Nguyen Tuan Khoa
Một năm sau “Khóc một dòng sông” tôi tin rằng dân Việt sẽ còn tiếp tục khóc cho đến khi không còn nước mắt để khóc nữa! Tình trạng hạn-mặn của ĐBSCL sẽ còn tiếp tục tồi tệ và ngày càng tồi tệ. Hạn mặn năm 2021 và các năm về sau sẽ còn trầm trọng hơn năm hạn kỷ lục 2020.
Không có gì phải bàn nữa, việc tích nước tại 11 đập thủy điện ở Vân Nam là một nguyên nhân quan trọng nhất. Bên cạnh đó phải kể đến các công trình thủy điện, thủy nông, cấp nước trên dòng chính Mekong và dòng nhánh trên đất Lào, Thái, Miên và kể cả 3S (Sekong, Sesan và Srepok) của Việt Nam nữa. Ngoài ra những công trình thủy trên đất Việt Nam đã cản trở dòng lũ tự nhiên đi vào DBSCL cũng là một nguyên nhân quan trọng khác.
Cho đến nay Trung Quốc vẫn che giấu sự thật về lượng nước trong các hồ chứa và kế hoạch điều tiết. Chúng ngang nhiên tích nước bất chấp cuộc sống của cư dân hạ nguồn trong khi vẫn phát biểu ngược ngạo lẫn giả-nhân giả-nghĩa. Hành xử của Trung Cộng trên sông Mekong ngày càng giống hành xử của chúng trên biển Đông.
Trong một diễn biến ngược lại, trước đây người ta thấy rõ vai trò hiệp sĩ của Hoa Kỳ trên biển Đông thì nay vai trò này được thể hiện trên sông Mekong.
Thực vậy, hai tổ chức của Hoa Kỳ là Eyes On Earth và Stimson Center bằng công nghệ Đo Lường Cảm Biến Hình Ảnh Vi Sóng kết hợp với các trạm đo đạc đã có hàng trăm năm nay dọc sông Mekong và bằng những phân tích xuất sắc họ xác định được những điều mà Trung Cộng cho đến này vẫn che giấu! Họ đã chỉ rõ chính Trung Cộng là một trong các thủ phạm gây hạn mặn cho ĐBSCL.
Trung Cộng khó mà tranh cãi nổi những bằng chứng thuyết phục này! Tuy nhiên cho đến nay vẫn còn có người nói đại và nói bậy để bênh vực cho tội ác của thủy điện ở đầu nguồn Mekong trên đất Trung Hoa.
Bênh vực tội ác cũng là một tội ác!
Chuỗi 11/14 đập Vân Nam là thủ phạm chính hủy hoại DBSCL. Chuỗi 3/11 đập Lào-Thái-Miên là thủ phạm thứ 2. TQ sẽ đầu tư vào 4 project (4620 MW), Thái Lan 4 project (5369 MW), VN 1 project 1410 MW. 3 đập trên chuỗi Vân Nam và 8 đập trên chuỗi Lào-Thái-Miên sẽ tiếp tục xây trong thời gian tới. Môi trường DBSCL sẽ còn tiếp tục bị hủy hoại. Photo: Vị trí các đập trên dòng chính sông Mekong. Nguồn: https://www.bbc.com/…/151016_climate_change_mekong_delta
Lưu vực sông nhánh của Mekong trên đất Tây Nguyên. Gồm 3 sông Sekong, Sesan và Srepok gọi là 3S. Diện tích lưu vực 40.630 km2 bằng 57% lưu vực sông Mekong trên đất VN. Mùa mưa, TQ cung cấp 16% nước, VN cung cấp 11% nước (bao gồm cả 3S). 3S là một phần của VN, chỉ có thể cung cấp khoảng <6%. Bênh vực cho TQ (11%) mà kết tội cho thủy điện Tây Nguyên (<6%) là vô lý. Mùa khô, TQ cung cấp 80% nước cho sông Cửu Long, đo tại trạm Kratie. Như thế hạn mặn ở ĐBSCL không lẽ đổ luôn cho thủy điện Tây Nguyên (lúc đó cỡ <2%) sao hả trời? Photo: LƯU VỰC PHỤ LƯU SÔNG MEKONG TẠI TÂY NGUYÊN. website Ủy Ban Sông Mekong Việt Nam. http://vnmc.gov.vn/…/luu-vuc-song-me-cong-tai-viet-nam…
—-
KHÓC MỘT DÒNG SÔNG
2 April 2020
Nguyen Tuan Khoa
Giờ Vạn Vật Học lớp Đệ Lục (1972), khi giảng về sông Cửu Long thầy tôi nói: Đó là con sông hùng vĩ, thượng nguồn ở Tây Tạng rồi chảy qua 5 nước. Sông có 9 nhánh đổ ra biển Đông, giống như 9 con rồng phun nước tại 9 cửa sông. Thầy nói, thực ra, sông Cửu Long chỉ có 8 nhánh! Do số 9 là số may mắn trong văn hóa Phương Đông nên người ta phải cố gán thêm một nhánh cho đủ 9. Đó là nhánh Ba Thắc rất nhỏ, đang bị bồi lấp. Như một định mệnh trớ trêu, gần nửa thế kỷ sau bài giảng đó, nhánh Ba Thắc rồi thêm nhánh Ba Lai đã thành dòng sông chết. Hai con rồng đã về trời! Sông Cửu Long tám nhánh nay chỉ còn bảy. Thất Bát! Con số này như một điềm gỡ cho một vùng châu thổ buồn.
PHOTO: CỬA SÔNG CỬU LONG
Lịch sử Châu Thổ sông Cửu Long (CTSCL) là một cuộc giành giật giữa sông và biển trong hàng ngàn năm. Lúc biển tiến, cả vùng ngập trong biển; lúc biển thoái, sông mạnh mẽ đẩy lùi biển ra đại dương… Để giờ đây nơi gặp gỡ giữa Cửu Long và biển Đông đã tạo nên một vùng châu thổ trù phú với đa dạng sinh học bậc nhất trên thế giới.
Dòng Mekong hùng vĩ bao đời nay đã cần mẫn tải ngọc phù sa nuôi sống gần 70 triệu người trên toàn lưu vực 800 ngàn cây số vuông. Ở cuối nguồn, hai dòng Tiền Giang và Hậu Giang đã tạo nên vựa lúa lớn và một nền văn hóa đặc sắc với 17 triệu cư dân. Bỗng chốc tất cả trở nên suy tàn. Hạn mặn 2016 đã lên đến Cần Thơ, vượt mức chịu đựng của dân ĐBSCL. Hạn mặn 2020 còn khốc liệt hơn nhiều. Nếu lấy mức mặn 4 phần ngàn là ngưỡng sống còn của cây lúa thì nước mặn từ biển Đông đã vào sâu hơn 80 km nhưng nếu lấy mức mặn 0,5 phần ngàn cho nước uống thì mặn đã chạm đến hầu hết các nhà máy nước toàn vùng. Ngày mặn lên tới nhà máy nước Châu Đốc rồi Nam Vang sẽ không còn xa nữa.
CHUỖI ĐẬP THỦY ĐIỆN VÂN NAM-TQ LÀ THỦ PHẠM LỚN NHẤT
Thật vậy, tính từ năm 1993 đến năm 2019 TQ đã hoàn tất 11/14 đập. Khi đập đầu tiên Mạn Loan (1.500 MW, 1993) tích nước, mùa mưa năm 1993 mực nước sông Mekong xuống rất thấp, thấp hơn cả mực nước thấp nhất của mùa khô trong lịch sử. Tiếp theo đập Đại Chiếu Sơn (1.350 MW, 2003) đã làm cho tình hình thêm trầm trọng. Cho đến khi sự xuất hiện của 2 “hung thần”, TQ đã làm cho mực nước sông Mekong thấp hơn và dẫn đến hạn-mặn năm 2016 và 2020. Đó là đập Mẹ Tiểu Loan (4.250 MW, 2007) với hồ chứa 15 tỷ m3 rồi đập Nọa Trắc Đồ (5.500 MW, 2014) với hồ chứa 22,7 tỷ m3.
Có một bài viết BÊNH VỰC CHO TỘI ÁC CỦA CHUỖI ĐẬP VẬN NAM với lý do sông Lan Thương ở đầu nguồn nhỏ và TQ chỉ giữ lại 7% lượng nước (sic). Tác giả còn cho rằng các thủy điện ở Tây Nguyên VN mới gây hại lớn (sic luôn). Chỉ riêng các điều trình bày trên đủ kết tội chuỗi Vân Nam rồi. Tuy nhiên cũng cần nói thêm:
– Phần góp nước của TQ là 16% đứng thứ 4 (giữ lại 7%), VN góp 11%, đứng thứ 5 (bao gồm Tây Nguyên). Hãy xem, lưu vực thủy điện Tây Nguyên, gọi là 3S gồm Sekong, Sesan và Srepok, chiếm 57% diện tích lưu vực sông Mekong trên đất VN, nên phần góp nước của 3S sẽ thấp hơn 11% nhiều.
Câu hỏi là: tại sao ông thứ tư TQ trắng tội trong khi đó Tây Nguyên, con lớn của ông thứ năm VN lại phải chịu tội?
Theo ông Phạm Phan Long, vào mùa khô, tuyết tan trên Himalaya đã giúp cho tỷ lệ góp nước của TQ tại trạm Kratie là 80% và trạm Vientiane là 40%, tỷ lệ này còn cao hơn vào những năm mưa ít. Với tỷ lệ góp nước 80% vào mùa khô và 40 tỷ m3 từ chuỗi 11 đập Vân Nam kể trên, TQ có thế mạnh tuyệt đối khuynh đảo các quốc gia vùng hạ lưu. Rất tiếc bài viết đã không xét đến hoạt động Mekong vào mùa khô.
CÁC ĐẬP THỦY ĐIỆN LÀO-THÁI-MIÊN LÀ THỦ PHẠM THỨ HAI
Chuỗi 11 đập này gồm có 7 đập trên đất Lào, 2 đập trên đất Cam Bốt và 2 đập trên biên giới Lào-Thái. Hiện đã có 3 đập đã hoàn tất. Theo ông Ngô Thế Vinh, từ 1994 các công ty tư vấn hỗn hợp Canada-Pháp đã cảnh báo về tác hại rất lớn đến môi sinh vùng hạ lưu. Đến 05/2007, hơn 30 nhà khoa học đã gửi thư phản đối lên chính phủ thuộc MRC.
Cho đến nay, chỉ riêng một thủy điện Xayabouri (Lào, 1260 MW, 2019) đã gây thiệt hại đáng kể cho vùng hạ lưu. Thiệt hại sẽ còn tăng vì trong tháng 4/2020, PVN của Việt Nam với vai trò là nhà đầu tư, sẽ khởi công xây thủy điện Luang Prabang (1410 MW), lớn thứ nhì trong chuỗi đập này. Tuy nhiên sức tàn phá lớn nhất về thủy sản phải kể tới đập Sambor (Cam-Bốt, 980 MW), đứng cuối trong bậc thang, đang trình duyệt. Sambor sẽ chặn lại 60% phù sa cung cấp cho ĐBSCL (theo Viện Di sản NHI- Cơ quan giám sát lưu vực sông) và chặn cá từ Biển Hồ di chuyển lên thượng nguồn, thiệt hại nguồn cá của Căm Bốt, chiếm tới 12% GDP (theo ông Ngô Thế Vinh).
Ngoài ra, mức tàn phá ít hơn, đó là hàng chục thủy điện trên sông nhánh thuộc Lào, Thái Lan và Tây Nguyên Việt Nam. Cộng thêm là các công trình thủy lợi, cấp nước được lách luật, khai thác sâu trong nội địa trên kênh nối dòng chính sông Mekong.
ĐẠI DIỆN KÉM TÀI CỦA VN TRONG ỦY HỘI SÔNG MEKONG LÀ THỦ PHẠM THỨ BA
Ý thức được sông Mekong là dòng mang lợi ích chung nên năm 1957 các quốc gia trong lưu vực đã quyết định thành lập Ủy Ban Sông Mekong UBSMK (Mekong River Committee), ban đầu gồm có 4 nước Thái-Lan, Lào, Cam-Bốt và Nam-VN với sứ mạng phát triển hạ lưu sông Mekong.
Một điều khoản quan trọng của UBSMK là cả 4 thành viên đều có quyền phủ quyết (Veto Power) các dự án của nhau. Chính điều này mà UBSMK tranh cãi diễn ra hầu hết các cuộc họp. Đoàn VNCH gồm những đại biểu có kinh nghiệm trong các tổ chức quốc tế, được hỗ trợ bởi Think Tank gồm các nhà khoa học uyên bác từ ĐH Cần Thơ và các viện nghiên cứu, nên họ đã bảo vệ được ĐBSCL an toàn cho đến ngày cuối cùng. Họ là tiến sĩ Phạm Hoàng Hộ (Cố Vấn Môi Sinh UBSMK), tiến sĩ Nguyễn Duy Xuân (Viện trưởng Viện Đại Học Cần Thơ) và nhiều nữa…
Sau khi Sài Gòn sụp đổ, VN thống nhất tiếp tục tham gia UBSMK với những đại diện yếu kém, kể cả ngoại ngữ. Họ được chọn lựa theo tiêu chuẩn “hồng là chính”. Think Tank mới gồm cả những người chuyên về lịch sử Đảng, chẳng hạn như ông Phạm Sơn Khai thay thế cho ông Nguyễn Duy Xuân ở ĐH Cần Thơ. Trong khi đó ông Xuân phải chịu đày đọa 11 năm nơi núi rừng miền Bắc để rồi phải chết trong đói khát, bệnh tật. Còn nhiều nhà khoa học đáng kính khác, hoặc cùng chung số phận hoặc vượt biển mà cho đến nay không ai biết họ sống chết nơi nào.
Ngày 05/04/1995, UBSMK (Mekong River Committee) đổi tên thành Uỷ Hội Sông Mekong (Mekong River Commission). Dưới sự cố vấn của Think Tank Đỏ, ông Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm đã ký một hiệp ước lịch sử, “Hiệp Ước Hợp Tác Phát Triển Bền Vững Lưu Vực Sông Mekong”. Theo đó, các thành viên không có quyền phủ quyết. Hiệp ước này mở đầu cho một giai đoạn “ai làm gì cũng được” và đẩy ĐBSCL chìm trong thảm họa hạn-mặn mà không có điểm dừng.
***
25 năm sau hiệp ước tự tước bỏ vũ khí, nhìn thảm cảnh thiếu nước uống và những cánh đồng khô-mặn của người dân ĐBSCL khiến cho chúng ta vừa đau xót vừa uất hận. Sự tàn phá ĐBSCL vẫn chưa dừng lại vì chuỗi thủy điện Vân Nam và chuỗi Lào-Thái-Miên vẫn đang gấp rút thực hiện mà không có thể lực nào ngăn cản được.
Rồi đây chúng ta sẽ chứng kiến những cơn hạn-chồng-hạn thiêu đốt, những cơn lũ-chồng-lũ mãnh liệt, những cù lao không vườn trái cây, những xóm làng không bóng người. Từng đoàn người sẽ lần lượt rời bỏ đất phương Nam để “tha phương cầu thực”.
Tất cả rồi chỉ còn lại câu vọng cổ ai oán, khóc một dòng sông.
Sài Gòn, mùa hạn, năm 2020
Tham khảo:
1. http://vnmc.gov.vn/…/101/luu-vuc-song-me-cong-tai-viet-nam.…
2. https://www.thiennhien.net/…/cac-con-dap-huy-hoai-me-kong-…/)
3. http://vietecology.org/Article/Article/33
4. http://vietecology.org/Article/Article/2382
5. http://vietecology.org/Article/Article/2370
6. http://vietecology.org/Article/Article/1333
7. https://www.thiennhien.net/…/cac-con-dap-huy-hoai-me-kong-…/
8. http://vietecology.org/Article/Article/201
9.https://basamnguyenhuuvinh.wordpress.com/…/470-nhan…/
10. http://vietecology.org/Article/Article/2382
Nguồn: FB Nguyen Tuan Khoa