Tâm sự với bạn già
Nguyễn Đình Cống
Đã tâm sự nhiều với bạn trẻ và sẽ còn tiếp tục. Hôm nay bỗng nghĩ tới các bạn già. Vừa qua trong buổi lễ của Hội Người cao tuổi chúc thọ các bậc trên 80, tôi nói với vài cụ: Chúng ta bây giờ ngoài việc quan tâm đến sống như thế nào còn nên quan tâm hơn sẽ chết như thế nào. Tưởng nói đùa cho vui, không ngờ các cụ hưởng ứng và hỏi lại: Thế ông đã chuẩn bị được gì. Tôi trả lời đã chuẩn bị nhiều thứ.
Ở quê tôi, khi bố mẹ ngoài 60, các con lo tìm gỗ tốt đóng cỗ hậu sự và tìm đất xây Quách. Các bạn tôi ở thành phố phần lớn đã mua được đất ở Công viên Vĩnh hằng, đã xây tường bao và thiết kế lăng mộ. Cả hai thứ đó tôi đều chưa có và thấy không cần chuẩn bị. Tôi mong ước thi hài được đốt. Tìm trong tro tàn, may ra có được một vài hạt cứng để cất riêng làm kỷ niệm. Bỏ tro vào vài cái lọ, con cháu đặt đâu cũng được.
Bàn về các cụ, nghe đâu từ Câu lạc bộ Ba Đình có đưa ra phương châm: “Sống khỏe, chết nhanh. Ít của để dành. Nhiều người thương tiếc”. Phương châm này được nhiều người ca ngợi, truyền tụng, nhưng tôi chỉ tán thành được dưới 50%. Tôi hỏi: Có biết làm như thế nào để sống khỏe chết nhanh không. Nhiều cụ trả lời không biết, chỉ là mong đợi và nhờ Trời. Điều kiện “Ít của để dành, nhiều người thương tiếc” được nhiều cụ mơ ước thì tôi lại cho rằng đó là tâm lý quá tầm thường.
Trước hết bàn về Sống khỏe, sống vui, sống có ích. Nhiều cụ chăm lo luyện tập thân thể. Đó là việc tốt. Sẽ còn tốt hơn khi biết chăm lo đến đời sống tình cảm và tinh thần để có được trạng thái thoải mái. Biết quên đi tuổi tác và bệnh tật, xóa hết mọi lo lắng, thù hận, bỏ hết mọi tranh giành. Trả hết mọi nợ nần. Nợ có nhiều thứ. Nợ tiền bạc, nợ tình nghĩa, nợ dự định về công việc và mong ước, nợ vì đã phạm tội ác hoặc làm việc xấu xa, v.v…
Để sống có ích, trước khi làm được những việc theo năng lực thì cần làm gương trong các vấn đề về giữ gìn nếp sống có văn hóa, có đạo đức, trung thực. Tiếp đến là tránh được các thói xấu thường tình, đó là sự áp đặt và tâm lý cam chịu. Tuổi già thường tự cho mình khôn ngoan, có nhiều kinh nghiệm sống hay nên áp đặt quan điểm cho con cháu dưới danh nghĩa dạy bảo. Việc này nếu làm không khéo dễ tạo ra mâu thuẩn giữa các thế hệ. Chỉ nên trình bày các điều hay lẽ phải để con cháu tham khảo mà không nên áp đặt. Ngoài ra người già cũng cần tham khảo ý kiến của lớp trẻ để tiếp tục hoàn thiện mình và sống hòa đồng..
Các cụ, phần đông thấy được các tệ nạn trầm trọng của xã hội, biết được nguyên nhân nhưng không dám nói ra, chấp nhận tình trạng cam chịu. Vì sao? Chủ yếu vì sợ. Thường thì không sợ cho bản thân mà sợ cho con cháu bị phân biệt đối xử. Các cụ không biết rằng nếu không cải thiện được tình hình mà cứ để kéo dài tình trạng như hiện nay, để đất nươc rơi vào tình thế nơm nớp Bắc thuộc, bị độc tài thống trị, thì rồi cháu chắt các cụ sẽ gánh chịu tai họa thảm khốc hơn. Tệ hơn khi các cụ ngăn cản hoặc khuyên bảo con cháu cũng cam chịu, không dám thực hiện tự do tư tưởng, chỉ tìm cách dối trá để sinh tồn. Nguy hơn nữa khi một số ít cụ khăng khăng giữ nguyên những nhận thức sai lạc, đã được tuyên truyền từ trên dưới nửa thế kỷ nay rồi vội vàng quy kết cho bạn bè, con cháu là phản động khi mới chỉ nghe nói người ta có ý kiến gì đó hơi khác. Nhiều cụ biết sự bế tắc của xã hội nhưng không muốn, không dám nghĩ tới việc phải thay đổi lại theo hướng khác. Vì sao. Vì tiếc. Tiếc rằng thế hệ cha, anh và bản thân đã bỏ ra bao công sức và xương máu để tạo lập nên nó. Mặc dầu có được một ít thành quả thì bị bọn Lợi ích nhóm chiếm đoạt, nhưng nếu thấy sai mà bỏ đi thì vẫn cứ tiếc. Không tiếc cái hiện thực xã hội mà cứ tiếc cái công sức đã bỏ ra. Đó là một tâm lý vô cùng tai hại.
Bàn về chết nhanh.Trước hết cần có nhận thức: chết chưa phải là hết mà chỉ là chuyển giai đoạn, chuyển trạng thái. Không mong ước nhưng không sợ chết. Chết nhanh theo kiểu đột tử vì tai nạn hoặc tai biến thì khỏe cho người chết nhưng để lại một số khó khăn cho người thân, tránh được thì tốt. Chết chậm theo kiểu sống thực vật hoặc nằm liệt hàng năm thì khổ cho cả con cháu và bản thân. Cái chết đáng mong ước là có lý do chính đáng ví như hy sinh cho một việc cao cả, như bị bệnh mà bình thường khó chữa khỏi hoặc thân thể đã quá suy kiệt, khó hồi phục, là có chuẩn bị hoặc báo trước một thời gian vừa phải. Có chuẩn bị để người ra đi kịp dặn dò người ở lại, để bàn giao những điều cần thiết. Tôi đã chứng kiến khá nhiều trường hợp chết đáng mong ước như thế và nghiên cứu các điều kiện để thực hiện được như vậy.
Nhân đây xin chép bài thơ về Chết: “Dù không muốn nhưng ai rồi cũng chết/ Định lệ chung cho cả loài người/ Chỉ một lần và một lần thôi/ Ai cũng chết và đố ai tránh khỏi/ Đến lúc chết có muôn ngàn đường lối/ Chết làm sao cho khỏi tủi vong linh/ Vì ốm đau là cái chết thường tình/ Già nua chết, lẽ trời sinh phải chết/ Chết vì tình là đốn đời mạt kiếp/ Chết vì ăn là cái chết ươn hèn/ Vì giang sơn Tổ quốc là cái chết thiêng liêng cao cả/ Một cái chết để muôn ngàn thủa được vinh danh/ Cái chết này thiên hạ phải nghiêng mình”.
Chết nhanh nhất là tự rử, nhưng như thế phạm vào tội ác về tâm linh, rất không nên. Người ta muốn chết nhanh để tránh cái cảnh phải nằm liệt lâu ngày, sống mà không khác gì đã chết, lại còn tệ hơn. Có lần được tin bố của người bạn vừa qua đời. Ông ra đi sau khi nằm liệt trên 5 năm. Mọi người đến nói lời chia buồn, riêng tôi đến chúc mừng. Anh bạn nắm chặt tay tôi và nói : “Anh nói đúng, chúng em mong việc này xẩy ra càng sớm càng tốt, nhưng không ai dám hành động gì cả mà cứ chờ đợi theo tự nhiên”.
Để đề phòng cảnh phải nằm lâu ngày trong trạng thái: “chết được sớm ngày nào hay ngày ấy” thì phải chuẩn bị từ lúc còn mạnh khỏe. Trước hết là nhận thức cho mình và người thân, rằng ốm đau không chữa được mà chết là bình thường, không muốn chết nhưng không sợ chết. Sống mà không còn tác dụng gì tích cực cho đời, lại gây phiền não và tốn kém thì chết đi càng sớm càng tốt. Quan trọng là quyết định của mình được các người thân đồng tình vì lúc đó có thể mình không hoàn toàn chủ động, mà ý kiến của người thân thì bất đồng hoặc không dám nói ra. Như vậy phải chuẩn bị từ trước, khi còn mạnh khỏe hoặc còn tỉnh táo. Tôi đã biết nhiều trường hợp như vậy.
Tôi cũng đã chứng kiến cảnh con cháu nuôi người bệnh chờ chết bằng cách cho ăn no các chất béo bổ với hy vọng sổng thêm lúc nào hay lúc ấy. Đó là người thân thể hiện tình thương, mà cũng do người bệnh muốn thế. Trong trường hợp như vậy, nếu người bệnh không muốn kéo dài tình trạng thì đơn giản nhất là ngừng ăn. Nhưng đến lúc đó mới chủ động ngừng ăn thì khó vượt qua được cảm giác đói. Đói làm người ta khó chịu. Vậy lúc đang khỏe mạnh bình thường nên luyện tập phương pháp Phiên Lang Công, đó là PP thở nhanh kết hợp thót bụng lại khi hít vào, phình bụng khi thở ra (ngược với cách thở bụng theo Yôga). Chỉ bằng cách thở đúng PP trong một vài phút mà loại trừ đước càm giác đói khi nhịn ăn lâu ngày.
Bàn về câu: “Ít của để dành, nhiều người thương tiếc”. Tôi cho đây là tâm lý quá tầm thường. Người ta sợ để lại nhiều của thì con cái tranh giành. Cái gốc rễ của việc tranh giành nằm ở chỗ khác, nhiều của chỉ là lý do phụ. Khi cha mẹ giữ được đức độ, con cháu được giáo dục đạo nghĩa, tiền của kiếm được một cách chính đáng, lại biết chi tiêu vào những việc tốt đẹp thì rất khó xẩy ra sự tranh giành, lúc này càng có nhiều tiền càng tốt chứ sao lại mong có ít của để dành. Mong có ít của để tránh sự tranh giành của con cháu phải chăng là ý của ông chủ kém tự tin, là mong ước của gia đình kém giáo dục về lòng nhân nghĩa, tình huynh đệ.
Mong ước được nhiều người thương tiếc là rất phổ biến, nhưng nó tầm thường ở chỗ để cho niềm sung sướng, hạnh phúc của mình phụ thuộc vào người khác. Đành rằng thượng tiếc là tích cực, tốt đẹp, nhưng không phải từ bên trong mà đến từ bên ngoài. Người ta có thể làm điều tốt đẹp: a- vì bản chất bên trong hoặc: b- muốn được thể hiện ra để được người khác khen ngợi. Người ta có thể phải chú ý lắng nghe người khác để: a- nhận biết những chỗ thiếu sót của mình mà khắc phục; hoặc: b- để làm theo ý người ta, làm vừa lòng người ta. Cái kiểu muốn được nhiều người thương tiếc hình như là nặng về phương án b, đó là phương án thiếu tự tin. Người theo phương án a, mặc dầu có thể bị một số người nào đó không tán thành, thậm chí chống đối, nhưng họ tự tin, có bản lĩnh, không cần đến sự khen chê theo lối phụ họa hời hợt của người đời.
Trong quá trình dạy học tôi thường nghe yêu cầu: “ Học sinh, sinh viên phải kính trọng thấy cô giáo”. Tuy thế tôi chưa bao giờ đề ra yêu cầu ấy. Tôi thể hiện tình yêu thương và tôn trọng sinh viên, giảng dạy hay và giỏi, đánh giá công bằng. Thế rồi sinh viên kính trọng tôi đến mức nào hoặc không là quyền của họ. Tôi không bao giờ đặt yêu cầu được kính trọng lên hàng đầu. Khi được tin tôi chết chắc cũng có người thương tiếc và cũng có nhiều DLV tiễn đưa bằng những lời nguyền rủa, nhưng không sao cả. Tôi sống và hoạt động theo nhận thức của mình chứ không nhằm thu nhận lời khen và tránh lời phản đối. Mong sao các cụ cũng có được lòng tự tin như thế và cao hơn.
Hà Nội ngày 31 tháng 5/ 2017
N.Đ.C.
Tác giả gửi BVN