Trong bài viết “Nhà nước quên đòi Vedan bồi thường” đăng trên VietNamNet ngày 2/8/2010, tác giả Kiều Phong đã dẫn chiếu rất chính xác Điều 74 Hiến pháp năm 1992, các quy định của Bộ Luật Tố tụng Dân sự và Luật Bảo vệ Môi trường để đi đến kết luận rất đúng đắn rằng Nhà nước, mà đại diện hợp pháp của nó là chính quyền 3 địa phương là Đồng Nai, Bà Rịa – Vũng Tàu và TP HCM lẽ ra phải đứng ra đòi Vedan bồi thường những thiệt hại về môi trường.
Nhưng theo ý kiến của nhiều người thì điều này vẫn chưa đủ. Tổng Giám đốc Vedan và các cá nhân có trách nhiệm trong bộ máy lãnh đạo của Vedan vào thời điểm Vedan gây thiệt hại lẽ ra phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự vì những căn cứ pháp lý sau đây:
1) Những hành vi cố ý gây ô nhiễm môi trường của những cá nhân trên thuộc về những hành vi tội phạm như quy định tại Khoản 1, Điều 8, Bộ Luật Hình sự, là “hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý xâm phạm lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm tính mạng, sức khỏe…, lợi ích hợp pháp khác của công dân…” (*)
2) Hành vi gây ô nhiễm môi trường ở mức độ rất nghiêm trọng mà những người có trách nhiệm của Vedan gây ra là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định rất rõ tại Điều 183 Bộ Luật Hình sự 1999 là ” Tội gây ô nhiễm nguồn nước”, theo đó “1. người nào thải vào nguồn nước dầu mỡ, hóa chất độc hại, chất phóng xạ quá tiêu chuẩn cho phép, các chất thải, xác động vật, thực vật, vi khuẩn, siêu vi khuẩn, ký sinh trùng độc hại và gây dịch bệnh hoặc các yếu tố độc hại khác, đã bị xử phạt hành chính (**) mà cố tình không thực hiện các biện pháp khắc phục theo quyết định của cơ quan có thẩm quyền gây hậu quả nghiêm trọng, thì bị phạt tiền từ mười triệu đồng đến một trăm triệu đồng, cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ sáu tháng đến ba năm; 2. Phạm tội gây hậu quả rất nghiêm trọng thì bị phạt tù từ hai năm đến bảy năm; 3. Phạm tội gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng thì bị phạt tù từ năm năm đến mười năm; 4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ năm triệu đồng đến năm mươi triệu đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ một năm đến năm năm”.
Đoàn kiểm tra đang lập biên bản xử lý vi phạm hành chính đối với Công ty Vedan. Ảnh: VietNamNet
Những người lãnh đạo Vedan không thể không biết hành vi của họ đã cấu thành tội phạm theo quy định của Bộ Luật Hình sự Việt Nam và hẳn là họ đã nghĩ việc bị truy tố trách nhiệm hình sự là không thể tránh khỏi. Chính vì thế mà ngay sau khi vụ xả chất thải ra môi trường bị phát hiện, vì lo sợ bị truy cứu trách nhiệm hình sự nên cả ba cá nhân mang hộ chiếu Đài Loan có trách nhiệm cao nhất của Vedan vào giai đoạn đó là Tổng Giám đốc, trợ lý Tổng Giám đốc và Phó Tổng giám đốc đã cao chạy xa bay khỏi Việt Nam trước khi Cục cảnh sát môi trường (C36) đề nghị Cục quản lý xuất nhập cảnh (A18), Bộ Công an ngăn chặn xuất cảnh đối với họ (Theo Người lao động – 25/9/2008).
Thế mà không hiểu căn cứ vào đâu mà trong báo cáo trình Thủ tướng, Bộ Tài nguyên và Môi trường (TNMT) lại cho rằng: “Theo quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường hiện hành, các hành vi vi phạm của Công ty Vedan chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm để khởi tố vụ án hình sự về môi trường” (Theo Dân trí ngày 7/10/2008).
Thiết nghĩ, ngoài giải trình chung chung lên Thủ tướng, Bộ TNMT nên có giải thích thật rõ ràng và chi tiết trước công luận rằng theo “quy định của pháp luật bảo vệ môi trường hiện hành” thì còn thiếu “yếu tố cấu thành tội phạm” nào để không thể truy cứu trách nhiệm hình sự đối với những người lãnh đạo Vedan và nếu việc “còn thiếu” ấy là yếu tố chủ quan thì Bộ TNMT hay các cơ quan chức năng nào khác có trách nhiệm gì trong việc “còn thiếu” ấy không (***)
HH
(*) Nội dung đầy đủ của Khoản 1, Điều 8, BLHS : “Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp khác của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa.”
(**) Theo Đại tá Nguyễn Xuân Lý, Cục trưởng Cục cảnh sát Môi trường (Bộ CA) thì Vedan đã bị xử lý hành chính vào năm 2006.
(***) Đại tá Nguyễn Xuân Lý, khi trả lời phỏng vấn báo chí vào thời điểm tháng 9/2008 đã dẫn chiếu Bộ Luật Hình sự 1999 để khẳng định đã có đủ căn cứ để khởi tố hình sự (lãnh đạo) Vedan về những vi phạm “có hệ thống và đặc biệt nghiêm trọng” nhưng lý do chưa khởi tố, theo lời ông Lý, là còn chờ kết luận của Bộ TNMT