Hoàng Ánh
Ngày trước, mẹ tôi từng bảo tôi: “Nghề giáo không làm ta giàu có nhưng cho ta cơ hội biết được rất nhiều người và có vị thế bình đẳng với mọi người trong xã hội”. Đúng vậy, nhờ nghề này tôi có thể có cơ hội tiếp xúc với rất nhiều người quyền thế và cũng làm quen với nhiều người, nhất là người trẻ. Một trong những người đó là Phạm Thị Đoan Trang, người liên tục xuất hiện trên các phương tiện thông tin đại chúng thời gian gần đây.
Dù Trang luôn giới thiệu với mọi người, tôi là giáo viên của em nhưng tôi thật không dám nhận vinh dự này. Đúng là Trang là sinh viên ĐH Ngoại thương K35 và đúng là tôi có dạy lớp em nhưng chỉ dạy có một môn trong một học kỳ trong lớp xấp xỉ 100 sinh viên, em lại không thể hiện gì nên ấn tượng của tôi với em cực kỳ mờ nhạt. Ngoại thương là một ngôi trường tập trung nhiều trai xinh gái đẹp, hoạt ngôn, hồi ấy Trang chỉ một cô gái ít nói, không xinh đẹp lại không ăn diện, thành tích học tập cũng chỉ ở mức khá.
Ngược lại, những kiến thức tôi dạy lúc ấy cũng chẳng có được bao nhiêu giá trị cho công việc của em khi ra trường. Sau này tôi mới biết thời gian ấy em đã làm thêm nhiều công việc bên ngoài, tham gia viết báo, phiên dịch nên không nhiều thời gian cho việc học hành. Chính nhờ thành tích ấy, ngay sau khi tốt nghiệp em đã được VnExpress, tờ báo mạng nổi tiếng nhất Việt Nam lúc ấy tuyển dụng và em từng là cây bút cứng giúp tờ báo này duy trì vị thế hàng đầu trong một thời gian (và sau đó Trang về VietnamNet). Tôi cũng từng đọc nhiều bài viết rất sắc sảo và nhiệt huyết của em trên các trang báo của Tuổi Trẻ, Pháp Luật TP. HCM và rất khâm phục, tự hào vì cựu sinh viên của trường đã giỏi giang, sắc bén vượt xa thế hệ chúng tôi như vậy. Những bài viết của em cho thấy một trái tim tràn trề nhiệt huyết với đất nước và sự hiểu biết thấu đáo về những chủ đề em chọn dù còn rất trẻ nên tôi tin rằng em sẽ có một tương lai rộng mở trong nghề báo. Vì thế năm 2008 tôi hoàn toàn bất ngờ khi nghe tin em bị bắt, và sau đó gặp nhiều khó khăn trong công việc.
Về sau tôi mới biết việc em bị bắt giam 10 ngày, bị đối xử rất tàn tệ hóa ra lại vì một lý do rất ngớ ngẩn. Đó là em cùng nhiều người nữa, trong đó có cả nhà văn Trang Hạ, đứng ra tổ chức in và quảng bá bán áo T-shirt in hình Hoàng Sa – Trường Sa! Năm đó là năm tổ chức Olympic Bắc Kinh, cả thế giới sôi sục vì những hành vi láo xược của đoàn cổ động viên Trung Quốc, như đánh những người biểu tình phản đối ở nước ngoài, đến mức đoàn rước đuốc của Trung Quốc ở nhiều nước phải hủy bỏ hoặc chui qua nhà kho để tránh bị phản đối. Còn người Việt Nam thì sôi sục với việc mọi vận động viên của Trung Quốc đều mặc áo có in hình bản đồ Trung Quốc có cả Hoàng Sa – Trường Sa. Nhà nước Việt Nam lúc ấy đã có hành xử rất khó hiểu khi một mặt thì phản đối Trung Quốc đòi chủ quyền với những hòn đảo này, mặt khác lại đàn áp những người Việt có cùng hành động như vậy!
Hàng loạt người bị bắt thời gian ấy mà không ai hiểu lý do vì sao cả! Thậm chí sau này Trang còn hài hước kể lại là em chỉ mới kịp tham gia thiết kế áo và quảng bá, chưa kịp nhìn thấy cái áo ra sao, nói cách khác là “Áo em chưa mặc một lần” thì đã bị bắt, bị quy tội chống đối mà em không kịp hiểu gì. Một người có biết vụ việc kể cho tôi là công an hack trang Yahoo Messenger của Trang, (lúc ấy chưa có Facebook hay bất kỳ trang mạng xã hội nào khác), in ra hàng chục trang, không tìm được bằng chứng kêu gọi bạo động nào nhưng họ vẫn bắt giam em. Theo tôi hiểu thì họ chỉ là sợ hãi những cá nhân có ảnh hưởng, muốn dập tắt những tiếng nói độc lập, e sợ làm mất lòng Trung Quốc chứ không phải vì những cá nhân đó có vi phạm luật pháp. Nhưng hành vi độc ác một cách không cần thiết đó, dù có thể dẹp yên dư luận trong ngắn hạn nhưng hậu quả sâu xa hơn là đã biến hàng loạt những người trẻ nhiệt huyết từ chỗ chỉ muốn phản biện xã hội một cách ôn hòa, trở thành những người đấu tranh quyết liệt.
Phạm Đoan Trang trong cuộc biểu tình đầu tiên mùa hè đỏ lửa năm 2011 (Ảnh: Nguyễn Lân Thắng)
Sau khi em được thả, tôi có tìm cách tiếp xúc với em đơn thuần chỉ vì quan tâm nhưng đều không thành công. Bạn bè kể là em không muốn gặp ai cả vì sợ làm liên lụy đến mọi người do em luôn bị công an theo dõi. Vì thế tôi chỉ có thể nhắn tin hỏi thăm em, được biết em tham gia vào dự án viết sách về Biển Đông, nên tôi cũng an tâm. Chúng tôi chỉ chính thức gặp lại nhau trong các cuộc tuần hành Vì một Hà Nội Xanh, trong chiến dịch phản đối chính quyền chặt phá cây xanh ở Hà Nội. Đến bây giờ cũng không ai hiểu lý do của quyết định ngu xuẩn đòi chặt một lúc 6.700 cây ở một thành phố đang vô cùng thiếu cây xanh như vậy. Dù phong trào phản đối chặt cây đã rất tích cực nhưng hàng ngàn cây xanh đã chết oan chỉ trong vài ngày ngắn ngủi, để lại hậu quả là Hà Nội trở thành thành phố có chỉ số ô nhiễm không khí cao nhất thế giới như ta thấy hiện nay!
Mặc dù chúng tôi thuộc những nhóm khác nhau nhưng đã phối hợp với nhau để cùng tổ chức các cuộc tuần hành. Tôi đã chứng kiến thấy sự nhiệt tình, dấn thân của Trang trong phong trào. Em luôn đi đầu trong các cuộc phản đối nên luôn gặp nhiều rủi ro hơn, thậm chí khi chính quyền bắt bớ, đáng ra em có thể thoát được nhưng nhìn những cô bé mặc áo dài lần đầu đi tuần hành bị kéo lên xe bus, em đã lao theo để cùng bị bắt, đặng còn che đỡ cho các em. Kết quả là Trang bị đánh đến xuất huyết vùng bụng và bị thương nặng ở đầu gối, thương tích đó đã theo em mãi đến sau này, làm em không thể tự do di chuyển.
Mặc dù thương tích luôn đau đớn, lại bị săn đuổi đến mức em không thể ở yên một chỗ nhưng Trang vẫn không ngừng hoạt động. Mọi báo cáo về nhân quyền, về xã hội dân sự ở Việt Nam đều có tên em. Cá nhân tôi dù khâm phục nhưng luôn lo lắng cho em. Tôi mong sao em có thể tìm một cách đấu tranh ôn hòa hơn, có được một cuộc sống ổn định để còn chữa bệnh và có một cuộc sống cá nhân hạnh phúc. Vì thế tôi rất mừng khi biết em có học bổng để học ở Mỹ, tôi khuyên em nên học thạc sỹ để có thêm kiến thức cho công việc của mình, nếu được thì nên ở lại nước ngoài ít ra cho đến khi khỏe hẳn.
Nhưng sau một năm nghiên cứu em vẫn quay lại Việt Nam vì em nói là em không thể sống xa Việt Nam, chỉ ở đây em mới có thể làm được những việc mình mong muốn. Và đúng như vậy, những cuốn sách, bài báo của Trang đã chứng tỏ em không bao giờ rời xa lý tưởng của mình. Tôi không biết Trang ở đâu, cũng không cố tìm hiểu vì tôi biết điều ấy không giúp gì cho Trang, thậm chí có thể đem lại nguy hiểm cho em. Tôi không hiểu gì về công việc của em, chúng tôi chỉ thỉnh thoảng trò chuyện về những người bạn chung và tôi thấy dù bản thân gặp nhiều khó khăn, Trang vẫn luôn quan tâm, nhiệt huyết với mọi người… Tôi luôn nghĩ, nếu chính quyền biết lắng nghe, biết trao đổi chứ không thô bạo bắt giam, đàn áp những người nhiệt huyết như Trang thì rất có thể đến giờ em vẫn là một nhà báo quả cảm, bằng các bài viết và hành động của mình góp phần xây dựng xã hội này tốt đẹp hơn chứ không phải đứng ở phía đối đầu, làm cả hai bên đều thiệt thòi như bây giờ.
Hầu hết mọi người chỉ biết Trang là một người phụ nữ cứng cỏi, một cây viết sắc sảo, một nhà hoạt động nhiệt huyết, nhưng ít ai biết Trang cũng là một cô gái mơ mộng, lãng mạn. Em hát rất hay, nhất là hát những bài của Beatles, chơi đàn rất ngọt ngào và cũng từng có những mối tình say đắm. Cũng như mọi cô gái khác, em rất yêu mẹ mình (bố em mất sớm), thích chăm lo cho gia đình, lúc rảnh em cũng muốn trang điểm, muốn tụ tập bạn bè ở những quán café xinh xắn, hỏi thăm tình hình của nhau… Trang từng trêu chọc tôi là “Em đi khắp trong Nam ngoài Bắc, chưa từng gặp giáo viên nào như cô”, còn tôi cũng chưa từng gặp sinh viên nào can đảm, cứng đầu, có số phận đặc biệt như em.
Nghe tin em bị bắt, tôi cũng như mọi người đều không bất ngờ vì Trang đã chuẩn bị cho ngày này từ lâu rồi. Tuy nhiên, chúng tôi vẫn không thể không lo lắng, không đau lòng cho em. Đọc lá thư em để lại, không hề yêu cầu điều gì cho bản thân mà chỉ mong việc em bị bắt giam sẽ trở thành điểm nhấn quảng bá cho luật bầu cử mới và những tác phẩm của em, tôi càng thêm khâm phục em. Tôi chỉ muốn gửi lời chúc bình an đến em và mong rằng xã hội Việt Nam sẽ sớm thay đổi, để những người trẻ tài năng và nhiệt huyết như Trang có thể được bình an đóng góp cho xã hội chứ không buộc phải đứng về phía đối đầu như bây giờ!
Mong một ngày không xa có thể cùng Trang cất cao tiếng hát “Nối vòng tay lớn” của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn trên dải đất Việt Nam này.
H.A.
Tác giả (Nguyễn) Hoàng Ánh là tiến sĩ, giảng viên đại học tại Hà Nội
Nguồn: TheNewViet