Đừng biến đám tang thành đám cưới

Lê Viên [Li Yuan]

The New York Times

Tranh: Jialun Deng

Bác sĩ và y tá mệt đừ, mặt in hằn vết khẩu trang đeo nhiều giờ. Phụ nữ phát nguyện cạo đầu. Cán bộ hưu trí mang tiền hưu cả đời đến cơ quan đóng góp rồi chạy mất, không cần ai biết.

Đó chỉ là vài câu chuyện nhỏ, khi Bắc Kinh đang ‘bổn cũ soạn lại’ các chiêu thức tuyên truyền trong cuộc chiến chống virus Corona, hiện là thử thách lớn nhất trong mấy chục năm qua đánh vào tính chính danh của chế độ. Truyền thông nhà nước ồ ạt bắn tin vào điện thoại thông minh và lên sóng truyền hình những hình ảnh và câu chuyện ly kỳ về sự đoàn kết và hy sinh vì đại cuộc chống dịch, để người dân tiếp tục tin tưởng và đứng sau lưng chế độ. Có lúc, nhà nước còn dùng đến cả các nhân vật hoạt hình là Giang San Kiều (Jiangshan Jiao – nước non đẹp) và Hồng Kỳ Mạn (Hongqi Man – cờ đỏ khắp), để thúc giục lòng yêu nước trong giới trẻ mùa dịch.

Nhưng, ngặt ở chỗ, lần này các chiêu thức như thế không mấy tác dụng.

Trên mạng, người dân công khai chỉ trích truyền thông nhà nước. Họ thẳng thừng công kích các câu chuyện thái quá về sự hy sinh cá nhân trong khi thực tế là giới y bác sĩ ở tuyến đầu vẫn đang thiếu khẩu trang lẫn các vật tư bảo hộ cơ bản khác. Họ phản đối Giang San Kiều với Hồng Kỳ Mạn. Họ hoài nghi cảnh phụ nữ tự nguyện cạo đầu, họ hỏi có phải các chị bị ép xuống tóc, và tại sao không thấy cánh đàn ông cạo đầu tương tự.

Một blogger đưa lên nhận xét cay cú: “Báo đài hãy thôi đi! Đừng biến đám tang thành đám cưới”.

*

Daisy Triệu (Daisy Zhao), 23 tuổi, ở Bắc Kinh, nói cô từng tin vào truyền thông nhà nước. Giờ cô rất bất mãn khi nghe tin tám bác sĩ lên tiếng cảnh báo về nguy cơ bệnh dịch bị kết tội phao tin đồn nhảm. Hình ảnh họ bị khiển trách được dân mạng chia sẻ rộng rãi.

Cô Triệu nói: “Truyền thông chính thức đánh mất rất nhiều niềm tin của quần chúng”.

Guồng máy tuyên truyền của Trung Quốc, vốn giúp chế độ tồn tại nhiều thập niên qua, và ngày càng tinh vi, đang đối đầu với thử thách lớn nhất từ trước đến nay.

Chính quyền không chỉ chậm trễ trong việc công bố nguy cơ bệnh dịch, họ còn ra tay trấn áp những người lên tiếng cảnh báo dân tình. Làm như thế, chính quyền đã vi phạm thoả thuận bất thành văn với người dân, thoả thuận đó là: người dân chấp nhận hy sinh một số quyền hạn riêng, để đổi lại an ninh.

Để trấn dư luận giận dữ, Bắc Kinh quyết dựng cho được một “môi trường dư luận tốt”, bằng cách gửi hàng trăm nhà báo quốc doanh đến Vũ Hán và nơi khác để viết ra những câu chuyện nao lòng về các y bác sĩ tuyến đầu và sự ủng hộ vị tha của quần chúng.

*

Nhưng đội ngũ thêu dệt thông tin tuyên truyền Trung Quốc đang bị cạnh tranh dữ dội. Người dân, qua thông tin ngoài luồng, họ đã thấy hình ảnh thiếu nữ gào khóc gọi “Mẹ ơi, mẹ ơi!” khi xác mẹ cô bị đưa đi. Họ đã thấy một phụ nữ gõ nồi trên ban-công nhà mình khi van xin được đưa vào bệnh viện. Họ đã thấy một y tá đổ gục và gào thét thê thảm vì kiệt sức. Và tất cả họ đã thấy gương mặt của bác sĩ Lý Văn Lượng, vị bác sĩ gióng tiếng chuông cảnh tỉnh về loại virus sau đó đã lấy đi mạng sống của ông.

Cuộc khủng hoảng đã mở mắt cho nhiều người, đặc biệt giới trẻ, thấy được mặt trái đáng báo động về cuộc sống dưới chế độ độc tài. Qua vụ bịt miệng những người như bác sĩ Lý Văn Lượng, họ thấy mối nguy khi tự do ngôn luận bị trấn áp. Qua những lời kêu cứu xúc động từ bệnh nhân và bệnh viện, họ nhìn xuyên qua lớp vỏ giả dối về một chính quyền toàn năng có thể giải quyết mọi sự.

Bắc Kinh đang làm mọi việc để giành lại thế chủ động trong tuyên truyền. Vì vậy, khán giả thấy truyền hình nhà nước liên tục đưa lên hàng loạt câu chuyện về những người chạy vào văn phòng công sở, vội vàng để lại vật phẩm cứu trợ rồi chạy mất, trước khi có ai kịp cảm ơn. Một bộ sưu tập về các vụ “đóng góp cứu trợ rồi chạy mất” như thế ghi nhận ít nhất 41 trường hợp.

Các câu chuyện khác cho thấy các bác sĩ lên đường đến tuyến đầu ngay sau khi “mẹ qua đời” hoặc “khi con vừa chào đời”. Cứ thế, cứ thế, những câu chuyện giống nhau.

Có những chuyện rõ ràng là không thể tin được. Một tờ báo ở thành phố Tây An đã phải xin lỗi sau khi đưa bài kể về cặp song sinh mới ra đời của một nữ y tá đã biết hỏi bố xem mẹ đi đâu. Tờ báo nói bài bị lỗi biên tập.

Một tờ báo khác viết rằng sau khi người y tá ra tuyến đầu, chồng của chị, người sống thực vật từ năm 2014, đã mỉm cười mỗi khi nghe tên chị, vì “dường như anh biết vợ đang tham gia vào đại sự”. Câu chuyện này sau đó bị tháo xuống.

Tại Trung Quốc, sự trân trọng dành cho đội ngũ y tế ở tuyến đầu rất lớn và chân thật. Nhưng truyền thông nhà nước đã không kể đến thực tế là rất nhiều y bác sĩ không có vật dụng bảo hộ cần thiết. Và đã có hơn 3.000 trong số họ bị lây nhiễm.

Một người sử dụng mạng Weibo, mạng xã hội phổ biến nhất Trung Quốc, viết rằng: “Chúng ta phải ghi nhớ những hy sinh của họ. Phải làm sao để những bi kịch như thế không xảy ra nữa, chứ không phải cứ hô hoán lên rằng ‘hy sinh là quang vinh’”.

Đặng Học Bình (Deng Xueping), người luật sư viết trên blog bài “Đừng biến đám tang thành đám cưới”, thuật lại chuyện một bệnh nhân xuất viện từ một bệnh viện dã chiến ở tâm dịch Vũ Hán. Câu chuyện kể rằng chị bệnh nhân này vì quá thích bệnh viện, nên chị đã rất ngại ngùng, vương vấn khi rời xa.

Anh Đặng viết: “Khi nhiều bệnh nhân ở Vũ Hán phải vất vả lắm mới được chữa trị, các máy quay TV của chúng ta lại chĩa ống kính vào những bệnh nhân ngoại trú vui vẻ. Phóng đại niềm vui của một người trong khi giấu cái khổ của phần đông còn lại, cách tường thuật về nạn dịch như vậy rất khó nói là trung thực”.

Quần chúng cũng giận dữ trước tin bài nhà nước về các nữ nhân viên y tế xuống tóc. Một video được phổ biến cho thấy hơn mười nữ y bác sĩ tại một bệnh viện Tỉnh Cam Túc, phía Tây Bắc TQ, trên đường đến Tỉnh Hồ Bắc, trung tâm nạn dịch, đã tự nguyện xuống tóc. Một số chị vừa xuống tóc vừa khóc.

Video này dấy lên câu hỏi của cư dân mạng rằng có phải các chị đã bị ép phải xuống tóc và tại sao các nhân viên nam không phải làm tương tự. Bệnh viện Tỉnh Cam Túc trả lời rằng các chị làm như thế là do hoàn toàn tự nguyện.

*

>