Quang Minh (tổng hợp)
Có một thói quen rất nguy hiểm mà người Việt thường xuyên sử dụng trong giao tiếp, đó là ngụy biện. Thói quen này đã lây nhiễm một cách vô hình từ giao tiếp thường nhật, từ tâm lí thắng thua khi tranh cãi, và nhất là trong cộng đồng cư dân mạng.
Ngụy biện hay Fallacy là khái niệm để chỉ những cách lập luận tưởng là đúng nhưng thực chất lại sai lầm và phi logic trong tranh luận. Ngụy biện có thể biến một vấn đề từ sai thành đúng và từ đúng trở thành sai. Ngụy biện có thể dẫn đến những cái nhìn sai lệch và tư duy sai lầm mà chính người nói cũng không nhận ra được.
Những ai đã có kiến thức về ngụy biện đều hiểu một điều đáng buồn rằng: người Việt rất hay ngụy biện và tư duy ngụy biện. Chúng ta đều biết hai chữ “ngụy biện” nhưng liệu có thật sự hiểu về nó? Bạn có tin rằng tại Việt Nam, ngụy biện đã cướp đi mạng sống của con người?
Trên thế giới, ngụy biện đã trở thành một kiến thức được biết đến rộng rãi và các nhà nghiên cứu đã thống kê khoảng trên dưới 100 loại ngụy biện khác nhau. Đáng tiếc là tài liệu về ngụy biện tiếng Việt chỉ có một vài nguồn, đó là trang GS Nguyễn Văn Tuấn, trang Thư viện khoa học hay trang “Ngụy biện – Fallacy” của TS Phan Hữu Trọng Hiền. Dưới đây xin tổng hợp lại 9 câu ngụy biện điển hình của người Việt đã được nêu ra tại các nguồn tài liệu trên:
1- “Nhìn lại mình đi rồi hẵng nói người khác”
Mình làm sai thì là sai rồi, sao lại không nhận sai, không nói thẳng vào vấn đề mình sai mà lại quay qua tìm điểm yếu của người khác? Việc này cũng giống như khi nhận được góp ý “Viết sai chính tả rồi kìa” thì thay vì sửa sai lại bốp chát: “Thế mày chưa viết sai bao giờ à?”.
2- “Có làm được gì cho đất nước đâu mà to mồm”
Người ta có làm được gì hay không là điều mình chưa biết, hơn nữa bạn đã “lạc đề” rồi. Vấn đề người ta nêu ra thì bạn không trả lời, không đưa ra luận điểm logic mà lại đi đường vòng, chuyển qua công kích người khác.
3- “Nó ăn trộm chó thì cứ đánh cho nó chết”
Lập luận này đã khiến những kẻ trộm chó vốn không đáng phải chết bị giết chết bởi chính những người dân tưởng chừng “lương thiện”. Ăn trộm chó là sai nhưng giết người cũng sai. Hai sai thì không phải là một đúng mà là sai lại càng sai.
4- “Làm được như người ta đi rồi hãy nói”
Lại một hình thức lạc đề. Luận điểm mà người ta đưa ra thì bạn không xoay quanh mà bàn luận, lại cứ công kích cá nhân người khác thì mới vừa lòng sao?
5- “Nếu không hài lòng thì cút xéo ra nước ngoài mà sinh sống”
Lời nói này không chỉ đánh lạc hướng vấn đề mà còn rất bất lịch sự, chuyên dùng để làm người đối diện tức giận chứ chẳng có một chút logic nào trong đó cả.
6- “Chỉ người chân lấm tay bùn từ nhỏ mới cần cù, chăm chỉ xây dựng đất nước”
Câu khẩu hiệu này từng xuất hiện ở Việt Nam trong quá khứ. Người ta có câu “vơ đũa cả nắm” chính là để chỉ việc lập luận cảm tính, khái quát cảm tính mà không hề đưa ra logic hợp lí nào. Cũng như vậy, khi phân chia giai cấp và tuyệt đối hóa đấu tranh giai cấp, người ta đã mắc sai lầm ngụy biện, ví như chủ đất không nhất định là xấu, chủ doanh nghiệp cũng không nhất định là xấu và người làm công ăn lương hay nông dân chắc gì đã tốt, cần cù, chăm chỉ?
7- “Nước nào mà chẳng có tham nhũng”
Vì nước nào cũng có tham nhũng nên Việt Nam được phép có tham nhũng hay sao? Vì mọi người đều vượt đèn đỏ nên tất nhiên tôi cũng phải vượt đèn đỏ? Vì xã hội thiếu gì kẻ nghiện hút nên trong nhà có người hút chích cũng là bình thường?
8- “Nếu anh là họ mà anh làm được thì hẵng nói”
Đặt mình vào vị trí người khác là một tiêu chuẩn người xưa dùng để tu sửa bản thân, hướng vào bản thân tìm lỗi, là một nét văn hóa rất độc đáo của phương Đông. Tuy nhiên câu nói đó chỉ sử dụng khi một người tự răn mình chứ không nên dùng trong tranh luận. Việc sử dụng nó trong tranh luận không chỉ là bịt miệng người khác, không giải thích các luận điểm của người khác mà còn chứng tỏ chúng ta đang phá hoại và lãng quên văn hóa truyền thống.
9- “Tại sao anh dám nói chúng tôi sai? Anh là một tên phản bội dân tộc”
Kiểu lập luận chụp mũ này mặc nhiên coi mình là đúng, họ là sai và những người đồng quan điểm với họ cũng sai. Nó không hề đưa ra một thứ logic nào nhưng lại vạch ngang một giới tuyến và tùy tiện định tội người khác.
Tất nhiên đây mới chỉ là những câu ngụy biện cơ bản, thường thấy nhất. “Văn hóa ngụy biện” đã ngày càng xuất hiện thường xuyên hơn, muôn hình vạn trạng và luôn ẩn giấu trong tư duy của người Việt. Vậy nguyên nhân của thói quen này là từ đâu?
Trong phần nhiều các lỗi ngụy biện thường gặp của người Việt, có một tâm lí cơ bản hiện rõ ra khi tham gia thảo luận, đó là tâm lí tranh đấu, hiếu thắng và không hề tôn trọng người đối diện. Ngoài ra, chúng ta cũng hay bị ảnh hưởng bởi tâm lí đám đông, muốn lợi dụng tâm lí đám đông để che đi trách nhiệm của mình.
Muốn tránh cách tư duy ngụy biện, chúng ta không những phải sửa lối tư duy vòng vo, thiếu suy nghĩ mà còn phải sửa chính từ tâm thái của mình khi trao đổi và luận bàn mọi việc. Điều cơ bản nhất khi tham gia tranh luận là có trách nhiệm trong lời nói của mình và biết tôn trọng người đối diện.
Q.M
Nguồn: http://trithucvn.net/van-hoa/nguoi-viet-va-van-hoa-nguy-bien.html