David Hutt
Vũ Quốc Ngữ dịch (VNTB)
Trong Nền văn minh: Phương Tây và Phần còn lại, sử gia Niall Ferguson đặt ra một câu hỏi thú vị. Tại sao, vào thế kỷ 17, các thuộc địa Anh của Bắc Mỹ trở nên thành công về mặt kinh tế và ổn định về mặt chính trị hơn các thuộc địa Tây Ban Nha ở Nam Mỹ cho dù các thuộc địa ở phía Nam được hình thành sớm hơn gần một thế kỷ?
Câu trả lời nằm trong quan điểm của Ferguson về lý do tại sao châu Âu đã thống trị các vấn đề toàn cầu trong vài thế kỷ qua – và tại sao các quốc gia châu Á đang lớn mạnh. Đây là lý thuyết của ông về cái gọi là “ứng dụng sát thủ”. Chúng bao gồm cuộc cách mạng khoa học; đạo đức cao trong công việc, sự thống trị của chủ nghĩa tư bản đã đẩy mạnh cạnh tranh, bao gồm cả các vùng đất xa xôi; và sự phát triển của một xã hội tiêu dùng đảm bảo việc mở rộng tài chính.
Đối với Ferguson, tất cả các “ứng dụng sát thủ” trên đã được nhân rộng ở các nơi khác trên thế giới, điều này giải thích sự nổi lên của Trung Quốc, cũng như các nước như Việt Nam và Indonesia. Nhưng cái mà nhiều quốc gia châu Á, đặc biệt là những nơi còn giữ vỏ bọc xã hội chủ nghĩa giả tạo, vẫn chưa công nhận là quyền sở hữu đất đai.
Điều này, trở lại đoạn mở đầu, là lý do mà Ferguson đưa ra vì sao Bắc Mỹ của Anh lại chiếm ưu thế hơn Nam Mỹ của Tây Ban Nha. Đất đai ở phía nam gần như bị kiểm soát độc quyền bởi chế độ quân chủ hoặc tầng lớp cai trị, điều đó có nghĩa là nó nằm dưới sự kiểm soát độc đoán. Trong khi đó, ở phía bắc, quyền sử dụng đất được chia sẻ tự do giữa phần lớn xã hội, tạo ra và cần một chính phủ dựa hoạt động dựa trên pháp luật. Những gì sau đó là một cái nhìn Lockean của sự tiến bộ: sự mở rộng của quyền sở hữu dẫn đến sự cần thiết của chế độ pháp trị. Và để thực thi pháp luật cần nền dân chủ đại diện và tư pháp độc lập.
Nếu chúng ta nhìn vào Việt Nam ngày nay, đảng cầm quyền đã dễ dàng áp dụng tất cả các “ứng dụng sát thủ” khác trừ quyền sở hữu đất đai, một điều có thể gây ra sự sụp đổ của Đảng Cộng sản cầm quyền. Các cuộc biểu tình trên toàn quốc vào ngày 10/6, mà một nhà báo độc lập coi là “một trong những ngày lịch sử nhất trong lịch sử sau chiến tranh của Việt Nam,” nổ ra vì quyền sở hữu đất đai.
Đảng Cộng sản muốn xây dựng ba đặc khu kinh tế nơi mà doanh nghiệp nước ngoài có thể thuê đất đến 99 năm. Với khoảng cách địa lý ngắn của một trong ba đặc khu phi thuế quan này với biên giới Trung Quốc, và tinh thần chống Trung Hoa trong lịch sử của Việt Nam, không có gì ngạc nhiên khi nhiều người cảm thấy Đảng Cộng sản đang bán đất Việt Nam cho nhà thầu Trung Quốc, những người có khả năng trả giá cao nhất.
Những người dân thường phản đối việc này, cho rằng đó là quyền của toàn dân, không phải của Đảng, để quyết định những điều hệ trọng của đất nước. Họ đã thắng; chính phủ đã trì hoãn tranh luận về dự luật này cho đến cuối năm nay.
Ít rõ ràng hơn, nhưng cũng quan trọng, là rất nhiều cuộc biểu tình về quyền sử dụng đất xảy ra trong những năm gần đây, nhiều trong số đó vẫn tiếp tục. Một trong những vụ lớn nhất là vào đầu tháng 4 năm 2017 với vụ việc tranh chấp kéo dài một năm bởi cư dân của Đồng Tâm, một ngôi làng gần Hà Nội, chống lại việc quân đội tịch thu đất của họ.
Nhà chức trách đã bắt giữ hàng tá người biểu tình trước khi những người biểu tình phản đối, bắt giữ nhiều nhân viên cảnh sát làm con tin trong gần một tuần. Nhưng phản ứng mạnh mẽ như vậy là do sự cởi mở trên phương tiện truyền thông xã hội (và ngay cả trong truyền thông nhà nước) và chính phủ cuối cùng đã đầu hàng, cam kết sẽ tái điều tra khiếu nại của họ và phóng thích tất cả những người biểu tình, ngay cả những người chống lại cảnh sát.
Năm ngoái, tờ The Economist đã xác định rằng những khiếu kiện bất tận về đất đai là “nguyên nhân chính gây ra khiếu nại trong nước và một trong những cơn đau đầu lớn nhất của Đảng Cộng sản cầm quyền”. Trong số nhiều vấn đề về quyền sử dụng đất là việc mua bán đất đai. Đảng Cộng sản nói rằng, theo mặc định, tất cả đất đai thuộc về nhà nước, mặc dù nó cho phép một số người có quyền “sở hữu” đất của họ thông qua hợp đồng cho thuê.
Nhưng khi Đảng muốn lấy lại đất này, hoặc cho dự án công hoặc bán cho các công ty bất động sản, nó thường đưa ra mức bồi thường thấp hơn giá thị trường mà những người bị thu hồi đất không thể phản đối lại ở những phiên toà do Đảng kiểm soát. Thông thường, khi Đảng áp đặt các quyết định thu hồi đất bằng việc sử dụng vũ lực, nhiều người có đất bị buộc phải di dời đến nơi khác.
Một điều là nhiều công ty phát triển bất động sản đút lót tiền cho quan chức địa phương để nhận được sự hỗ trợ, trong khi quy định trong quản lý đất đai vô cùng rắc rối. Một điều quan trọng nữa là trong rất nhiều trường hợp, người bị hại là những nông dân, những người đã ủng hộ Đảng trong nhiều thập kỷ qua.
Điều quan trọng nữa là sự nổi lên của hoạt động môi trường, đặc biệt là từ các cuộc biểu tình chống Formosa năm 2016. Trái ngược với tình hình hiện tại, Ngày càng có nhiều nhà hoạt động tranh luận rằng tất cả đất đai trên đất nước thuộc về dân tộc Việt Nam, không phải Đảng Cộng sản, và người dân phải có tiếng nói lớn hơn về những gì xảy ra với đất đai để ngăn chặn thảm họa môi trường trong tương lai. Trên tất cả là việc xây dựng nhiều đập dọc theo sông Mekong đang gây hạn hán cho đồng bằng sông Cửu Long, khói bụi bao phủ Hà Nội trong phần lớn thời gian của năm, và nhiều nơi ở thành phố Hồ Chí Minh có thể bị chìm dưới nước vào cuối thế kỷ này.
Một số thay đổi đã được ban hành. Luật Đất đai năm 2013 không công nhận quyền sở hữu tư nhân nhưng đã kéo dài thời gian thuê của nhiều lô đất thêm 50 năm nữa. Tuy nhiên, điều này dường như chưa mang lại điều tốt đẹp nào, và nhiều nhà phân tích cho rằng các cuộc biểu tình về quyền sử dụng đất sẽ tiếp tục gây hại cho Đảng Cộng sản trong những năm tới.
Nhưng nếu Đảng muốn ngăn chặn tất cả những điều này, nó sẽ phải từ bỏ sức mạnh độc quyền của riêng mình. Đầu tiên, nó có thể phải chấp nhận rằng đất đai thực sự có thể được sở hữu bởi các cá nhân không có sự can thiệp của nhà nước. Thứ hai, để giải quyết các tranh chấp giữa chủ đất và các côngty bất động sản một cách công bằng, kể cả những công ty được chính phủ hậu thuẫn, Việt Nam cần có cơ quan tư pháp độc lập quyết định về những trường hợp này. Nhưng điều đó có nghĩa là Đảng phải nới lỏng sự lãnh đạo của mình đối với ngành tư pháp, điều chắc chắn sẽ làm giảm khả năng thực thi luật riêng của Đảng. Nếu điều này xảy ra, tại sao không phải là nền dân chủ đại diện?
Giống như các thuộc địa Tây Ban Nha của Nam Mỹ trong quá khứ, Việt Nam có thể sẽ phải chịu thiệt hại kinh tế vì thiếu quyền sở hữu. Đây không phải là để nói rằng không nước nào trong số các thuộc địa đó đã thịnh vượng; thực tế là một số nước giàu có. Nhưng về lâu dài, họ bị bỏ xa bởi các nền kinh tế phía bắc nơi quyền sở hữu được hưởng lợi nhiều nhất trong xã hội.
Cũng như vậy, điều này không phải là để nói rằng Việt Nam sẽ không có được tăng trưởng kinh tế; trung bình là 6,5% trong những năm gần đây. Nhưng nó có thể phát triển nhanh hơn với quyền sở hữu đất đai và, không có quyền này, Đảng Cộng sản cầm quyền có thể gặp những vấn đề không thể giải quyết được.
Nguồn: Asia Times
VNTB gửi BVN.