Nguyễn Phương Linh
Khánh An dịch
Những người cầm quyền trong Đảng ngày càng trở nên không phù hợp với nhiều người không biết về vai trò thực sự của họ
Quốc tế ca, bài ca về cách mạng và đấu tranh giai cấp của chủ nghĩa cộng sản, mở đầu bằng những từ: “Vùng lên hỡi những nô lệ trên thế gian. Vùng lên những ai cực khổ bần hàn …”.
Trước sự chứng kiến của gần 1.600 lãnh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam trong lễ khai mạc Đại hội Đảng 5 năm một lần kết thúc vào ngày 1 tháng 2, không ai trong số họ tỏ ra đặc biệt nhiệt tình khi tiếp tục với câu hát “Sục sôi nhiệt huyết trong tâm đầy chứa rồi…”.
Ông Nguyễn Phú Trọng, 76 tuổi, được bầu lại làm Bí thư Đảng ủy Đảng Cộng sản Việt Nam nhiệm kỳ thứ ba hiếm hoi, trông xanh xao, giọng run lập cập trong một bài phát biểu kéo dài hơn một giờ đồng hồ.
Mặc dù Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 13 này diễn ra suôn sẻ hơn lần trước, không có bất kỳ bất ngờ nào vào phút cuối, nhưng Đại hội che lấp những thách thức hiện hữu đối với ĐCSVN.
Đằng sau những cánh cửa đóng kín, 1.600 đại biểu đó đã bầu ra Ủy ban Trung ương đầy quyền lực, với 200 thành viên. Ủy ban này lần lượt bầu ra Bộ Chính trị, cơ quan ra quyết định thực sự của Việt Nam. Bộ Chính trị hiện có 18 thành viên – mặc dù những con số này đã thay đổi trong những năm qua – một con số chẵn khiến cho cơ chế bỏ phiếu trở nên khó hiểu hơn.
Trong khi chính xác thì có một cuộc bỏ phiếu, nhưng trên thực tế, hầu hết các ủy viên Bộ Chính trị đã được các lãnh đạo cấp cao hiện tại và cựu lãnh đạo, những người có ảnh hưởng mạnh mẽ đến chính trường Việt Nam sau nhiều cuộc đàm phán nội bộ và bí mật, với những cái tên được giới thiệu cho các đại biểu bỏ phiếu bù nhìn. Có 97 triệu người Việt Nam khác – trừ 1.600 người – chẳng có mấy tiếng nói trong việc lựa chọn lãnh đạo đất nước của mình.
Tuy nhiên, hệ thống của ĐCSVN được coi là dân chủ hơn của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Không giống như ở Trung Quốc, hai nhà lãnh đạo cao nhất thường được lên kế hoạch trước 10 năm – hoặc hơn -, quyền lực ở Việt Nam ít nhất là có sự cạnh tranh. Hình thức tập trung dân chủ này – dân chủ đối với các Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương – có tính bao trùm hơn một chút. Nhưng liệu ĐCSVN có thể tiếp tục nắm quyền trong nhiều thập kỷ mà không cần tự trẻ hóa như cách Trung Quốc đã làm?
Tuổi trung bình của 18 ủy viên Bộ Chính trị mới của Việt Nam hiện là 63, cao nhất trong vòng 20 năm qua. Sự vắng mặt đáng chú ý là ông Vũ Đức Đam, Phó thủ tướng 57 tuổi, Tây học, với thành công trong việc điều hành phản ứng của Việt Nam đối với COVID-19 đã khiến ông trở thành anh hùng dân tộc trong mắt nhiều người. Là một trong số ít các nhà lãnh đạo hàng đầu nói được nhiều thứ tiếng, ông Đam cũng là người được các nhà ngoại giao và nhà đầu tư nước ngoài yêu thích. Nhưng việc còn khá trẻ và có năng lực rõ ràng vẫn không đảm bảo khả năng được chọn vào Bộ Chính trị.
Triển vọng phát triển của đất nước có vẻ sẽ giống với việc ông Trọng là Tổng bí thư, một vị trí quyền lực nhất trong hệ thống chính trị của Việt Nam. Chừng nào đạt thu nhập trung bình và mức sống tiếp tục tăng, thì hầu hết mọi người có thể vẫn lạc quan về tương lai của đất nước, nhưng đồng thời vẫn duy trì cảm xúc lẫn lộn về hệ thống chính trị.
Trong mỗi kỳ đại hội, ĐCSVN luôn tuyên bố rằng số lượng đảng viên là cao nhất, điều này có thể đúng. Nhưng chỉ với khoảng 5% đảng viên Việt Nam, tuyên bố này không mấy liên quan đến công chúng nói chung và thậm chí ít được giới trẻ quan tâm hơn. Trở thành đảng viên có thể là cách duy nhất để thăng tiến trong bộ máy công quyền, hoặc tại một doanh nghiệp nhà nước. Ngày càng ít người trẻ xung phong gia nhập ĐCSVN hoặc tỏ ra quan tâm đến Đại hội Đảng.
“Đảng được nhân dân ủng hộ hết lòng”, ông Trọng nói tại Đại hội tuần trước. Nhưng nhiều người hoàn toàn bối rối không biết làm thế nào để thậm chí thể hiện sự ủng hộ đối với Đảng, chứ đừng nói đến việc làm điều đó bằng cả trái tim. Sự thật là nhiều thanh niên Việt Nam vẫn hoàn toàn không biết về sự tồn tại của ĐCSVN và những gì các nhà lãnh đạo của Đảng làm.
Chiến dịch chống tham nhũng do ông Trọng lãnh đạo từ năm 2016 đã giúp nâng cao vị thế của chính ông ta và của ĐCSVN. Và trong khi mọi người luôn tin rằng tham nhũng là một vấn nạn, đặc biệt là ở cấp địa phương, chiến dịch [chống tham nhũng] tiết lộ rằng thậm chí ít nhất một ủy viên Bộ Chính trị và một số bộ trưởng cũng tham nhũng. Điều đó không chỉ làm tổn hại đến uy tín và tính chính danh của ĐCSVN mà còn làm tăng thêm nhận thức rộng rãi rằng tham nhũng không chỉ là vấn đề của địa phương mà là đặc hữu của toàn bộ hệ thống chính trị.
Ngoài ra, trong khi thúc đẩy tăng trưởng kinh tế là thước đo chính cho sự thành công của ĐCSVN, điều đó có thể tạo ra những thách thức khác vì hiện đại hóa có xu hướng làm cho người dân ít được tôn trọng hơn. Lo ngại chính của ĐCSVN sẽ là bất bình đẳng ngày càng tăng, hoặc sự gia tăng của các doanh nghiệp lớn vượt quá tầm kiểm soát của đảng. Tuy nhiên, quá trình thay đổi cơ bản diễn ra chậm chạp và được cân bằng nhờ tình cảm yêu nước và cam kết văn hóa đối với trật tự và hòa hợp. Điều đó có nghĩa là nhà nước không có khả năng bị buộc phải dân chủ hóa sớm.
Một yếu tố sẽ thực sự thách thức tính chính danh của ĐCSVN không phải là tham nhũng, kinh tế, sự chỉ trích của công chúng, cũng không phải là sự hung hăng đang gia tăng của Trung Quốc. Đây đều là những vấn đề mà ĐCSVN đã cho thấy rằng họ có thể xử lý tương đối tốt.
Nhiệm vụ trước mắt mà ông Trọng phải đối mặt trong 5 năm tới là làm thế nào để truyền đạt mâu thuẫn ý thức hệ cơ bản giữa phát triển kinh tế theo kiểu tư bản chủ nghĩa và sự kiểm soát hoàn toàn của đảng cho 97 triệu người dân Việt Nam – hơn 50% trong số họ dưới 35 tuổi – để chế ngự tình cảm của họ.
Nếu không, chế độ ĐCSVN sẽ giống như con mèo của Schrodinger, sống và chết cùng một lúc. Bất kể người dân Việt Nam nghĩ gì, đằng sau những cánh cửa đóng kín, 1.600 người cộng sản vẫn hát vang: “Đấu tranh này là trận cuối cùng … kết đoàn lại để ngày mai”.
N.P.L.
_____
*Nguyễn Phương Linh là nhà phân tích chính trị ở Singapore và là cựu nhà báo tại Hà Nội.
Bản gốc: Nikkei Asia Review
VNTB gửi BVN.