Hoàng Kim
Câu “Tiên học lễ, hậu học văn” không rõ ai nói và nói từ bao giờ, tác giả Nguyễn Hoàng Lan xếp câu “tiên học lễ, hậu học văn” vào tục ngữ Việt Nam (Tục Ngữ Việt Nam nhà xuất bản thanh niên). Cho nên, không hề có căn cứ nào để khẳng định chữ Lễ trong tiên học lễ là kinh lễ của Khổng Tử.
Lần đầu tiên câu “tiên học lễ, hậu học văn” được giải thích rõ ràng ở trong lời đề tựa của cuốn Sơ học độc bản do Quan chánh Đốc học Bắc Kỳ Pe’ralle ký tên năm 1915:
“Mục đích của những người làm sách này là cốt để khai tâm tính các con trước khi luyện trí: “Tiên học lễ, hậu học văn”. Nghĩ như thế thật là rất phải vì biết ăn ở cho phải đạo là điều trước hết. Học giỏi là điều nên khen, nhưng học giỏi lại có nết na mới thực đáng khen hơn, mà vừa được mọi người quí mến.”
Câu trên nếu ta bỏ “Tiên học lễ, hậu học văn” sẽ trở thành: “Mục đích của những người làm sách này là cốt để khai tâm tính các con trước khi luyện trí. Nghĩ như thế thật là rất phải vì biết ăn ở cho phải đạo là điều trước hết. Học giỏi là điều nên khen, nhưng học giỏi lại có nết na mới thực đáng khen hơn, mà vừa được mọi người quí mến.”. Thì nghĩa không đổi nhưng không có gì là lễ mễ cả.
Như vậy “Tiên học lễ, hậu học văn” là phương châm của các nhà làm sách giáo khoa tiểu học thời xưa có nghĩa là: Khai tâm tính trước khi luyện trí.
Khai tâm tính là dạy cho học sinh biết ăn ở phải đạo và có nết na. Nên có thể hiểu “Tiên học lễ, hậu học văn” có nghĩa là dạy cho học sinh tiểu học cách làm người trước khi dạy các môn luyện trí.
Phương châm khai tâm tính trước khi luyện trí ( tiên học lễ, hậu học văn) này được nhóm tác giả Trần Trọng Kim, Nguyễn Văn Ngọc, Đặng Đình Phúc và Đỗ Thận triệt để áp dụng khi soạn Quốc Văn Giáo Khoa Thư.
Lời tựa cho lớp đồng ấu viết: “Trong sách có ba chương. Chương thứ nhất nói về bổn phận của đứa trẻ trong gia đình; chương thứ nhì nói về bổn phận của đứa trẻ ở học đường; chương thứ ba nói về những tính tốt, tính xấu của đứa trẻ”.
Tiên học lễ, hậu học văn không phải là một khẩu hiệu, nó là phương châm giáo dục của các nhà soạn sách giáo khoa tiểu học thời bấy giờ, vậy muốn xét lại phương châm này thì phải dựa vào Quốc Văn Giáo Khoa Thư, xem coi sách có dạy học sinh biết ăn ở cho phải đạo và có nết na trước khi dạy luyện trí hay không.
Vì thế, nếu đem câu “Tiên học lễ, hậu học văn” ra ngoài phương châm soạn sách giáo khoa cho học sinh tiểu học, rồi tranh luận “tiên học lễ, hậu học văn” như là một khẩu hiệu, như là một câu tục ngữ là điều vô căn cứ, còn chụp mũ lễ mễ cho câu “tiên học lễ, học học văn” là điều hết sức vô duyên.
Hiểu “Tiên học lễ, hậu học văn” là “ khai tâm tính trước khi luyện trí” thì không cần gì phải chấm dứt sử dụng khẩu hiệu “tiên học lễ, hậu học văn” để khai mở tư duy phản biện, giải phóng sức sáng tạo như GS-TS Trần Ngọc Thêm đề nghị cả.
Phương châm giáo dục có thể thay đổi theo thời gian, nên, nếu thấy học sinh tiểu học bây giờ thay đổi nhiều so với ngày xưa thì dùng phương châm khác để thay cho “tiên học lễ, hậu học văn”.
Thí dụ: Nếu muốn dạy luyện trí trước khai tâm thì cứ đề ra phương châm “luyện trí trước khai tâm”. Nếu muốn dạy cùng lúc thì đề ra “luyện trí và khai tâm đồng thời”… Nhưng điều lưu ý là phương châm mới phải được đưa vào sách giáo khoa dạy cho học sinh tiểu học chứ không phải chỉ là những khẩu hiệu dán trên tường.
Hiện nay phương châm giáo dục học sinh tiểu học là gì? Dạy cái gì trước cái gì sau? Xóa bỏ phương châm “tiên học lễ, hậu học văn” mà không có phương châm thay thế có thể khiến cho những nhà soạn sách giáo khoa tiểu học lạc lối rồi dạy cho học sinh tiểu học: “”Núi cao, sông hãy còn dài/Năm năm báo oán, đời đời đánh ghen” thì hỏng cả nền giáo dục.
H.K.
Tác giả gửi BVN