Bỏ chính quyền cấp huyện, có nhất thiết phải bỏ quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh?

Nguyễn Hồng Cổn 

– Thứ nhất, việc bỏ các đơn vị hành chính cấp huyện, đặc biệt là các thành phố (thuộc tỉnh), thị xã sẽ làm cho các đơn vị này không còn được quản lý như một đô thị thống nhất và vì vậy rất khó để giải quyết các vấn đề phức tạp của đô thị vượt khỏi phạm vi của phường/xã (về quy hoạch, giao thông, môi trường…) và khó phát triển chúng thành các đô thị lớn quy mô hơn, hiện đại hơn (vì chúng không được thừa nhận là đơn vị hành chính nên tỉnh không thể xây dựng kế hoach phát triển). Để phát triển một tỉnh chỉ có phường/xã thành một thành phố trực thuộc TW sẽ khó hơn nhiều so với một tỉnh có một hoặc một vài đơn vị hành chính là thành phố (thuộc tỉnh) hoặc thị xã đã đô thị hoá ở mức độ cao.

– Thứ hai, đi liền với bỏ các đơn vị hành chính cấp huyện (quận/huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh) là việc xoá bỏ các tên gọi của các đơn vị này (bỏ hẳn hoặc dùng để đặt tên cho phường/xã)* trong đó có hàng trăm các địa danh nổi tiếng (như Đà Lạt, Hội An, Quy Nhơn, Nha Trang, Sapa, Nam Định, Phủ Lý, Hoa Lư, Hoàn Kiếm, Ba Đình, Nam Đàn, Thanh Chương, Kỳ Anh, Đồng Hới, Đông Hà, Vĩnh Linh, Khe Sanh, Hóc Môn, Củ Chi, v.v), biến chúng thành các địa danh cổ hoặc địa danh chỉ đơn vị hành chính khác là một sự phí phạm về mặt văn hoá. Nó không chỉ làm đứt gãy các kết nối văn hoá cả về mặt thời gian (giữa hiện tại và quá khứ) và không gian (giữa các địa phương trong cả nước và giữa Việt Nam với các nước khác) mà còn xoá bỏ một phần ký ức của cộng đồng đã hình thành qua lịch sử và định hình giá trị ở hiện tại.

– Thứ ba, việc bỏ các địa danh hành chính này dẫn đến việc bỏ các thông tin rất quan trọng và cần thiết trong thực tiễn của địa phương (các chỉ dẫn về địa lý, giao thông, thương mại, du lịch…) và cá nhân (địa chỉ quê quán, nơi cư trú, thường trú…) đã ổn định từ lâu và được thể hiện qua nhiều loại văn bản (bản đồ, quy hoạch, văn bản pháp quy…) và giấy tờ (giấy khai sinh, căn cước công dân, giấy tờ nhà đất, v.v), gây khó khăn cho việc quản lý, giao dịch của cơ quan công quyền và công dân, đòi hỏi phải làm lại rất nhiều loại văn bản/giấy tờ, và các văn bản/giấy tờ mới có thông tin quá khác với thông tin ở văn bản, giấy tờ cũ.

Vậy thì có cách nào vừa xây dựng chính quyền địa phương hai cấp vừa bảo lưu được địa danh các đơn vị hành cấp huyện cũ để tránh được các hệ luỵ trên đây?

Theo tôi, để tránh các hệ luỵ trên đây, khi thực hiện bỏ chính quyền cấp huyện để xây dựng hệ thống chính quyền địa phương 2 cấp không nhất thiết phải xoá bỏ các đơn vị hành chính cấp huyện hiện có là quận/huyện, thị xã và thành phố thuộc tỉnh. 

Cụ thể, về mặt pháp lý cần phân biệt hệ thống các đơn vị hành chính với hệ thống chính quyền. Hệ thống đơn vị hành chính là sự phân chia lãnh thổ của một quốc gia thành các đơn vị nhỏ hơn để quản lý hành chính về mặt nhà nước. Còn hệ thống tổ chức chính quyền (hay tổ chức bộ máy nhà nước) là hệ thống cơ quan có thẩm quyền được lập ra để điều hành, quản lý các đơn vị hành chính đó. 

Bình thường thì hệ thống các đơn vị hành chính và hệ thống chính quyền địa phương tương ứng với nhau theo kiểu 1-1. Theo hiến pháp, hệ thống hành chính địa phương của VN hiện nay được chia làm 3 cấp là: tỉnh/TP trực thuộc TW > huyện/quận > xã/phường) và mỗi cấp đều có chính quyền cùng cấp tương ứng. Đó cũng là mô hình tổ chức hành chính – chính quyền chung của hầu hết các nước trên thế giới.

Tuy nhiên, cũng có một số nước hai hệ thống đơn vị hành chính và chính quyền địa phương không hoàn toàn tương ứng với nhau. Chẳng hạn Pháp có hệ thống hành chính địa phương 5 cấp là vùng, tỉnh, quận, tổng và xã nhưng chỉ có vùng, tỉnh và xã là có chính quyền địa phương đầy đủ (có cả hội đồng và người đứng đầu/trưởng…), còn quận và tổng thì không (quận có quận trưởng để giúp đỡ tỉnh trưởng nhưng không có hội đồng quận và không có tư cách pháp nhân; tổng có hội đồng tổng nhưng không có tổng trưởng, và không có chức năng quản lý nhà nước khác ngoài chức năng là khu vực bầu cử và khu vực pháp lý). 

Đài Loan có tỉnh là đơn vị hành chính nhưng chỉ trên danh nghĩa theo truyền thống, trong khi chính quyền của quận/huyện/thành phố trực thuộc tỉnh mới có chức năng quản lý nhà nước như tỉnh. 

Việc các nước như Pháp, Đài Loan (và có thể còn nhiều nước khác, cần nghiên cứu thêm) thu hẹp tối đa chức năng của chính quyền trong khi vẫn duy trì các đơn vị hành chính truyền thống (kể cả các đơn vị chỉ tồn tại trên danh nghĩa vì không có chức năng quản lý nhà nước) là để đảm bảo tính ổn định của hệ thống hành chính, không làm xáo trộn hoặc đứt gãy các kết nối văn hoá, xã hội… liên quan.

Trở lại câu chuyện của Việt Nam, tôi cho rằng hoàn toàn có thể xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp là tỉnh/thành phố TW và xã/phường trong khi vẫn duy trì các đơn vị hành chính cấp huyện cũ là huyện/quận, thị xã và thành phố thuộc tỉnh, và coi chúng như là các đơn vị hành chính để chính quyền tỉnh quản lý, giải quyết các vấn đề vượt khỏi phạm vi phường/xã, và tránh các xáo trộn quá lớn do việc bỏ các đơn vị hành chính/địa danh này gây nên. 

Giải quyết theo cách này có mấy cái lợi sau đây:

– Giúp cho các tỉnh có cơ sở pháp lý để lựa chọn trung tâm hành chính, để quản lý, xây dựng và phát triển các quận/ huyện, các thị xã, thành phố thuộc tỉnh thành các đô thị hiện đại, văn minh… làm cơ sở cho tỉnh phát triển thành thành phố TW. Chỉ lấy một ví dụ đơn giản, nếu không còn thành phố (thuộc tỉnh), thị xã nữa thì các tỉnh mới lấy cái gì làm trung tâm, không lẽ là xã/phường?

– Bảo tồn, không biến thành địa danh cổ hay địa danh khác hàng trăm địa danh nổi tiếng là tên gọi của các đơn vị hành chính cấp huyện hiện nay (như Nam Định, Hoa Lư, Sapa, Hội An, Quy Nhơn, Đà Lạt, Nha Trang, Vĩnh Linh, Nam Đàn, Hóc Môn, Bà Điểm, Củ Chi…), tiếp tục phát huy các giá trị lịch sử – văn hoá của chúng, giúp kết nối hiện tại với quá khứ, kết nối vùng này với vùng khác, kết nối Việt Nam với thế giới.

– Tạo thuận lợi cho chính quyền, doanh nghiệp và công dân quản lý, tìm kiếm thông tin về địa phương (các chỉ dẫn về địa lý, giao thông, thương mại, du lịch…) và cá nhân (địa chỉ quê quán, nơi cư trú, thường trú…), do các thông tin về đơn vị hành chính cấp huyện trong các văn bản và các loại giấy tờ cũ vẫn được bảo lưu và sử dụng trong các văn bản, giấy tờ mới.

Tóm lại: Nên phân biệt hệ thống đơn vị hành chính với hệ thống chính quyền và hai hệ thống này không nhất thiết phải cứng nhắc tương ứng 1-1. Trong trường hợp Việt Nam hiện nay, khi bỏ chính quyền cấp huyện để xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp (tỉnh/thành phố TW -> xã/phường), nên giữ nguyên trên danh nghĩa các đơn vị hành chính cấp huyện hiện có là quận/huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và các địa danh của chúng. Các đơn vị này không tổ chức chính quyền và không có chức năng quản lý nhà nước nhưng có giá trị pháp lý đối với chính quyền cấp tỉnh trong quản lý hành chính, quy hoạch phát triển. Vì vậy, việc giữ lại các đơn vị hành chính này và địa danh của chúng sẽ có lợi cho chính quyền, xã hội và công dân xét từ nhiều phương diện. Ngược lại, nếu xoá bỏ chúng sẽ kéo theo rất nhiều hệ luỵ!

*

Ghi chú: 

 (*) Tính đến ngày 1/2/2025, Việt Nam có 696 đơn vị hành chính cấp huyện, gồm: 2 thành phố trực thuộc TW, 84 thành phố thuộc tỉnh, 53 thị xã, 49 quận và 508 huyện. Sau khi bỏ cấp huyện và sáp nhập xã/phường phần lớn các địa danh của các đơn vị hành chính này bị xoá bỏ hoặc chuyển sang làm tên gọi của 1 xã/phường.

N.H.C.

Nguồn: FB Nguyễn Hồng Cổn

——-

Đọc thêm: 

Bộ Nội vụ lý giải vì sao không giữ lại 87 thành phố

Thu Hằng – Nguyễn Thảo 

Theo Bộ Nội vụ, lý do không giữ lại 87 thành phố là vì đã thống nhất chủ trương bỏ hoàn toàn cấp huyện. Nếu giữ lại dân sẽ băn khoăn “vì sao chủ trương bỏ cấp huyện mà vẫn giữ lại thành phố, thị xã hiện đang là cấp huyện”.

Tại họp báo Bộ Nội vụ vào sáng 28/4, báo VietNamNet đặt câu hỏi liên quan đến chủ trương không tổ chức cấp huyện được Ban Chấp hành Trung ương thông qua mới đây.

“Tới đây, cả nước thực hiện chủ trương không tổ chức cấp huyện. Như vậy, trong 696 đơn vị hành chính cấp huyện có 85 thành phố thuộc tỉnh và 2 thành phố thuộc thành phố trực thuộc Trung ương sẽ không còn. Rất nhiều chuyên gia, nhà khoa học và người dân ủng hộ chủ trương này nhưng cho rằng nên giữ lại, bằng cách xem các thành phố như một loại hình trong đơn vị hành chính (ĐVHC) cấp cơ sở. Ý kiến của Bộ Nội vụ về việc này như thế nào?“, báo VietNamNet đặt câu hỏi.

Trả lời, Vụ trưởng Vụ Chính quyền địa phương Phan Trung Tuấn cho hay, đề xuất ban đầu của Bộ Nội vụ vẫn có mô hình thành phố, thị xã và xác định đây là một loại hình trong ĐVHC cấp cơ sở. 

“Theo đề xuất ban đầu của chúng tôi, tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp gồm cấp tỉnh và cấp cơ sở. Trong đó, cấp cơ sở bao gồm xã, phường, đặc khu, thành phố, thị xã”, ông Tuấn thông tin.

Tuy nhiên theo ông Tuấn, khi trình lên, Bộ Chính trị 3 lần xem xét, cho ý kiến về đề án này và yêu cầu cân nhắc rất kỹ “vì sao không giữ lại tên thị xã, thành phố thuộc tỉnh”.

“Lý do bởi chúng ta đã thống nhất chủ trương bỏ hoàn toàn cấp huyện, cấp cơ sở chỉ còn cấp xã. Mặt khác, có yếu tố tâm lý sợ tác động, ảnh hưởng đến nhiều người dân. Họ sẽ băn khoăn vì sao chủ trương bỏ cấp huyện mà vẫn giữ lại thành phố, thị xã hiện đang là cấp huyện”, ông Tuấn giải thích.

Vụ trưởng Vụ Chính quyền địa phương thông tin thêm, sau khi cân nhắc rất kỹ, Bộ Chính trị, Trung ương thống nhất tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, bỏ hoàn toàn cấp huyện, không có “vương vấn” gì đối với ĐVHC cấp huyện nữa.

Đồng thời, Bộ Chính trị, Trung ương thống nhất tổ chức mô hình tương đối gọn nhẹ, để bảo đảm hướng tới phục vụ người dân tốt nhất, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả, chính quyền cấp cơ sở gần dân, sát dân…

Theo đó, cấp tỉnh gồm tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương giữ nguyên; cấp xã chỉ còn xã, phường, đặc khu (tổ chức ở các địa bàn hải đảo). Tới đây, cả nước sẽ có khoảng 12-13 đặc khu theo phương án trình của các địa phương.

T.H.-N.T.

Nguồn: Vietnamnet