Tóm lược: Hương Nguyễn
December 1, 2023
Cựu Bộ trưởng Quốc phòng Robert M. Gates. Nguồn: Monica King, U.S. Army.
Ở Washington, nơi ngay cả những quyết định tầm thường cũng trở nên mang tính đảng phái một cách gay gắt, Robert Gates nổi bật như một lời nhắc nhở về nền tảng lưỡng đảng đã từng phổ biến. Gates đã giữ các vị trí an ninh quốc gia cấp cao nhất trong chính phủ dưới thời chính quyền của Đảng Cộng hòa và Dân chủ. Ông là Giám đốc CIA dưới thời George H.W. Bush. Sau đó, George W. Bush bổ nhiệm ông làm Bộ trưởng Quốc phòng và Barack Obama đã giữ ông tại vị. Kinh nghiệm của Gates với Trung Quốc bắt đầu từ việc bình thường hóa quan hệ Mỹ-Trung dưới thời Tổng thống Carter và tiếp tục qua nhiều thập kỷ khi Hoa Kỳ chủ trương tương tác tích cực. Gần đây, ông bày tỏ quan ngại sâu sắc rằng nền chính trị Hoa Kỳ đã trở nên quá rối loạn để có thể đáp ứng được thách thức từ Trung Quốc. Cuộc phỏng vấn này là một phần của chuỗi Rules of Engagement, một chuỗi các bài phỏng vấn được thực hiện bởi Bob Davis, một nhà báo đã có kinh nghiệm đưa tin về mối quan hệ Mỹ-Trung trên tờ The Wall Street Journal từ những năm 1990. Trong các cuộc phỏng vấn này, Davis hỏi các quan chức và nhà hoạch định chính sách hiện tại và trước đây của Hoa Kỳ điều gì đã đúng, điều gì sai và điều gì sẽ xảy ra tiếp theo.
*
Trong cuộc phỏng vấn, Gates đã nói về mối quan hệ của Tập Cận Bình với Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc, Đài Loan và cách Hoa Kỳ nên đối phó với Trung Quốc và Nga. Ông đã thảo luận về lập trường của Trung Quốc trong cuộc xung đột Israel-Hamas, về căng thẳng Mỹ-Trung liên quan tới Bãi Cỏ Mây và cung cấp những hiểu biết sâu sắc về những cuộc chạm trán ban đầu với Trung Quốc trong sự nghiệp của ông. Ông cũng thảo luận về tình trạng tham nhũng trong quân đội Trung Quốc, những tiến bộ trong công nghệ quân sự và các yếu tố ảnh hưởng đến tình báo Hoa Kỳ về Trung Quốc.
Về lập trường của Trung Quốc trong cuộc xung đột Israel-Hamas, vào thời gian đầu, Trung Quốc tìm cách khẳng định mình là bên trung gian hoặc nhà kiến tạo hòa bình tiềm năng. Tuy nhiên, nước này sau đó nhanh chóng chuyển sang ủng hộ một chiều hơn đối với người Palestine, bỏ qua cuộc tấn công của Hamas. Sự thay đổi lập trường này phản ánh bản chất mong manh của mối quan hệ của Trung Quốc với Israel trước xung đột, đặc biệt là so với mong muốn của họ ở khu vực Vùng Vịnh, nơi họ nhìn thấy những cơ hội thực tế hơn để gây bất lợi cho Hoa Kỳ và thúc đẩy lợi ích của mình. Điều này cho thấy những tính toán chiến lược của Trung Quốc ưu tiên thúc đẩy lợi ích riêng hơn là can dự sâu vào các cuộc xung đột quốc tế như xung đột Israel-Hamas.
Về những căng thẳng đang diễn ra với Trung Quốc ở Bãi Cỏ Mây, Gates nhắc lại sự kiện năm 1995 khi Trung Quốc cố gắng chiếm thực thể Vành Khăn. Hoa Kỳ khi đó đã can thiệp, hỗ trợ Hải quân Philippines cùng với sự hiện diện của các tàu khu trục nhằm buộc Trung Quốc phải tránh xa. Tuy nhiên, phản ứng ban đầu này đã không được duy trì nhất quán và Gates bày tỏ tiếc nuối rằng Hoa Kỳ đã không duy trì sự can thiệp của mình. Ông cho rằng nếu ở thời điểm đó, Hoa Kỳ có một cách tiếp cận khác thì hẳn có thể dẫn đến một tình thế địa chính trị khác với ngày nay.
Ông cũng cho biết lập luận của phía Trung Quốc để tránh sự cố trên biển là Hoa Kỳ phải tránh xa Biển Đông và Eo biển Đài Loan. Quan điểm của phía Trung Quốc là nếu họ nhượng bộ và đồng ý về một thỏa thuận tránh sự cố với Hoa Kỳ, cũng tức là hợp pháp hóa sự hiện diện của Hoa Kỳ ở Biển Đông.
Gates tiết lộ một dữ kiện đáng chú ý cho thấy Trung Quốc có thể dễ dàng thay đổi lập trường như thế nào. Đó là khoảng thời gian khi ông là trợ lý điều hành của Zbigniew Brzezinski, cố vấn an ninh quốc gia của Tổng thống Carter. Ông đã được chứng kiến quá trình bình thường hoá quan hệ giữa Hoa Kỳ với Trung Quốc vào năm 1979, chứng kiến các thoả thuận được thiết lập vào thời điểm đó về việc Hoa Kỳ tiếp tục cung cấp vũ khí cho Đài Loan. Mặc dù không bằng lòng, nhưng về cơ bản, Đặng Tiểu Bình đã chấp nhận đó sẽ là một phần của thoả thuận, nếu không quá trình bình thường hoá sẽ không thể tiếp tục.
Nhưng sau này, khi Gates là Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ, có lần ông đã từng bị một quan chức Trung Quốc phàn nàn về việc Hoa Kỳ bán vũ khí cho Đài Loan. Khi ông cho biết đây là điều khoản đã có từ thời gian đầu của quá trình bình thường hoá quan hệ hai nước, hãy đoán xem quan chức Trung Quốc đó đã phản ứng thế nào?
Quan chức quân đội Trung Quốc đã trả lời: “Đó là vì lúc đó chúng tôi yếu, nhưng bây giờ chúng tôi mạnh”.
Bằng những trải nghiệm thực tế của mình với quân đội Trung Quốc, Gates cho rằng phía Trung Quốc chỉ muốn sử dụng mối quan hệ quân sự với Hoa Kỳ như một đòn bẩy để ngăn cản Hoa Kỳ bán vũ khí cho Đài Loan.
Về cách thức để đối phó với những thách thức từ Tập và Putin, Gates cho rằng Hoa Kỳ đã có được nền tảng cần thiết để tiến tới một giải pháp mang tính xây dựng nhằm ngăn chặn Tập Và Putin. Đó là sự đồng thuận của lưỡng đảng ở Quốc hội rằng Hoa Kỳ cần phải phản ứng mạnh mẽ hơn, đặc biệt với Trung Quốc. Vấn đề là làm sao để chuyển hoá từ quan điểm đang thống trị đó thành những đạo luật bị trì hoãn đã lâu để khắc phục những vấn đề về ngân sách quốc phòng, vai trò của Hoa Kỳ trên trường quốc tế… Hoa Kỳ cần có những hành động nhằm phá vỡ hoặc thách thức câu chuyện và niềm tin của Tập và Putin rằng phương Tây đang suy tàn và Hoa Kỳ bị tê liệt, và rằng Hoa Kỳ sẽ không thể giải quyết bất kỳ vấn đề lớn nào vì sự tê liệt đó.
Xem toàn văn bài phỏng vấn ở đây. Xem hướng dẫn truy cập ở đây.
Nguồn: Dự án Đại sự ký Biển Đông