Tôi muốn nhìn câu nói này về phía góc độ xã hội, hơn là nhận thức hay thái độ của một cá nhân (cậu MC). Khi người ta sống quá lâu trong một xã hội mà ở đó những điều kiện an sinh cơ bản hầu như không được thực hiện bao nhiêu thì việc sinh con (và các điều kiện sống khác của cá nhân) tất yếu phải trở thành một thách thức, thậm chí là một vấn đề đạo đức.
Một đứa trẻ ở các nước văn minh được sinh ra, dù bất kể cha mẹ nó giàu hay nghèo, nó vẫn luôn sẽ được đảm bảo các quyền lợi để học hành và lớn lên trong sự an toàn nhiều mặt, thậm chí không ít quốc gia còn thưởng cha mẹ chúng những khoản tiền lớn vì đã đóng góp cho xã hội một công dân tương lai. Còn đây, ta không hiếm gặp những trẻ em thất học, những đứa trẻ ăn cơm với ve sầu hơ lửa… Không những thế, phổ cập phổ thông nhưng vẫn phải đóng học phí và còn cõng thêm bao nhiêu những khoản học thêm và đóng góp trên trời dưới đất. Chưa hết, nếu gia đình khó khăn, cha mẹ lo kiếm miếng ăn cho cả nhà còn chưa xong, con cái lại phải sống trong một môi trường quá nhiều độc hại về văn hóa, thì thời gian và điều kiện nào để đảm bảo cho những đứa con được lớn lên trong sự lành mạnh mà phát triển và hoàn thiện nhân cách?
Vì thế, suy nghĩ như cậu MC, một mặt nào đó phản ánh sự bế tắc của người phát ngôn và những ai ở vào hoàn cảnh của câu nói. Sự bế tắc ấy được sinh ra từ sự thiếu hụt hiểu biết trong kiến thức về trách nhiệm của nhà nước cũng như quyền lợi công dân; và nhất là sự đối diện với một tình trạng đầy bất trắc do thiếu vắng những đảm bảo an sinh, như đã nói.
Trên thực tế (chúng ta không nên lờ đi) ngày nay, không ít người trẻ có hiểu biết đã đắn đo về việc sinh con, và không phải đã không có những người đã phải đau đớn mà lựa chọn điều đó. Lý do không hẳn chỉ là mỗi sự nghèo đói, mà rộng hơn thế nhiều. Nhiều người có điều kiện đã lựa chọn con đường tị nạn giáo dục cho con cái, thậm chí những người không giàu có gì cũng đã và đang cố tìm mọi cách để cho con được ra nước ngoài học tập và sinh sống. Môi trường xã hội và chất lượng giáo dục, môi trường tự nhiên và chất lượng thực phẩm, sự tự do, nền tảng công bằng…, tất cả những thứ đang “có vấn đề” đó buộc những người làm cha làm mẹ hay đang định làm cha làm mẹ phải cân não. Và không thể trách được nếu họ muốn tìm cho con một chỗ tốt nhất có thể, để tránh đi những ảnh hưởng tiêu cực và độc hại kia. Rõ ràng, nghèo thì khó mà thực hiện được.
Một câu nói dễ khiến nhiều người tự ái hay nổi giận, dù điều đó không hẳn không chính đáng, nhưng nó đồng thời buộc mỗi người phải đối diện với thực tế, và hơn hết nó phản chiếu tình trạng xã hội – một tình trạng đã được khúc xạ vào trong não bộ để trở thành một nhận thức đầy bi kịch, éo le và thảm thương. Và chính ở đây nó mang sức mạnh tố cáo, dù có thể chủ thể phát ngôn không ý thức được điều đó.
Ai nên thấy xấu hổ khi đứng trước những phát biểu nghiệt ngã như thế này?
T.H.
Tác giả gửi BVN