm nay, ASEAN sẽ là tổ chức đầu tiên ghi nhận kết quả và đi tới. Việc lên án và kêu gào từ cộng đồng quốc tế sau cuộc bầu cử sẽ không làm tổn hại sự đồng thuận trong khối Asean. Trong hai thập kỷ qua, nhiều chiến dịch chống lại các nhà lãnh đạo quân phiệt đã không mang lại bất kỳ thay đổi nào về chính sách và thái độ của chế độ Rangoon. Một trường hợp khác được nói tới là lời kêu gọi gần đây nhất về một phiên tòa xử tội ác chống lại nhân loại của các nhà lãnh đạo quân phiệt Miến Điện, cũng không có cách nào ngăn chặn lộ trình của nước này.
Cũng có thể dự báo rằng ASEAN thậm chí ủng hộ Miến Điện trước cuộc bầu cử bằng cách cho phép Rangoon giữ chức chủ tịch Asean vào năm tới hoặc năm 2012 khi Đông Timor gia nhập ASEAN, chức chủ tịch mà Miến Điện đã bỏ qua hồi năm 2005. Mặc dù việc bắt đầu lại không hề tự động, nhưng sự đồng thuận về vấn đề này có thể dễ dàng đạt được dưới quyền chủ tịch của Việt Nam. Mối quan tâm của chính Asean sẽ được thỏa mãn ngay lúc này là, thành viên khốn khổ của họ trở thành một quốc gia bình thường, chỉ cần hoàn thành một cuộc bầu cử như thế. Như vậy, nếu cần thiết, Rangoon bây giờ có thể tuyên bố rằng nội bộ nước này đã sẵn sàng để giữ ghế chủ tịch Asean.
Nỗ lực của Washington nhằm thay đổi cách giải quyết vấn đề một cách tẻ nhạt, liên quan tới việc tham vấn chính trị và đối thoại hơn nữa với Miến Điện, cũng chẳng cho bất kỳ kết quả mong muốn nào. Sáu tháng sau hàng loạt các cuộc họp cao cấp giữa các quan chức Hoa Kỳ và Miến Điện, hy vọng về việc nới lỏng các biện pháp trừng phạt kinh tế đã tiêu tan. Chính quyền quân phiệt gần đây đã từ chối kế hoạch chuyến đi của ông Kurt Campbell, Trợ lý Ngoại trưởng Hoa Kỳ về khu vực Đông Á, đến Rangoon lần thứ hai. Có thể ông ta được phép đến đó sau này.
Hơn nữa, diễn biến chính trị của riêng Việt Nam và sự ghi nhận không nhất quán trong nhóm về tiến trình bầu cử thật ra đã ngăn các sáng kiến mới, ngay cả các ý kiến, sau cuộc bầu cử ở Miến Điện. Tuy nhiên, nếu cơ hội phát sinh, các nhà lãnh đạo quân phiệt thích vai trò lãnh đạo của Việt Nam trong khối ASEAN hơn, để làm nhẹ bớt cuộc khủng hoảng ở Miến Điện. Năm 2006, Hà Nội đã đóng một vai trò then chốt trong việc dỡ bỏ sự hạn chế của EU áp đặt lên Miến Điện và đã thành công trong việc giúp nước này làm thành viên trong Hội nghị Âu – Á.
Dĩ nhiên, sau 15 năm là thành viên của Asean, Việt Nam đã khẳng định vị thế và uy tín của mình để làm động lực cho các thành viên mới như Lào, Miến Điện và Campuchia. Năm nay, Asean sẽ phải đối phó với vấn đề tranh chấp cấp bách hơn ở Biển Nam Trung Hoa (Biển Đông) và hợp tác trong tương lai về vấn đề này. Sau khi ký kết Tuyên bố Ứng xử của các bên ở Biển Nam Trung Hoa (Biển Đông) vào năm 2002 giữa Trung Quốc và ASEAN tại Phnom Penh, vấn đề nhạy cảm này đã được giữ kín trong tám năm qua. Không có tiến bộ về sự tự tin và các biện pháp xây dựng lòng tin giữa các bên đòi chủ quyền trong khu vực tranh chấp, bao gồm quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa và bãi ngầm Scarborough Shoals, giờ đây đã trở thành nỗi đau lớn nhất trong quan hệ ASEAN-Trung Quốc.
Từ năm 1997, Asean trở thành một nhóm kêu gọi tôn trọng nguyên trạng của các hòn đảo tranh chấp và tránh bất kỳ hành động nào có thể làm phức tạp tình hình. Nhưng sự thật cho thấy, một số bên tranh chấp đã không giữ đúng lời hứa và tự kiềm chế. Họ đã chiếm một số đảo nhỏ và xây dựng các công trình mới. Các bên tranh chấp rõ ràng không tôn trọng tài liệu ràng buộc này. Asean và Trung Quốc vẫn là những người không khôn khéo, như họ đã từng như thế trong mấy năm qua, biến tuyên bố này thành quy tắc ứng xử ràng buộc.
Rõ ràng, tình cảm giữa các nước có tranh chấp hoặc không tranh chấp trong khối Asean cũng thay đổi theo thời gian. Trở lại tháng 3 năm 1995, Asean khá đoàn kết để chống lại Trung Quốc trên đảo Đá Vành Khăn.
Tuyên bố mạnh mẽ chung của các nước đã làm mất đi sự tự tin và quyết đoán của Trung Quốc, điều này giúp có một thế đứng cho tương lai về cam kết giữa ASEAN – Trung Quốc trong 15 năm tiếp theo hoặc hơn.
Khi Trung Quốc tăng trưởng nhanh trong khu vực và trên toàn cầu, bất kỳ cuộc thảo luận nào về mục tiêu hành động của Asean, bất kể được hoặc có thể được, sẽ không còn tìm thấy sự đồng nhất. Chẳng có thành viên đòi chủ quyền nào như Singapore, Indonesia, Thái Lan và Việt Nam – nước đòi chủ quyền – thích sự sắp đặt hiện tại với các cuộc đàm phán đang diễn ra mà vấn đề không được “đa phương hóa” trong chương trình nghị sự của hội nghị thượng đỉnh.
Câu hỏi được đặt ra là: Asean có thể tập trung dũng khí để đàm phán chung với Trung Quốc như đã từng làm? Hoặc tốt hơn là giữ vấn đề ôn hòa như trước đây mà không phải khuấy động? Với chiến lược của Việt Nam trong tư cách là chủ tịch, Hà Nội sẽ chủ động đưa ra các biện pháp cụ thể để thực hiện việc tuyên bố từng bước cơ bản, bắt đầu từ các vấn đề có tính khả thi và ít nhạy cảm, đặc biệt là những vấn đề nằm trong điều 5 và 6 mà không cần đụng tới chuyện sinh tử, liên quan tới vấn đề chủ quyền chồng lấn nhau.
Quan điểm chung mới nhất của Asean về Trung Quốc là từ chối việc chấp thuận Bắc Kinh gia nhập vào Hiệp ước phi Vũ khí Hạt nhân ở Đông Nam Á cách nay hai năm. Asean muốn tất cả năm nước lớn ký cùng một lúc. Nói cách khác, Asean không còn dành ưu tiên các hiệp ước cho Bắc Kinh như đã từng làm. Trong những tháng tới, quan hệ đôi bên sẽ là quan hệ làm ăn, có thêm sự khẳng định hơn từ cả hai phía. Một thách thức mới nữa là sự khô hạn hiện nay dọc con sông Mekong. Trung Quốc đã bác bỏ các cáo buộc rằng việc xây dựng hàng loạt con đập lớn đã làm thiếu nước ở vùng hạ lưu sông Mekong. Trung Quốc và Miến Điện sẽ tham gia đối thoại ở hội nghị thượng đỉnh giữa các nước ở ven sông Mekong, dự kiến diễn ra từ ngày 2 đến ngày 5 tháng tư ở Hua Hin. Điều này có thể lập một chuẩn mực mới giữa Trung Quốc và các nước hạ nguồn nằm hai bờ sông Mekong, cũng là các nước thành viên khối Asean.
Người dịch: Ngọc Thu – Quỹ Nghiên cứu Biển Đông
Bản tiếng Việt © Ba Sàm 2010