(Làm sao để toàn dân có một niềm tin vui trọn vẹn)
TS Nguyễn Đức Thành
Chủ tịch Hội đồng khoa học Trung tâm Nghiên cứu kinh tế và chiến lược Việt Nam (VESS)
|
Nên chăng chúng ta cần tìm một giải pháp cho việc đặt tên tỉnh mới sáp nhập một cách hợp tình hợp lý, có yếu tố tinh thần cao, yếu tố văn hóa – lịch sử sáng suốt, tính nhân văn và dân chủ sâu sắc. Nếu làm theo hướng này, những nhà lãnh đạo chủ trương cuộc cải cách hành chính vĩ đại này, sẽ tạo ra một cơ hội hiếm hoi và to lớn, lôi cuốn người dân cả nước vào công cuộc cải cách của mình một cách sôi nổi, có tình người, có nhân văn, được khâm phục và quý mến. |
Như vậy là Trung ương đã thống nhất sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh còn 34 đơn vị, trong đó có 28 tỉnh và 6 thành phố trực thuộc trung ương (Hà Nội, Hải Phòng, Huế, Đà Nẵng, HCM, Cần Thơ, trong đó ngoài Hà Nội và Huế giữ nguyên, 4 thành phố đều được sáp nhập thêm ít nhất một tỉnh cũ, như HCM là hai). Trong số 28 tỉnh sau kế hoạch sáp nhập, có 9 tỉnh không thay đổi so với trước đây (Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh – tất cả đều nằm ở phía Bắc Đèo Ngang). Còn lại 19 tỉnh và 4 thành phố trực thuộc trung ương đều được hình thành mới nhờ sáp nhập ít nhất 2 tỉnh với nhau.
Bài viết này chỉ bàn riêng về việc đặt tên mới cho 19+4 = 23 đơn vị hành chính cấp tỉnh mới này.
Theo quan sát, dường như cách đặt tên tỉnh mới được thực hiện tương đối đơn giản, đó là: giữ tên một tỉnh cũ để đặt tên cho tỉnh mới, còn một hoặc nhiều hơn các tỉnh còn lại khi bị sáp nhập, sẽ bỏ luôn tên. Ví dụ: Hòa Bình – Phú Thọ – Vĩnh Phúc sáp nhập thành một tỉnh gọi tên là Phú Thọ; Hưng Yên – Thái Bình sáp nhập thành một tỉnh gọi tên là Hưng Yên; Bắc Ninh – Bắc Giang sáp nhập thành một tỉnh gọi tên là Bắc Ninh; v.v…
Lý do được nhiều người cho rằng, cách làm này tiết kiệm được ít nhất một tỉnh người dân ở đó không phải thay đổi nhiều về giấy tờ hành chính, chỉ những người dân ở tỉnh bị mất tên mới phải thay đổi thôi. Như thế sẽ tiết kiệm được một lượng lớn giấy tờ hành chính phải làm lại do đổi tên. Nói cách khác, chỉ có 63-34=29 tỉnh (sẽ bị bỏ tên) thì người dân trong đó phải thay đổi giấy tờ hành chính mà thôi, còn người dân ở 34 tỉnh thành cũ (giữ nguyên tên) thì không phải thay đổi giấy từ hành chính (giả định là có thể làm vậy).
Tôi nói là giả định có thể làm vậy, vì tôi xem trên căn cước của tôi (mới làm cuối năm 2024, tức là theo mẫu mới nhất), thì địa chỉ ở phía sau vẫn ghi tên phường và quận cũ. Đây là hai thông số sẽ thay đổi trên toàn quốc (không còn quận, và phường có lẽ cũng sẽ đổi tên). Thế cho nên không biết là căn cước này có phải làm lại không. Hay thông số sẽ được thay đổi trong dữ liệu quốc gia, còn những gì đang in trên căn cước tạm cứ để đó, mà căn cước thì vẫn được chấp nhận. Nếu như vậy thì mới thực sự tiết kiệm được việc làm lại căn cước. Còn lại người dân trong 29 tỉnh bị xóa tên thì chắc chắn sẽ phải đi làm lại căn cước.
Một lý do khác trong việc chọn đặt tên tỉnh mới sau sáp nhập theo phương thức hiện nay, có lẽ là vì như thế đỡ phải nghĩ ra một cái tên mới.
Tóm lại, cách đặt tên các tỉnh sau sáp nhập như hiện nay là vì nó THUẬN TIỆN, vừa về chi phí hành chính, vừa về việc tư duy, không cần nghĩ thêm cái gì mới.
Ở đây đặt ra hai vấn đề:
Vấn đề thứ nhất
Giả sử việc THUẬN TIỆN là lý do biện minh khả thi và đầy đủ cho cách đặt tên như hiện nay, thì cần phải có NGUYÊN TẮC khi đặt tên. Tức là, khi các tỉnh sáp nhập lại với nhau, tỉnh nào được giữ lại tên để đặt cho tỉnh mới, phải có MỘT NGUYÊN TẮC trên toàn quốc. Nói cách khác, phải có một hoặc một bộ tiêu chí nhất quán áp dụng trên toàn quốc.
Nguyên tắc thì không có gì là khó cả. Ví dụ, trong 2 hoặc 3 tỉnh sáp nhập thành tỉnh mới, tỉnh nào có số dân đông nhất, thì được giữ lại tên cho tỉnh mới sau sáp nhập. Hoặc, tiêu chí có thể không phải là dân số, thì là diện tích. Hoặc có thể là một tiêu chí khác. Thậm chí có thể là một hàm số nào đó, dựa trên các dữ kiện và số liệu lịch sử. Có thể nghĩ ra bất cứ nguyên tắc nào. Nhưng khi nguyên tắc đó đã tồn tại, thì nó cần đượcc áp dụng một cách đồng loạt, thống nhất cho tất cả các tỉnh/thành được sáp nhập.
Cá nhân tôi gợi ý, một tiêu chí đơn giản và hiệu quả, đó là DÂN SỐ. Bởi vì điều này vừa dễ xác định, đã có sẵn (đáp ứng tiêu chuẩn “tiện lợi”), đồng thời, làm như vậy thì một số lương dân chúng lớn hơn không phải làm lại giấy tờ hành chính. Điều này thống nhất với quan điểm tiện lợi được đưa ra để biện minh cho phương pháp đặt tên này.
Vấn đề thứ hai
Có thật là giả thuyết về sự “thuận tiện” như phân tích ở trên là tối ưu trong bối cảnh cụ thể hiện nay hay không? Nói cách khác, những thay đổi sắp diễn ra trong việc sáp nhập tỉnh thành và hình thành một nước Việt Nam mới, là một sự kiện trọng đại, rất lâu mới diễn ra một lần. Và nếu những thay đổi này là đúng đắn, là hợp lý về sự phát triển của đất nước, là phù hợp với nhu cầu thời đại của dân tộc, thì nó sẽ có tính bền vững cao, có thể qua nhiều thế hệ, thậm chí một thế kỷ hoặc hơn. Với một thay đổi to lớn và có ý nghĩa lâu dài như thế, tiêu chí “thuận lợi” (về tiết kiệm chi phí thay đổi giấy tờ hành chính và công sức tư duy để đặt ra những cái tên mới), có phải là một tiêu chí quan trọng đến vậy hay không? Hay là còn những tiêu chí mang tính di sản văn hóa – lịch sử, tình cảm tập thể, ký ức tập thể, bản sắc – tự hào cá nhân và truyền thống, định danh địa lý (cho những sản phẩm cổ truyền, tập tục dân gian)… liên quan đến hàng chục triệu con người đang sống và sẽ sống?
Bởi vì, chúng ta có thể thấy khi một tỉnh có cái tên hoàn toàn bị biến mất sau khi sáp nhập tỉnh, đồng thời được gọi tên theo một tỉnh khác, với cái tên vẫn tiếp tục tồn tại, thì sẽ gây ra rất nhiều hiệu ứng tâm lý – xã hội (nói chung là vô hình, mang tính tinh thần và văn hóa) đối với người dân của tỉnh bị mất tên, cũng như cả những người dân khác.
Điều này liên quan đến các vấn đề như ký ức tập thể, niềm tự hào mang tính biểu tượng và cả bản sắc địa phương (cái tạo ra sức mạng mang tính biểu tượng, tinh thần và tình cảm rất quan trọng cho các cá nhân, hàng chục triệu cá nhân). Nếu có thể quy đổi những mất mát này ra chi phí – nếu có thể làm được điều đó (mà tôi e là rất khó), thì tôi cho rằng đó sẽ là một chi phí khổng lồ, ảnh hưởng dài hạn, mà khoản chi phí tiết kiệm được từ hai khoản nêu trong lý do tiện lợi nói trên không thể so sánh được.
Vì thế, đối với tôi, vấn đề thứ hai này là một vấn đề rất quan trọng. Tức là, nên chăng chúng ta cần tìm một giải pháp cho việc đặt tên tỉnh mới sáp nhập một cách hợp tình hợp lý, có yếu tố tinh thần cao, yếu tố văn hóa – lịch sử sáng suốt, tính nhân văn và dân chủ sâu sắc. Nếu làm theo hướng này, những nhà lãnh đạo chủ trương cuộc cải cách hành chính vĩ đại này, sẽ tạo ra một cơ hội hiếm hoi và to lớn, lôi cuốn người dân cả nước vào công cuộc cải cách của mình một cách sôi nổi, có tình người, có nhân văn, được khâm phục và quý mến. Đó thực ra không phải một phát minh hay sáng kiến vĩ đại gì, mà chỉ là lặp lại cách làm truyền thống của cha ông thời Lý-Trần hào hùng và rực rỡ, là tiếp nối bản sắc Việt Nam dung nạp và nhân bản.
——
Phụ lục
Nghị quyết của Hội nghị lần thứ 11 Ban chấp hành Trung ương khóa XIII về danh sách dự kiến tên gọi các tỉnh, thành phố và trung tâm chính trị – hành chính. Trong số 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh có 11 đơn vị hành chính cấp tỉnh không không thực hiện sáp nhập, 23 đơn vị hành chính cấp tỉnh mới được sáp nhập, hợp nhất từ 52 tỉnh, thành cũ.
I- CÁC ĐƠN VỊ HÀNH CHÍNH CẤP TỈNH KHÔNG THỰC HIỆN SÁP NHẬP
1. Thành phố Hà Nội.
2. Thành phố Huế.
3. Tỉnh Lai Châu.
4. Tỉnh Điện Biên.
5. Tỉnh Sơn La.
6. Tỉnh Lạng Sơn.
7. Tỉnh Quảng Ninh.
8. Tỉnh Thanh Hóa.
9. Tỉnh Nghệ An.
10. Tỉnh Hà Tĩnh.
11. Tỉnh Cao Bằng.
II- CÁC ĐƠN VỊ HÀNH CHÍNH CẤP TỈNH MỚI SAU SÁP NHẬP, HỢP NHẤT
1. Hợp nhất tỉnh Tuyên Quang và tỉnh Hà Giang, lấy tên là tỉnh Tuyên Quang, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Tuyên Quang hiện nay.
2. Hợp nhất tỉnh Lào Cai và tỉnh Yên Bái, lấy tên là tỉnh Lào Cai, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Yên Bái hiện nay.
3. Hợp nhất tỉnh Bắc Kạn và tỉnh Thái Nguyên, lấy tên là tỉnh Thái Nguyên, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Thái Nguyên hiện nay.
4. Hợp nhất tỉnh Vĩnh Phúc, tỉnh Phú Thọ và tỉnh Hòa Bình; lấy tên là tỉnh Phú Thọ, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Phú Thọ hiện nay.
5. Hợp nhất tỉnh Bắc Ninh và tỉnh Bắc Giang, lấy tên là tỉnh Bắc Ninh, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Bắc Giang hiện nay.
6. Hợp nhất tỉnh Hưng Yên và tỉnh Thái Bình, lấy tên là tỉnh Hưng Yên, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Hưng Yên hiện nay.
7. Hợp nhất tỉnh Hải Dương và thành phố Hải Phòng, lấy tên là thành phố Hải Phòng, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại thành phố Hải Phòng hiện nay.
8. Hợp nhất tỉnh Hà Nam, tỉnh Ninh Bình và tỉnh Nam Định; lấy tên là tỉnh Ninh Bình, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Ninh Bình hiện nay.
9. Hợp nhất tỉnh Quảng Bình và tỉnh Quảng Trị, lấy tên là tỉnh Quảng Trị, trung tâm hành chính đặt tại tỉnh Quảng Bình hiện nay.
10. Hợp nhất tỉnh Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng, lấy tên là thành phố Đà Nẵng, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại thành phố Đà Nẵng hiện nay.
11. Hợp nhất tỉnh Kon Tum và tỉnh Quảng Ngãi, lấy tên là tỉnh Quảng Ngãi, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Quảng Ngãi hiện nay.
12. Hợp nhất tỉnh Gia Lai và tỉnh Bình Định, lấy tên là tỉnh Gia Lai, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Bình Định.
13. Hợp nhất tỉnh Ninh Thuận và tỉnh Khánh Hòa, lấy tên là tỉnh Khánh Hòa, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Khánh Hoà hiện nay.
14. Hợp nhất tỉnh Lâm Đồng, tỉnh Đắk Nông và tỉnh Bình Thuận; lấy tên là tỉnh Lâm Đồng, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Lâm Đồng hiện nay.
15. Hợp nhất tỉnh Đắk Lắk và tỉnh Phú Yên, lấy tên là tỉnh Đắk Lắk, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Đắk Lắk hiện nay.
16. Hợp nhất tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, tỉnh Bình Dương và Thành phố Hồ Chí Minh; lấy tên là Thành phố Hồ Chí Minh, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.
17. Hợp nhất tỉnh Đồng Nai và tỉnh Bình Phước, lấy tên là tỉnh Đồng Nai, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Đồng Nai hiện nay.
18. Hợp nhất tỉnh Tây Ninh và tỉnh Long An, lấy tên là tỉnh Tây Ninh, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Long An.
19. Hợp nhất thành phố Cần Thơ, tỉnh Sóc Trăng và tỉnh Hậu Giang; lấy tên là thành phố Cần Thơ, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại thành phố Cần Thơ hiện nay.
20. Hợp nhất tỉnh Bến Tre, tỉnh Vĩnh Long và tỉnh Trà Vinh; lấy tên là tỉnh Vĩnh Long, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Vĩnh Long hiện nay.
21. Hợp nhất tỉnh Tiền Giang và tỉnh Đồng Tháp, lấy tên là tỉnh Đồng Tháp, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Tiền Giang.
22. Hợp nhất tỉnh Bạc Liêu và tỉnh Cà Mau, lấy tên là tỉnh Cà Mau, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Cà Mau hiện nay.
23. Hợp nhất tỉnh An Giang và tỉnh Kiên Giang, lấy tên là tỉnh An Giang, trung tâm chính trị – hành chính đặt tại tỉnh Kiên Giang.
N.Đ.T.
Nguồn: FB Nguyễn Đức Thành