Cởi trói tư duy để vươn mình

Nguyễn Sĩ Dũng

TP.HCM, đầu tàu kinh tế và là nơi mạnh dạn thử nghiệm các mô hình mới. Ảnh: Shutterstock.

Xuân về mang theo hơi thở của đất trời giao hòa, khơi dậy trong mỗi chúng ta niềm khát khao đổi mới và phát triển. Đây không chỉ là thời điểm để nhìn lại chặng đường đã qua, mà còn là lúc để suy ngẫm và định hướng tương lai. Trong dòng chảy của mùa xuân, có một điều mà mỗi cá nhân, tổ chức và cả quốc gia cần làm: Đó là cởi trói tư duy – dám nhìn khác, nghĩ khác và hành động khác để vươn lên mạnh mẽ.

Định kiến và khuôn mẫu cũ, dù đã từng đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định và phát triển xã hội, giờ đây đôi khi trở thành những xiềng xích vô hình trói chặt sức sáng tạo. Những tư duy lỗi thời như “trọng bằng cấp, khinh thực tài” hay “ổn định là an toàn” đã khiến không ít người trẻ ngại dấn thân vào những lĩnh vực mới, ngại thử thách bản thân trong môi trường cạnh tranh toàn cầu. Thêm vào đó, tâm lý “ăn chắc mặc bền” vốn đã ăn sâu vào nhận thức cộng đồng đôi khi khiến cả một xã hội lỡ nhịp trước những cơ hội lớn lao trong thời đại đổi mới và hội nhập.

Không chỉ trong đời sống cá nhân, những khuôn mẫu cũ cũng in hằn trong cách vận hành của bộ máy chính quyền và doanh nghiệp. Các thủ tục hành chính rườm rà, sự bảo thủ trong quản lý, hay tâm lý ngại thay đổi là những trở ngại lớn đối với sự phát triển. Những vấn đề như quan liêu, thiếu minh bạch, hay tư duy cục bộ không chỉ lãng phí nguồn lực mà còn làm giảm niềm tin của người dân và doanh nghiệp vào khả năng lãnh đạo của quốc gia.

Câu nói nổi tiếng của Albert Einstein: “Chúng ta không thể giải quyết vấn đề cùng bằng kiểu tư duy mà chúng ta tạo ra nó” – chứa đựng một thông điệp sâu sắc, vượt xa lĩnh vực khoa học để trở thành kim chỉ nam cho việc thay đổi tư duy trong mọi khía cạnh của đời sống. Einstein muốn nhấn mạnh rằng tư duy là gốc rễ của mọi vấn đề và cách chúng ta nhìn nhận, tiếp cận vấn đề sẽ quyết định khả năng giải quyết nó. Nếu chúng ta mãi duy trì lối tư duy cũ kỹ, vốn đã góp phần tạo ra vấn đề, thì những giải pháp đề ra chỉ quanh quẩn trong vòng “kim cô”, không thể mang lại sự đột phá.

Thực tế, lối tư duy cũ thường mang tính giới hạn. Nó hình thành từ những kinh nghiệm, niềm tin hay quan niệm đã được chấp nhận trong một thời điểm nhất định, nhưng không còn phù hợp khi bối cảnh thay đổi. Một ví dụ rõ ràng là trong cuộc sống hằng ngày, khi đối mặt với những khó khăn lặp lại, nhiều người thường có xu hướng dùng cùng một cách tiếp cận, với hy vọng rằng lần này kết quả sẽ khác. Tuy nhiên, họ nhanh chóng nhận ra rằng chính tư duy cũ là nguyên nhân gây ra sự bế tắc. Chỉ khi dám thay đổi cách nhìn nhận vấn đề, mở lòng đón nhận những góc nhìn mới, con người mới có thể tìm thấy lối thoát.

Không chỉ trong đời sống cá nhân, câu nói của Einstein còn phản ánh rõ nét trong những tiến bộ của khoa học và công nghệ. Những bước nhảy vọt trong lịch sử, từ sự ra đời của thuyết tương đối đến cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đều bắt nguồn từ việc phá bỏ các khuôn khổ tư duy cũ. Nếu Newton giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lực hấp dẫn và chuyển động, thì Einstein đã thách thức những định luật ấy bằng cách khám phá mối liên hệ giữa không gian và thời gian. Sự đổi mới này không thể xảy ra nếu Einstein không dám vượt qua giới hạn của tư duy truyền thống. Điều tương tự cũng đúng với sự phát triển của trí tuệ nhân tạo ngày nay: con người buộc phải từ bỏ những cách thức xử lý dữ liệu thủ công để dựa vào các thuật toán thông minh, tự học và thích nghi.

Trong quản trị quốc gia, tư duy đổi mới càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Những vấn đề như biến đổi khí hậu, bất bình đẳng xã hội hay khủng hoảng kinh tế… không thể được giải quyết bằng những cách tiếp cận cũ, vốn thiên về lợi ích ngắn hạn và khai thác tài nguyên không bền vững. Thay vào đó, các quốc gia phải chuyển mình, áp dụng tư duy phát triển bền vững, đầu tư vào năng lượng tái tạo và xây dựng những chính sách dài hạn. 

Tuy nhiên, thay đổi tư duy không phải là điều dễ dàng. Con người thường bị ràng buộc bởi sự bảo thủ, ngại thay đổi và nỗi lo sợ thất bại. Những tư duy lối mòn mang lại cảm giác an toàn, dù lắm khi chúng không còn phù hợp. Đó là lý do tại sao quá trình đổi mới luôn đòi hỏi sự dũng cảm, kiên trì và cả một môi trường khuyến khích sáng tạo. Đổi mới tư duy không phải chỉ là việc từ bỏ cái cũ, mà còn là việc học hỏi, thử nghiệm và sẵn sàng đối mặt với rủi ro. Thất bại không phải là kết thúc, mà là cơ hội để nhìn nhận lại vấn đề và tìm ra những cách tiếp cận tốt hơn.

Câu nói của Einstein còn là lời khuyên sâu sắc cho mọi cá nhân, tổ chức và cả quốc gia. Chúng ta chỉ có thể vươn lên khi biết thay đổi cách tư duy, dám thách thức những giới hạn hiện tại và nhìn nhận vấn đề từ những góc độ khác biệt. Một thế giới đang thay đổi nhanh chóng không chấp nhận sự trì trệ. Chỉ khi tư duy đổi mới, chúng ta mới có thể biến tiềm năng thành hiện thực và tiến bước tới những chân trời mới. Hãy để lời của Einstein là kim chỉ nam, thôi thúc chúng ta không ngừng suy ngẫm và đổi mới để giải quyết những vấn đề hiện tại và chuẩn bị cho những thách thức của tương lai.

Vượt qua định kiến và khuôn mẫu cũ không phải là điều bất khả thi. Lịch sử đã chứng minh rằng những bước đột phá lớn nhất đều bắt nguồn từ việc phá bỏ những giới hạn tư duy. Đất nước ta đã từng làm được điều kỳ diệu trong công cuộc Đổi mới năm 1986, khi dũng cảm từ bỏ tư duy tập trung bao cấp để mở cửa nền kinh tế, tạo nên một thời kỳ phát triển rực rỡ. Ngày nay, chúng ta cần tiếp tục tinh thần ấy để đối mặt với những thách thức mới. Một Việt Nam hiện đại, sáng tạo và hội nhập chỉ có thể hình thành nếu từng cá nhân, tổ chức, và toàn xã hội cùng nỗ lực cởi trói tư duy.

Hãy nhìn những thành công gần đây để thấy rằng tư duy đổi mới chính là chìa khóa mở ra cánh cửa tương lai. Thành phố Hồ Chí Minh, với cơ chế đặc thù theo Nghị quyết 98, đã mạnh dạn thử nghiệm các mô hình phát triển bền vững như TOD (Transit-Oriented Development), biến giao thông công cộng thành đòn bẩy tạo giá trị đô thị. Bình Dương, từ một tỉnh thuần nông, đã vươn lên trở thành trung tâm công nghiệp lớn nhờ mạnh dạn phá bỏ các mô hình quản lý cũ, khuyến khích hợp tác công tư và thu hút đầu tư quốc tế. Những câu chuyện này là minh chứng sống động rằng, khi cởi bỏ rào cản tư duy, chúng ta có thể biến tiềm năng thành hiện thực.

Cởi trói tư duy không chỉ là nhiệm vụ của những nhà lãnh đạo, mà còn là trách nhiệm của mỗi người dân. Mỗi chúng ta có thể bắt đầu từ việc thay đổi cách nhìn nhận về bản thân và cơ hội xung quanh. Hãy mạnh dạn học hỏi những kỹ năng mới, thử nghiệm những điều chưa từng làm và dám bước ra khỏi vùng an toàn của mình. Một xã hội tiến bộ không chỉ cần những chính sách đột phá, mà còn cần những con người dám nghĩ, dám làm và dám thay đổi.

Hình ảnh của một Việt Nam vươn mình là hình ảnh của một đất nước không ngại sáng tạo, không ngại đổi mới và sẵn sàng thích nghi với những thay đổi lớn của thế giới. Đó là một Việt Nam mà mọi người đều được trao cơ hội bình đẳng để phát triển, không bị ràng buộc bởi định kiến giới tính, tuổi tác hay tôn giáo. Đó là một Việt Nam xanh và bền vững, nơi tư duy phát triển gắn liền với việc bảo vệ môi trường và gìn giữ nguồn tài nguyên thiên nhiên cho thế hệ mai sau.

Xuân này, trong tiếng trở mình của vạn vật, hãy để những khát vọng đổi mới thôi thúc trái tim mỗi chúng ta. Cởi trói tư duy là con đường tất yếu để cá nhân, tổ chức và quốc gia vượt qua những rào cản cũ, sẵn sàng đón nhận những cơ hội lớn lao của thời đại. 

Chào xuân mới, chào những tư duy mới – bệ phóng tinh thần để đất nước ta vươn mình đến những chân trời rộng lớn và tươi sáng hơn!

N.S.D.

Nguồn: Tiasang.com.vn