Căng thẳng do tranh chấp chủ quyền Biển Đông giữa Philippines và Trung Quốc không ngừng gia tăng từ những tháng cuối năm 2023. Manila càng tỏ ra kiên quyết, Bắc Kinh càng gây sức ép. Ngày 15/01/2024, Philippines thông báo cải tạo cơ sở hạ tầng tại 9 đảo ở quần đảo Trường Sa để quân đội có thể đồn trú lâu dài. Về đối ngoại, Manila thắt chặt quan hệ với đồng minh, mở rộng hợp tác quân sự với các nước để củng cố tiềm lực đối phó với Trung Quốc ở Biển Đông.
Ảnh minh họa chụp ngày 21/04/2017: Một hòn đảo trong quần đảo Trường Sa đang có tranh chấp chủ quyền giữa nhiều nước trong khu vực. AFP – TED ALJIBE
Thu Hằng
Philippines vừa nhận được thêm sự hỗ trợ từ Đức. Trong chuyến công du Manila tuần trước, Ngoại trưởng Annalena Baerbock thông báo sẽ cung cấp thêm cho lực lượng tuần duyên Philippines 4 drone Trinity F90+ nằm trong gói hỗ trợ 129 triệu euro của Chính phủ Đức và bổ sung cho hai drone đã cấp vào năm 2022. Philippines cũng thắt chặt hợp tác với Nhật Bản, Ấn Độ, Úc… Tuy nhiên, khó khăn lớn lại đến từ ngay «sân nhà». Ngày 30/12/2023, trước khi Indonesia hết nhiệm kỳ chủ tịch luân phiên, ASEAN ra tuyên bố kêu gọi các nước có tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông «kiềm chế» và «tránh mọi hành động có thể khiến tình hình thêm căng thẳng». Trong khi đó, Bộ Quy tắc Ứng xử (COC) được khởi động đàm phán từ năm 2002 vẫn giậm chân tại chỗ.
Hà Nội và Manila từng hợp tác về Biển Đông
Giới chuyên gia, trong đó có hai nhà nghiên cứu Pháp Laurent Gédéon và Benoît de Tréglodé trong các buổi phỏng vấn với RFI Tiếng Việt, từng nhắc đến khả năng Manila và Hà Nội «bắt tay» đối phó với những yêu sách và hành động bắt nạt của Trung Quốc ở Biển Đông. Tháng 11/2023 tại Hawai, Tổng thống Marcos Jr. khẳng định Manila tiếp cận với nhiều nước láng giềng như Malaysia và Việt Nam để thảo luận về một bộ quy tắc ứng xử riêng biệt về Biển Đông, thỏa thuận cùng khai thác tài nguyên trong các vùng biển tranh chấp. Tổng thống Philippines dự kiến công du Hà Nội để vận động theo hướng này và thắt chặt quan hệ Đối tác chiến lược.
Trong quá khứ, Philippines và Việt Nam từng phối hợp thành công trước những hành động gây hấn, lấn chiếm của Trung Quốc ở Biển Đông, ví dụ khởi động đàm phán về COC năm 2002 sau khi Trung Quốc chiếm Đá Vành Khăn (Mischief reef), đàm phán một thỏa thuận khai thác dầu khí với Trung Quốc ở vùng biển tranh chấp năm 2005, hoan nghênh «chính sách xoay trục sang châu Á» của Tổng thống Obama đầu những năm 2010. Tuy nhiên, Tổng thống Duterte, thân Trung Quốc, sau khi lên nắm quyền đã cắt đứt mọi hy vọng hợp tác chặt chẽ.
Hà Nội sẽ không đi quá xa với Manila về Biển Đông?
Ngoại trưởng Philippines nhấn mạnh chuyến công du sắp tới của Tổng thống Marcos Jr. đánh dấu một chặng quan trọng hướng đến việc nâng cấp «quan hệ song phương lên một tầm cao mới». Tuy nhiên, trong một bài viết trên báo mạng South China Morning Post, chuyên gia Richard Heydarian, Đại học Manila, cho rằng Tổng thống Philippines sẽ phải giảm bớt kỳ vọng, vì ba lý do chính.
Trước hết, Việt Nam vẫn theo chính sách «Bốn Không», tránh tham gia mọi liên minh, rất đề phòng về tác động của phương Tây và sẽ giữ khoảng cách với các nền dân chủ tự do đồng minh với Mỹ, như Philippines. Về mặt quân sự, quân đội Việt Nam sử dụng vũ khí hệ Nga-Liên Xô. Đây sẽ là một trở ngại cho hợp tác về công nghệ quốc phòng hoặc huấn luyện với quân đội Philippines. Về thương mại, Việt Nam vẫn phụ thuộc vào Trung Quốc, đặc biệt về xuất khẩu cũng như vốn đầu tư, do đó sẽ thận trọng và ưu tiên duy trì hợp tác với nước láng giềng khổng lồ.
Tuy nhiên, Hà Nội và Manila có thể thắt chặt hợp tác chiến lược ở tầm trung. Về kinh tế, Tổng thống Marcos Jr. có thể đề nghị Việt Nam cung ứng gạo, bảo đảm an ninh lương thực cho Philippines, tư vấn trong lĩnh vực nông nghiệp và sản xuất nhằm thu hút đầu tư nước ngoài. Về Biển Đông, Philippines và Việt Nam có lập trường khá tương đồng nên có thể cùng vận động để đúc kết Bộ Quy tắc Ứng xử (COC) phù hợp với Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển UNCLOS 1982. Trong chuyến công du sắp tới, Tổng thống Marcos Jr. có thể sẽ cố tác động để hai nước đoàn kết chiến lược, thậm chí đạt một thỏa thuận hàng hải.
Liệu Việt Nam có chịu «nhượng» chủ quyền ở Biển Đông để cùng Philippines đối phó với yêu sách của Trung Quốc? Điểm này đã được nhà nghiên cứu Pháp Laurent Gédéon đề cập khi trả lời phỏng vấn với RFI Tiếng Việt. Ông cho rằng, «nếu mối quan hệ giữa Hà Nội và Manila là đáng tin cậy thì điều này có thể thực hiện được và sẽ cho phép dư luận Việt Nam hiểu rõ hơn về lợi ích của một cuộc đàm phán như vậy». Nhưng «việc này đòi hỏi quyết tâm chính trị rõ ràng và cần một quá trình chuẩn bị trước kỹ lưỡng, lâu dài bởi vì dư luận Việt Nam sẽ phải mất vài năm để quen với cách nhìn nhận khác về quần đảo Trường Sa cùng với những thách thức liên quan đến chủ quyền Trường Sa».
T.H.
Nguồn: RFI Tiếng Việt