TS. Phạm Đỗ Chí
Suốt tuần trước, không chỉ các thị trường tài chính, mà gần như các giới làm chính sách toàn cầu đều theo dõi đến nghẹt thở cuộc thương nghị giữa hai phái đoàn thương mại Mỹ và Trung Quốc, mà cao điểm là lúc Phó Thủ tướng Lưu Hạc cầm đầu đoàn TQ sang họp chiều thứ năm xuyên bữa ăn tối 9/5.
Kết cục đến 12g đêm rạng sáng thứ sáu 10/5 vẫn chưa có gì rõ rệt, khiến lệnh của TT Trump cho tăng hơn gấp đôi thuế quan lên 25% bắt đầu áp dụng cho 250 tỷ hàng nhập TQ (theo bảng tiêu chuẩn năm 2017) vốn bị thuế 10% trước đây. Trong khi đó, các cố gắng thương nghị vẫn tiếp tục vào buổi sáng cho đến chiều thứ Sáu, nhưng không kết quả cụ thể nào có thể đạt được lúc đoàn TQ ra về, mặc dù với cái xiết tay chặt từ biệt của đại diện thương mại Lighthizer mong “hẹn ngày tái ngộ”. Rõ ràng nét mặt của ông Lưu Hạc rất thân thiện, cho thấy về căn bản có lẽ ông thuộc nhóm “cải tổ” muốn làm hơn để đạt kết quả, nhưng lần này ông không có quyền nhiều, mất đi danh tước “special envoy” của các lần trước, phải về bẩm báo với Chủ tịch Tập lấy quyết định.
Chuyện “lật kèo” xảy ra giờ chót?
Mọi người thất vọng và tất nhiên đều hỏi tại sao, khi trước đó vài tuần thị trường chứng khoán toàn cầu đã lên mạnh, kỳ vọng sẵn vào kết quả tất nhiên của “đình chiến” tháng 5. Nhưng không ai có thể cho giải thích rõ hơn là vài dòng “tuýt” của chính TT Trump, khi ông hạ lệnh sẵn từ tối chủ nhật ngay trước đó, là ông Tập đã “lật kèo” giờ chót, bỏ hẳn các thỏa thuận đã có sẵn trong bản nháp thương thảo dài và qui mô đã đạt được từ cuộc thương nghị marathon hai bên qua lại từ trên 2 tháng nay.
Lý do là giờ chót ông Tập nghe tin đồn đoán (?) từ D.C. là ông Joe Biden nay sẽ là ứng cử viên Dân chủ sáng giá và có thể thắng ông Trump trong kỳ bầu cử TT Mỹ vào tháng 11/2020. Như vậy nếu TQ kiên trì đợi ông Biden thắng cử, thể hiện chính sách “quen nhường nhịn” từ thời cựu TT Obama đã nổi bật với thành tích để TQ lấn sân HK trên trường quốc tế, cả về chính trị và kinh tế, thì TQ sẽ không phải nhường nhịn nhiều?!
Thêm vào đó, báo giới Mỹ cũng cho ra lý luận khác là có thể TQ suy đoán sai về tình hình kinh tế vĩ mô Mỹ. Từ nhiều tháng nay TT Trump đã không ngớt chỉ trích Chủ tịch FED, ông Powell, đã suy đoán sai về tình hình lạm phát xứ Mỹ nên tăng lãi suất 6 lần từ khi ông Trump cầm quyền (cho tới tháng 12/2018), và có thể gây khó khăn cho mức tăng trưởng đang đà mạnh của kinh tế Mỹ – nhất là chỉ còn độ một năm nữa là chính thức mở màn mùa tranh cử tổng thống. Giới tiên đoán “mò” ở TQ đã dựa vào điểm này để cho rằng TT Trump biết nền kinh tế Mỹ đang suy yếu gì đó nên tăng áp lực cho ông Powell và FED giảm lãi suất, và từ đó cho rằng ông Trump dễ nhường ông Tập hơn để nhanh chóng đi đến một thỏa thuận thương mại mới.
Bé cái nhầm, như chúng tôi sẽ thảo luận ngắn dưới đây về hiện trạng kinh tế Mỹ! Và dù có bối rối trăm bề với các tấn công nội bộ quen thuộc của các thành viên Đảng DC qua hậu chuyện báo cáo Mueller và các tờ khai thuế cá nhân của ông Trump từ nhiều năm, của giới truyền thông “chính thống” từ đầu mùa tranh cử năm ngoái, của các đấng trí thức phe tả, của giới trẻ mê Xã hội chủ nghĩa do Bernie Sanders và Ocasio Alexander-Cortez trình diễn đang dấy lên như một mốt “thời thượng” bên Mỹ…, TT Trump có vẻ vẫn giữ nguyên được bản lãnh đối phó của mình!
Nhắc lại chuyện cũ: cú “lật kèo” của Triều Tiên?
Giải thích này nếu đúng, không khỏi làm nhiều người nhớ lại chuyện tương tự với thất bại của cuộc thương nghị HK-Triều Tiên cuối tháng 2 vừa rồi ở Hà Nội. Lúc đó, giả thuyết “lật kèo giờ chót” cũng xảy ra với lãnh tụ Kim Jong-Un, khi các bản dự thảo gần như sẵn sàng để được ký vào buổi trưa ngày 28/2, sau bữa tiệc trưa thịnh soạn đã được dọn sẵn ở khách sạn Metropole. Bất thần các màn hình TV chiếu tin tức TT Trump nổi giận bỏ tiệc đó và sửa soạn chuyến bay thẳng về Mỹ ngay trưa hôm đó, sau cuộc họp báo ngắn nói lý do là ông Jong-Un “đòi Mỹ bỏ hết cấm vận như điều kiện tiên quyết”, thay vì một lộ trình (“road map”) bỏ cấm vận và các bước phi hạt nhân hóa mà viên chức hai bên đã đồng ý trước, chỉ đợi ký.
Cùng buổi trưa đó đã rộ lên tin đồn ở Hà Nội trong một số giới quan sát viên hay nhà báo “chầu rìa”, là có “tin giờ chót từ Bắc kinh khuyên ông Jong-Un nên lên gân làm khó ông Trump”, vì Trump đang ở thế yếu (?!) ở ngay thủ đô Mỹ với các dân biểu Dân chủ đang “hạch tội” TT Mỹ cùng lúc với các lời khai nhạy cảm về TT Trump của luật sư riêng là ông Cohen. Suy đoán sai lúc đó là TT Trump đang bối rối (sau cả đêm mất ngủ xem TV diễn tiến buổi họp QH Mỹ “kết tội” mình!) và sẽ cần đạt đến một “deal” với ông Jong-Un ở bất cứ giá nào! Kết quả sau cùng cho thấy Trump là tay có bản lãnh, bước ra khỏi buổi họp và thản nhiên bay về nhà, chấp nhận “no deal” vì không cần gì cả, và được chính giới D.C. ủng hộ với quyết định sáng suốt không vội vã này!
Còn lại Triều Tiên với nuối tiếc ngẩn ngơ, vì mất đi cơ hội để được bỏ cấm vận dần và có cơ hội được Nam Hàn và thế giới tiếp tay giúp phục hồi nền kinh tế, bỏ dần tham vọng “cường quốc nguyên tử”. Tiếp theo là với các tin mất mùa năm nay, và một báo cáo khẩn của tổ chức FAO (Lương Nông Thế giới) về nạn thiếu lương thực có thể xảy ra cho 10 triệu người trên dân số 25 triệu của Bắc Hàn, cho thấy một quyết định sinh tử cho vận mạng đất nước mình không thể dựa vào các suy đoán hay bình luận chính trị thiếu căn cứ, dù nó bắt nguồn từ đại cường Trung Hoa!
Do những điều kể trên, nhất là do suy đoán thiếu căn cứ của TQ với nền kinh tế Mỹ, chúng ta cần tìm hiểu thêm sự bế tắc của thương nghị Mỹ-TQ đang xảy ra trong tình hình kinh tế Mỹ thực sự ra sao và tương quan lực lượng cũng như mối quan ngại về nhau ra sao?
Kinh tế Mỹ sau hơn nửa nhiệm kỳ Trump đang ở đâu?
Kết quả tăng trưởng của kinh tế Mỹ cho quý 1/2019 đã đạt mức cao đáng ngạc nhiên là 3,2% (trên căn bản hàng năm); và mức thất nghiệp xuống còn 3,6% là kỷ lục thấp nhất từ gần 50 năm nay. Thêm vào đó, các thống kê cũng cho thấy năng suất công việc và lương bổng người Mỹ tăng cao, khi áp lực lạm phát được kiềm chế hiệu quả.
Tất nhiên các con số này khó phủ nhận kết quả cho chương trình của CP Trump sau 2 năm và 3 tháng làm việc, và đã được bàn nhiều trong báo chí. Vài thành tố chi tiết thiếu ổn định như xuất siêu, hàng tồn kho, và chi tiêu của chính phủ địa phương đã giúp cho 2/3 của kết quả đó, do tiêu thụ tư nhân đóng góp tương đối thấp, chính phủ trung ương đóng cửa khá lâu làm mất đi 0,3% độ tăng trưởng, và số bán xe hơi thấp lấy đi 0,5% của tăng GDP. Nhưng cho 3 quý còn lại, các yếu tố này sẽ đảo ngược, nhất là vì mức tăng việc làm cũng như lương bổng mạnh sẽ giúp cho sức tiêu thụ tư mạnh hơn.
Điều đáng nói nhất cho thành công của chính sách kinh tế Mỹ trong 27 tháng qua (từ quý 1.2016 đến quý 1.2019) là độ tăng trưởng của đầu tư tư nhân (“business investment”) đã bù lại cho sự chững lại của khu vực bất động sản tư nhân (do chính sách thuế mới), thường được coi là xương sống của tăng trưởng Mỹ. Điều này cũng nói lên sự thành công đáng kể của chính sách giảm thuế của CP Trump ban hành năm 2017, khác với lo ngại của nhiều chuyên viên theo khuynh hướng Dân chủ. Làm tăng nhanh đầu tư khu vực tư nhân là thành công nổi bật, tương phản với mức đầu tư yếu kém làm chậm tăng trưởng của thời TT Obama.
Điều đáng nói thêm cho quý 1.2019 là mặc dù tăng trưởng cao và việc làm lẫn lương bổng tăng mạnh, mức lạm phát chỉ tăng 0,8% cho quý này (theo số chi tiêu GDP), trái hẳn lo ngại của ông Powell và FED về lạm phát cả trong hai năm 2017-18 trước đây đã tăng dồn dập lãi suất cho đến tháng 12.2018 mới tạm ngưng và gây ra cơn sa sút chứng khoán nặng nề trong quý 4.2018 (trong khi FED đã không tăng lãi suất trong nhiều khoảng thời gian dài dưới các chính phủ Dân chủ, với hoàn cảnh kinh tế tương tự). TT Trump mới đây lại lên tiếng yêu cầu FED giảm cả lãi suất để không làm suy yếu đà tăng trưởng của kinh tế Mỹ trước kỳ bầu cử 2020, nhất là khi không có áp lực lạm phát đáng kể, tất nhiên do cả mong muốn tái cử của ông! Đó là lý do chính yếu của việc ông Trump can thiệp vào chính sách FED, không phải do kinh tế Mỹ đang bị trì trệ như ông Tập hay các cộng sự đoán già đoán non, và lật kèo giờ chót trong đàm phán thương mại, như đã bàn ở trên!
Chính sách “Cờ Vây” xiết chặt thêm với TQ
Chính sách tăng thuế quan từ hơn 10 tháng qua (sau đợt I áp dụng thuế quan 10% lên 200 tỷ đô la hàng nhập TQ) đã gây tác động không nhỏ cho kinh tế và chính trị TQ, và đã được nói đến ở nhiều diễn đàn. Tình hình chính trị nội bộ bất ổn; tăng trưởng GDP chỉ còn quanh mức 6%; chứng khoán đã sụt 25% trong năm 2018; mức dự trữ ngoại hối đã giảm từ 4.000 tỷ đô la xuống mức thấp 2.600 tỷ khoảng tháng 9-10.2018 và nay mới phục hồi lên mức 3.100 tỷ; hối suất đồng yuan đã thụt hẳn 6-8% lúc mấy tháng đầu tiên do các hãng và tư nhân rút tiền tháo chạy… Chính sách tăng thuế đợt II với thuế quan 25% vừa áp dụng sẽ gây nhiều ảnh hưởng nặng nề hơn nữa trong các địa hạt này!
Khi TQ trả đũa ngược lại với Mỹ, ước lượng GDP của Mỹ sẽ xuống khoảng 0,3-0,5% trong năm nay 2019. Nếu Mỹ áp dụng thuế quan lên cả 325 tỷ đô hàng nhập TQ còn lại, sẽ gây ảnh hưởng tăng giá cho khoảng 40% mặt hàng tiêu thụ ở Mỹ, và tác động này do kinh nghiệm từ 10 tháng qua ở Mỹ cũng không phải là cái gì khủng khiếp lắm! Vì Mỹ có thể thay bằng hàng nhập từ các nước khác. Và việc bù lỗ cho việc xuất khẩu nông sản, nhất là đậu nành, ở một vài tiểu bang chính yếu có thể thực hiện dễ dàng như trong gần một năm qua! Một vài nhà kinh tế ở Mỹ vốn không thiện cảm với cá nhân và chính sách của TT Trump cho là nông dân và nông nghiệp Mỹ đang điêu đứng, là hơi thiếu căn cứ!
Nhưng quan trọng nhất là các bước tới xiết chặt, tiếp tay bởi vài hãng công nghệ hàng đầu Mỹ, sẽ vây hãm nghiêm trọng việc phát triển công nghệ TQ. Giống như các biện pháp mà TT Trump cho áp dụng nghiêm cấm hãng ZTE dùng vài thứ hàng công nghệ cao của Mỹ trước đây khiến hãng này gần phải đóng cửa, hãng Google vừa thông báo không cho phép hãng Huawei dùng hệ điều hành Android. Có thể thấy ngay là hệ thống điện thoại thông minh Huawei sẽ trở thành loại điện thoại rẻ tiền cũ kỹ! Nếu trong tương lai gần, Mỹ ra lệnh cấm TQ sử dụng các phát minh khoa học điện tử hay y học… khác của Mỹ, dây chuyền sản xuất công nghệ của TQ sẽ hoàn toàn tê liệt!
Những bước này thấy rõ sẽ đưa kinh tế TQ vào đường suy thoái, và phản ứng nội bộ với cá nhân lãnh đạo họ Tập phải chăng sẽ chỉ là vấn đề thời gian?
Thế Cờ Vây còn được áp dụng ngoài Biển Đông với các đoàn tuần hành hàng hải tự do được luật quốc tế cho phép. TQ có thể dọa các nước láng giềng nhỏ lân cận hay ASEAN với “sức mạnh hải quân” của mình! Nhưng lúc phải đối địch với liên minh quân sự Mỹ-Anh-Úc-Nhật-Ấn Độ, sức mạnh của một hàng không mẫu hạm cũ mua của Nga tái thiết lại và một đoàn tàu nhỏ tuần duyên hay tầu ngầm mới trang bị của TQ có lẽ không đủ sức trả lời trong một vài ngày!
Nhìn xa và quan trọng nhất, Mỹ sẽ thấy gì về chiến lược “Một Vành Đai, Một Con Đường” mà TQ vừa quảng cáo rầm rộ trong một hội nghị quan trọng ở Bắc kinh trong các ngày 24-26/4 vừa qua?
Vấn đề này cần một bài nhận định dài khi có đủ các chi tiết về đầu tư dự trù cũng như sách lược của TQ với từng đối tác. Nhưng một cách tổng quan, có thể tạm đưa ra vài nhận định sơ khởi sau:
Một Vành Đai, Một Con Đường… phá sản?
Sau tác động thương chiến Mỹ-Trung, kinh tế TQ chậm hẳn lại và đi vào khủng hoảng trong nước khi mức dự trữ ngoại tệ xuống thấp báo động, các hãng rút ra khỏi TQ, ngay cả các hãng nội địa đang chạy sang Việt Nam chẳng hạn; thất nghiệp trầm trọng lúc này là vấn đề chính trị ngắn hạn số 1 của ông Tập.
Nhưng trong lịch sử lâu dài của Trung Hoa, vấn đề nhân mãn vẫn mang tính truyền kiếp. Họ phải tìm cách và tìm đất để di dân sang các xứ khác. Làm ăn kinh tế chỉ là chiêu bài che cho giấc mộng bành trướng Đại Hán, trước còn rút gọn ở Á châu, nay muốn sang cả Phi châu, Trung Đông và sang cả Âu châu như Ý (tham gia do các khó khăn tài chính ngắn hạn của chính phủ đương thời, đi ngược lại ý muốn và quyền lợi lẫn nền văn hóa truyền thống của đại lục này!).
Để giải quyết, TQ chỉ có thể đi vào đầu tư hạ tầng vốn là điểm mạnh của TQ. Nhưng làm ở đâu khi đã có quá nhiều thành phố ma và khu kỹ nghệ bỏ hoang ở TQ. Chỉ duy nhất một chọn lựa: đầu tư ở nước ngoài và hay nhất là các nước lân cận cho mục đích địa chính trị.
Vấn đề thiếu vốn: Dự trữ ngoại hối giảm từ 4.000 tỷ đô trước thương chiến xuống ¼ còn 3.100 tỷ. TQ không còn đủ vốn để theo đuổi con đường tơ lụa cũ trong giấc mơ, dù khuynh đảo và hấp dẫn chính trị để kêu gọi “co-financing” từ các đối tác “chiến lược”, bắt đầu bằng các “đàn em dễ bảo” láng giềng. Các nước này cũng được hấp dẫn bởi chiêu bài giá rẻ lúc đầu của các nhà thầu TQ, sau đó tăng dội vốn để tạo ra bẫy nợ và chiếm cứ một số cảng quan trọng như trường hợp Sri Lanka.
Các dự án lúc đầu sẽ được khai trương long trọng với du lịch rẻ tiền và sòng bài để hấp dẫn khách Á châu, nhưng rồi sẽ ế dần và thay bằng khách Tàu cần chỗ ăn chơi. Các thí dụ thất bại ê chề đã xảy ra ở hai khu du lịch ở Lào và Cambodia.
TQ đang quảng cáo sau 10 năm sẽ thấy kết quả lẫy lừng. Nhưng chắc chắn họ Tập không thể trụ trì 10 năm nữa, trong triển vọng suy thoái của kinh tế TQ nêu trên! Nếu Tập đổ giữa chừng, lãnh tụ mới nào của TQ có điên khùng mà tiếp tục xây dựng hay khai thác các dự án đó? Ai sẽ nhận lãnh kết quả thất bại của những bãi hoang trong tương lai và núi nợ chồng chất?
Đó sẽ là “Một Con Đường… phá sản” chắc chắn của Một Vành Đai chưa kịp kết thúc!
Ai sẽ chịu trách nhiệm? Nhân dân phải đóng thuế trong các nước đối tác đã lỡ dại hứa hẹn hay ký kết với TQ trong 2 ngày lễ hoành tráng vừa rồi!
May mắn chưa có tin gì là Việt Nam đã ký? Nhưng còn các đặc khu, các dự án lớn đường cao tốc, đường sắt hay phi trường trong dự định? Việt Nam liệu có thoát được bẫy nợ này?
P.Đ.C.
Tác giả gửi BVN