Kỳ 3: “Mưu hèn, kế bẩn” ức hiếp cả người chết
Nhóm PV
Tiếp theo kỳ 1: Cuộc cưỡng chế “thí điểm” khủng bố tinh thần toàn xã và kỳ 2: Túp lều dập dềnh bên dự án tỷ đô
Mười năm nay, Long Hưng luôn là “lò lửa nóng” về đất đai. Dù nhà đã bị phá, đất đã mất, án tù đã mang, những người nông dân vẫn kiên trì tới cơ quan chức năng từ TP Biên Hòa đến tỉnh Đồng Nai, rồi văn phòng các bộ, ngành tại TP HCM, oán thán giãi bày, đâm đơn khiếu kiện ra Hà Nội, mong Trung ương cứu xét tình cảnh của họ.
Trong bản báo cáo của Thanh tra tỉnh Đồng Nai về “tình hình khiếu nại, tố cáo đông người tại dự án Khu kinh tế mở Long Hưng” từ cuối năm 2012, đã ghi nhận “người dân khiếu nại về giá bồi thường thấp, bồi thường vật kiến trúc chưa thỏa đáng, yêu cầu có sự thỏa thuận về giá bồi thường”, còn có yêu cầu kiểm kê lại tài sản, tố cáo việc bồi thường thiếu diện tích, kiến nghị những bất hợp lý trong tái định cư. Báo cáo chỉ ra dân còn khiếu nại các quyết định thu hồi đất, quyết định cưỡng chế sai pháp luật.
Chính quyền Đồng Nai biết là như vậy, nhưng xử lý ra sao thì lại là chuyện khác.
Những động thái khó hiểu của Đồng Nai
Dự án “Khu đô thị sinh thái kinh tế mở Long Hưng” (tại xã Long Hưng, TP Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, do Liên hiệp HTX Dịch vụ nông nghiệp tổng hợp Đồng Nai (DonaCoop) làm chủ đầu tư) từ khi manh nha triển khai đã không được lòng dân. Trong biên bản một cuộc họp dân ngày 8/12/2008, ghi rõ: “100% các hộ dân dự họp không đồng ý với quyết định thu hồi đất”.
Bất chấp sự phản đối ấy, dự án vẫn được triển khai “thần tốc”. Hai tuần sau khi “ghi nhận ý kiến dân” như trên, chỉ trong ngày thứ Sáu 22/8/2008, Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh này cùng lúc có ba tờ trình đề nghị UBND tỉnh thu hồi đất. UBND tỉnh dường như “cần mẫn” làm việc cả ngày thứ Bảy và Chủ nhật, thẩm định, “duyệt tốc hành” những đề nghị này trong hai ngày cuối tuần. Và sau đó, ngay ngày thứ Hai 25/8/2008, UBND tỉnh ban hành cùng lúc năm quyết định thu hồi hơn 8,4 triệu m2 đất, gần như “xóa trắng” xã Long Hưng.
Chính quyền Đồng Nai cũng có những “chủ trương” khó hiểu, “tiền hậu bất nhất” về dự án này. Như trong văn bản phát đi ngày 4/12/2008 do một lãnh đạo tỉnh khi đó là Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đinh Quốc Thái ký, nêu rõ: “Chấp thuận về chủ trương cho DonaCoop được phép thỏa thuận bồi thường với các hộ dân có đất nằm trong dự án để bồi thường, giải phóng mặt bằng”. Nhưng thực tế cho thấy với tất cả trường hợp thu hồi đất, đều áp giá đền bù, khi dân không đồng ý thì đưa lực lượng cưỡng chế thô bạo.
Chính quyền Đồng Nai còn có nhiều điều vô cùng khó hiểu khác. Trước lá đơn kiến nghị của một số người dân hồi đầu năm 2014, yêu cầu làm rõ: “Việc phê duyệt dự án, tỉnh có trình và được Quốc hội chấp thuận không, có được Thủ tướng phê duyệt quy hoạch hay không, nếu có thì tại văn bản số mấy, ngày nào, thời hạn mấy năm, ngày nào chấm dứt?”, UBND tỉnh Đồng Nai là đơn vị cùng DonaCoop “đẻ” ra dự án này, lại có công văn giao UBND TP Biên Hòa “xem xét, xử lý, trả lời”. Và UBND TP Biên Hòa, đơn vị hành chính trực tiếp quản lý xã Long Hưng đã cử lực lượng đi cưỡng chế lấy đất dân Long Hưng biết bao lần, đã trả lời như sau: “UBND TP Biên Hòa không đủ thông tin để trả lời, kính báo UBND tỉnh xem xét, chỉ đạo”.
Ông Nguyễn Thanh Long (SN 1944, ngụ số 587, khu 3, ấp Phước Hội) tố cáo: “DonaCoop lúc đầu chỉ thực hiện dự án có quy mô 50 hecta mua lại đất của một số hộ dân với giá 90 ngàn đồng/m2. Sau đó DonaCoop phân lô bán lại với giá 450 ngàn đồng/m2, mỗi lô rộng 1.000m2. Đó là tiền thân của “đại dự án” sau này. Chủ đầu tư thấy làm như vậy lời quá, lấy đất của dân Long Hưng dễ quá, lại thấy vị trí đẹp, chỉ bắc một cây cầu qua sông là sang TP HCM, vừa ăn theo dự án sân bay Long Thành, nên muốn mở rộng ra”.
Những điều vô lý bất công đó, nông dân mất đất đều biết cả, nhưng cán bộ từ xã – huyện – tỉnh đều “trên dưới một lòng” hoặc làm ngơ, hoặc đùn đẩy trách nhiệm, biết kêu ai? Bà Lê Thị Sáng (SN 1954, ngụ ấp Phước Hội) xót xa: “Xưa tôi theo cách mạng một phần vì tin tưởng chính sách độc lập dân tộc gắn với người cày có ruộng. Vậy mà nay chính quyền địa phương cùng doanh nghiệp làm sai chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, bằng mọi giá lấy đất, bất chấp dân oán thán kêu cứu”.
“Đền bù” 1, bán lại gấp 235 lần
Trong hàng ngàn người dân Long Hưng bị mất đất, dù bị dúi đầu trước sức mạnh cưỡng chế nhưng rất nhiều người vẫn không chấp nhận “tiếp tay cho cái sai”. Bị cưỡng chế đập nhà phá đất, họ vẫn quyết không ký nhận tiền “đền bù”, hàng chục năm gắng gỏi vừa tìm kế mưu sinh sống qua ngày, vừa kiên trì đi kêu oan. Ông Hứa Hòa Thạnh (SN 1953, từng ngụ khu 1, ấp Phước Hội), là một trong những trường hợp như thế.
Tổ tiên ông Thạnh người gốc Hoa, sau đó xuống vùng Biên Hòa định cư. Gia đình làm lò gạch nên từng thuộc dạng giàu có nhất nhì xã. Trong trí nhớ ông Thạnh, xã Long Hưng trước kia là vùng đầm trũng, lau sậy um tùm. Ngày trước người ta phải đi lại bằng ghe chứ chưa có đường nối từ quốc lộ vào xã. Thôi nghề lò gạch, mất hàng chục năm lấp đất trồng cây cải tạo, gia đình mới có được khu vườn trù phú, nhà cửa khang trang.
Lập gia đình, ông Thạnh được cho 7.000m2 đất ở, đất vườn. Thửa đất ấy là nơi sinh kế của vợ chồng ông cùng gia đình người con trai. Ông còn phải nuôi người con gái út mắc bệnh viêm màng não năm nay 35 tuổi. Chắt chiu nhiều năm, ông dựng được căn nhà ba tầng vào năm 1993.
Cuộc sống đang yên ổn thì DonaCoop ập đến. Diện tích 7.000m2 đất bị kiểm đếm bắt buộc, đền bù giá 102 ngàn đồng/m2, cộng toàn bộ nhà cửa, cây cối, tất tần tật ông được “bồi thường” gần 1,2 tỷ đồng. Cho rằng mức giá đền bù quá rẻ mạt, ông phản đối, không ký vào bất cứ giấy tờ nào. Ông nói nếu đó là dự án công ích, quy hoạch đúng luật, sẽ nghiêm chỉnh chấp hành: “Đằng này đó là dự án “bẩn”, dự án “chui”, người ta lấy đất xây khu nhà ở thương mại, phân lô bán nền nên tôi yêu cầu dân phải có tiếng nói trong phương án đền bù”. Người đàn ông phẫn uất vung tay bên khu đất từng được “đền bù” giá 102 ngàn đồng/m2, nay được rao bán 24 triệu đồng/m2: “Luật pháp ở đâu? Công bằng ở đâu? Cưỡng chế thu hồi đất của dân đem phân lô bán lại giá cao gấp hơn 200 lần?”.
Đứng trên bãi đất trống còn sót lại vài mảng tường là dấu tích căn nhà từng gắn bó cả đời người, ông cho hay bị cưỡng chế ngày 21/10/2016. Ông kể: “Lực lượng cưỡng chế cả trăm người tập trung từ 7h sáng đe dọa trấn áp, tới 4h chiều họ bắt đầu phá dỡ, đến 6h tối thì tanh bành”. Từng chứng kiến những “bài học” như gia đình ông Phan Văn Hoa chỉ cần một phản ứng nhỏ là bị còng tay ném lên xe thùng, cả nhà chỉ biết bất lực câm lặng đứng nhìn. Cơn mưa chiều ập đến. Những người nông dân vẫn đội mưa tầm tã đứng như hóa đá. Nước ròng ròng chảy trên những khuôn mặt khắc khổ, chẳng phân biệt được dòng nào là nước mắt, dòng nào là nước mưa”.
“Cuộc đời chẳng còn gì để mất”
Cuộc cưỡng chế đó phá nhà, công trình xây dựng, cây cối, còn lại bốn ngôi mộ bà nội, bố mẹ và chị gái trong khu đất. Ông Thạnh quay về dựng túp lều trên nền đất cũ, sống cạnh mộ người thân. Túp lều chỉ hôm sau cũng bị tháo dỡ. Ông đi thuê nhà trọ ở tạm. Ông dứt khoát không xuống nhà tạm cư; vừa vì không chấp nhận cái sai của dự án, vừa vì nơi đó hôi hám, ẩm thấp, không đảm bảo sức khỏe, bản thân ông đang mắc bệnh tim mạch và cô con gái bị viêm màng não.
Địa phương liên tục gửi thông báo yêu cầu gia đình tự di chuyển mồ mả. Ông không chấp nhận, phần vì không tiền nên không biết dời mộ đi đâu, phần vì cho rằng “ai dám táng tận lương tâm xâm hại mồ mả”.
Ông chua xót kể ông đã nhầm. Mồ mả không bị xâm hại bằng cách “võ biền” đào đi nơi khác, mà bằng cách khác tinh vi hơn. Chủ đầu tư cho máy xúc đào con kênh rộng gần 3m, cô lập khu đất, bít đường con cháu người chết đến nhang khói. Ông bắc thanh sắt làm “cầu tạm” qua lại. Người ta liền đổ đất vống lên xung quanh, biến khu mộ thành cái rốn nước mênh mông mỗi khi mưa xuống. “Trước cảnh xương cốt tổ tiên bị dầm nước tháng ngày như vậy, mình chịu sao thấu? Họ ức hiếp cả người chết. Họ hành xử quá tàn nhẫn, mưu mô”, ông Thạnh nói.
Không tiền mua đất nơi khác chôn người thân, mấy anh em cuối cùng đành tự đào mộ lên, góp tiền thuê một chuyến xe ra cửa biển Vũng Tàu. Rải tro cốt trôi đi, dòng nước đưa thân xác cha mẹ, bà nội, chị gái đến nơi mãi mãi không còn dấu tích. Ông khấn vái, hay “tự truy điệu sống” cho chính bản thân mình: “Không còn đất dung thân, chúng con đành đưa cha mẹ ra biển. Cha mẹ cứ yên lòng mà đi, cuộc đời chúng con chẳng còn gì để mất, xin đừng lo gì cho chúng con”.
Nỗi niềm “cuộc đời chẳng còn gì để mất” không chỉ là tâm sự của ông Thạnh mà còn là của rất nhiều nông dân ở Long Hưng bị đẩy vào bước đường cùng. Những ngày chính quyền địa phương và DonaCoop ráo riết cưỡng chế thu hồi đất, đâu đâu quanh xã cũng gặp “pháo đài” với những tấm bảng nguệch ngoạc giăng đầy trước cổng: “Quy hoạch trái phép. Không giao, không giao, không giao. Trước đổi mồ hôi để có đất, bây giờ đổi mạng để giữ đất và nhà”.
Mời bạn đọc đón đọc kỳ sau.