Nguyễn Đình Cống
Đây là TS Nguyễn Sĩ Dũng, sinh năm 1955, nguyên Phó chủ nhiệm văn phòng Quốc hội, người được cho là một trong những nhà khoa học chính trị uy tín nhất hiện nay. Tôi vừa đọc bài của Phan Đăng: “Phải khơi gợi những giá trị đứt gãy, kiến tạo đội ngũ tinh hoa thực chất” (An ninh Thế giới ngày 25/2/2019; Viet-studies ngày 26/2). Phan Đăng tường thuật các câu trả lời của ông Dũng trong một cuộc phỏng vấn về tình hình Việt Nam hiện tại.
Trong phần đầu của bài, ông Dũng trả lời các vấn đề về tổ chức nhà nước và mô hình phát triển kinh tế. Tôi cảm nhận được sự lúng túng khi ông vừa muốn nêu ra, vừa muốn che giấu một sự thật nào đó. Tạm bỏ qua phần này. Phần sau ông đề cập đến tác dụng của nền văn hóa để nêu lên ý kiến rằng, chúng ta khó có thể học và làm theo các nước Bắc Âu, chỉ nên làm theo các nước Đông Bắc Á như Nhật Bản, Nam Hàn, Đài Loan với Nhà nước kiến tạo. Nhà nước đó dẫn dắt nền kinh tế phát triển vì bộ máy hành chính – công vụ của nó là tinh hoa.
Trong lịch sử các nước Đông Bắc Á, kể cả Việt Nam đội ngũ tinh hoa có năng lực lớn, có liêm chính cao, nhờ vào truyền thống Nho giáo với việc học hành và thi cử nghiêm túc. Thế nhưng tại Việt Nam các giá trị tinh hoa đã bị đứt gãy. Bây giờ phải kiến tạo đội ngũ tinh hoa thực chất. Ông phát biểu: “Và tôi có thể nói rằng, vấn đề số 1, vấn đề nghiêm trọng nhất của chúng ta bây giờ chính là sự thiếu vắng của một đội ngũ công chức tinh hoa”. Và ông tiếp: ”Bây giờ chúng ta phải tìm cách khơi gợi, nuôi dưỡng trở lại cái tinh thần bị đứt gãy ấy”.
Phát biểu của ông Dũng khá phù hợp với suy nghĩ của tôi và nhiều người, nhưng có điều quan trọng chưa thấy ông đề cập, đó là nguyên nhân nào tạo ra đứt gãy và làm sao để kiến tạo được đội ngũ tinh hoa thực chất. Chưa đề cập vì không được hỏi tới, vì thiếu thì giờ hay do ông né tránh bởi dễ chạm đến điều nhạy cảm.
Vậy xin hỏi thêm ông Dũng. Theo ông thì nguyên nhân nào làm đứt gẫy tinh hoa Việt và làm sao để kiến tạo được đội ngũ tinh hoa thực chất. Hỏi để ông có dịp trình bày ý kiến còn câu trả lời thì đã có sẵn. Chỉ là ông xem trả lời như sau đây có hợp ý ông hay không.
Tôi cho rằng sự đứt gãy của đội ngũ tinh hoa Việt là do cộng sản gây ra, đó là một tội lỗi đối với dân tộc. Không những tạo ra đứt gãy mà CS còn hủy hoại đội ngũ tinh hoa với chủ trương đào tận gốc trí phú địa hào, với sự đàn áp các trí thức phản biện và phong trào Nhân văn giai phẩm, với những cuộc chỉnh huấn tư tưởng, với sự áp đặt đường lối và lập trường giai cấp. Kết quả làm phát sinh bộ phận trí thức không thần phục cộng sản, một số bỏ ra nước ngoài, số còn lại người bị tù tội, người bị loại bỏ hoặc bị khống chế. Đảng tự hào đã đào tạo được đội ngũ trí thức hùng hậu với hàng ngàn hàng vạn viện sĩ, giáo sư, tiến sĩ. Tiếc rằng một số trong bọn họ thuộc loại hữu danh vô thực, một số khác đã bị nhào nặn để trở thành những kẻ chỉ biết vâng lời, không còn khả năng sáng tạo và phản biện, một số co mình lại trong vài việc chuyên môn, một số ít công khai hoặc lặng lẽ từ bỏ Đảng. Cứ theo cách đào tạo của ĐCS thì khó mà có được đội ngũ tinh hoa.thực chất. Trong một bài trước đây (Phản biện đường lối cán bộ cộng sản) tôi chứng minh rằng theo Quy hoạch cán bộ của Đảng thì chủ yếu chọn được người cơ hội với lắm mưu mô mà kém trí tuệ, còn những phần tử tinh hoa thực chất đã bị loại ngay từ vòng ngoài.
Lãnh đạo đang nói nhiều đến Nhà nước kiến tạo. Theo TS Nguyễn Sĩ Dũng thì: “Vì nhà nước kiến tạo phát triển là nhà nước dẫn dắt nền kinh tế phát triển. Nhà nước có thể dẫn dắt vì bộ máy hành chính – công vụ của nó là tinh hoa”. Nói như vậy phải chăng bộ máy hành chính-công vụ tinh hoa là đặc điểm của Nhà nước kiến tạo. Theo tôi bất kỳ Nhà nước loại nào, để làm tốt chức năng thì bộ máy cũng phải bao gồm những người tinh hoa chứ chẳng riêng gì nhà nước kiến tạo.
ĐCSVN đang loay hoay với việc tìm và sử dụng tinh hoa, nhưng tinh hoa mà ĐCS muốn tìm và tìm được phần lớn là tinh hoa dỏm, không phải tinh hoa thực chất. Tại sao vậy? Tại vì tinh hoa thực chất, ngoài việc có tri thức cao, rộng và chính xác còn cần khả năng sáng tạo và phản biện, trong lúc tiêu chuẩn cơ bản để chọn CB của ĐCS là kiên trì Mác Lê, tuyệt đối trung thành, lập trường giai cấp vô sản v.v… Những tính chất kiên trì và trung thành với phản biện và sáng tạo thường loại trừ nhau, khó cùng tồn tại trong một con người.
Theo ông Dũng thì để đào tạo tinh hoa phải trên cơ sở nền tảng học hành và thi cử nghiêm túc. Điều này chỉ đúng một phần đối với “tinh hoa tỉnh lẻ”. Còn đối với tinh hoa cấp quốc gia thì học hành và thi cử chỉ là phần phụ. Tinh hoa thực chất ở cấp cao được hình thành nhờ kết hợp giữa điều kiện cần và đủ sau đây. Cần là có GIỐNG tốt và đủ là MÔI TRƯỜNG phù hợp cho sự phát triển. Hạt giống tinh hoa là thuộc Tiên thiên, là sản phẩm của khí thiêng sông núi. Hạt giống tốt có nhiều trong nhân dân, đời nào cũng có, ở đâu cũng có. Nhưng để hạt giống phát triển được thành tinh hoa thì còn cần môi trường phù hợp. Nếu bị vùi dập, bị chà đạp hoặc gặp phải môi trường quá khó khăn thì hạt giống dù có tốt cũng bị hủy hoại hoặc khó phát triển.Đó là tình hình ở Việt Nam trong thời gian vừa qua. Môi trường tốt chủ yếu là tự do, dân chủ. Tự do quan trọng nhất là tự do tư tưởng, tự do ngôn luận, tự do cạnh tranh. Dân chủ quan trọng nhất là trong bầu cử để lựa chọn người đại diện, lựa chọn người để phó thác trách nhiệm. Môi trường phù hợp hay không chủ yếu do chính quyền tạo ra.
Vậy muốn có tinh hoa thì Nhà nước phải tạo ra được môi trường thực sự tự do dân chủ. Sau đó rồi mới bàn đến học hành, đào tạo, thi cử. Liệu Nhà nước của ĐCSVN hiện nay có muốn và có thể tạo ra hoặc chấp nhận môi trường đó không. Nếu không thì việc tìm tinh hoa chỉ như mò trăng đáy nước, lấy đâu ra người để xây dựng Nhà nước kiến tạo.
Hỏi thêm và trao đổi với TS Nguyễn Sĩ Dũng tạm như vậy. Cũng còn vài điều nữa nhưng bài đã hơi dài. Tôi không tìm thấy địa chỉ để gửi riêng cho ông. Nếu ông đọc được bài này mà muốn trao đổi thì xin gọi điện thoại số 0389 578 620 hoặc gửi email : ndcong37@gmail.com
N.Đ.C.
Tác giả gửi BVN