Ngụy Hữu Tâm
Cuộc tọa đàm, diễn ra sáng 5.5.2017 tại Khoa Văn, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Hà Nội, đã thành công hết sức tốt đẹp.
Cuộc tọa đàm „Hư cấu và sự thật trong tiểu thuyết lịch sử“ do Khoa Văn, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Hà Nội, và Nhà xuất bản Văn học đồng tổ chức. Đây có thể nói là một trường hợp hy hữu trên văn đàn Việt nam hiện nay khi một quyển sách ra đời thầm lặng cách đây hai năm, của tác giả Thâm Giang Trần Gia Ninh, một cái tên lạ hoắc trong giới văn chương, lại gây được sự chú ý của người đọc, của các văn sĩ và của giới học thuật. Thật ra thì tác giả quyển sách không phải là xa lạ, ông vốn là một nhà khoa học khá nổi tiếng, nguyên là Viện trưởng Viện Vật lý ứng dụng thuộc Viện hàn lâm Khoa học và Công nghệ VN. Ông tên thật là Trần Xuân Hoài, lấy bằng Tiến sĩ và Tiến sĩ Khoa học (Dr.habil) tại trường Đại Học Humboldt, Berlin, từng là Giáo sư thỉnh giảng (visiting Professor) của nhiều trường đại học châu Âu.
Rất nhiều những nhân vật tên tuổi, nổi trội trong văn chương, học thuật đã đến dự và phát biểu, tham luận, tranh luận rất sôi nổi.
Mở đầu, TS. Nguyễn Anh Vũ, Giám đốc Nhà xuất bản Văn học, vui mừng thông báo, sau hai năm, cuốn sách „Huyền thoại Kim Thiếp Vũ Môn” đã được tái bản.
GS. Trần Ngọc Vương, chủ toạ cuộc tọa đàm, giới thiệu sơ lược về tác giả cuốn tiểu thuyết. Ông cho biết, tác giả xuất thân gia đình Nho học lại có thời gian dài tuổi thơ học ở Lư Sơn và Quế Lâm, Trung Quốc nên có vốn Hán văn, lại thông thạo nhiều ngoại ngữ phương Tây cho nên có nhiều điều kiện để tích lũy kiến thức, tư liệu văn hóa. Là nhà khoa học tự nhiên có nhiều công trình khoa học giá trị, đồng thời là nhà báo với nhiều bài báo nhân học văn hóa, như những công bố gần đây của ông về mối liên hệ Bách Việt – Hán đã tạo nên những cuộc tranh luận sôi nổi. Tác giả là nhà khoa học phản biện thẳng thắn, quen thuộc của giới trí thức nước nhà. Như nhiều khoa học lớn tuổi khác, bên cạnh chuyên môn lại hết sức đam mê văn học và dù viết tiểu thuyết này ở tư cách là nhà văn nghiệp dư, vẫn hết sức thành công. GS Vương đánh giá đây không phải chỉ là một tác phẩm hư cấu văn học mà còn là một giả thuyết khoa học được trình bày dưới hình thức tiểu thuyết lịch sử.
GS. Trần Nho Thìn (Bộ môn Văn học Trung đại): Cuốn tiểu thuyết không dễ đọc, nhưng hấp dẫn và gợi cho ta suy nghĩ mới về lịch sử, chẳng hạn vì sao Lê Lợi thắng, GS Thìn nói: “Lịch sử là tài sản chung của mọi người, nói lịch sử là nói sự thật. Nhưng tiểu thuyết lại đòi hỏi phải hư cấu. Vậy hư cấu thế nào thì vừa? Có lẽ nên hư cấu sao cho độc giả đã bắt đầu đọc là muốn đọc tới cùng, khi ấy họ không còn câu nệ lắm với sự thật lịch sử”.
Nhà Hán học, dịch giả Trần Đình Hiến (đã dịch rất nhiều sách của Mạc Ngôn như „Báu vật của đời“, „Đàn Hương Hình“…) với trải nghiệm 70 năm sống và nghiên cứu ở Trung Quốc, đánh giá tác giả có kiến thức địa lý tự nhiên và nhân văn vùng miền rất tốt, đã nghiên cứu kỹ cổ sử Trung Quốc. Còn về hư cấu: Tam Quốc là 70%, thậm chí 90% nên hư cấu và lịch sử là đa dạng, được phép. Tuy nhiên hư cấu như Chính phủ Trung Quốc đang làm từ nhiều năm nay như đề nghị UNESCO công nhận Vua Hùng là ở Vân Nam, Trống đồng không phải ở Đông Sơn mà là ở Trung Quốc… thì không thể chấp nhận được.
GS. Trần Đình Sử (ĐHSP HN) cho biết: Với tư cách là một người đọc ông đã rất hứng thú khi đọc vì hết sức hấp dẫn, có cái nhìn mới về lịch sử Tàu xâm lược, về Lê Lợi khi chú ý đến yếu tố vũ khí. Tác giả đã dẫn giải nhiều tư liệu ghi trong Minh thực lục, Minh Sử chí. Đặc tả về thác Vũ Môn, gợi lại cội nguồn của xứ sở nhà chế súng Cao Thắng… Rất nhiều tiểu thuyết hiện nay, độc giả thường chỉ đọc mấy trang đầu rồi bỏ. Cuốn tiểu thuyết này thì lại khác, dù không dễ đọc, nhưng không thể bỏ.
Nhà giáo kiêm Sử gia Vũ Thế Khôi nói rằng ông rất thích thú và tin cậy khi đọc cuốn sách này. Tư liệu điền dã và lịch sử rất công phu. Theo ông Dã sử cũng là đối chứng cho lịch sử. Quyển sách này là một xu hướng mới cho tiểu thuyết lịch sử Việt Nam.
Nhà phê bình nghệ thuật Nguyễn Văn Thành (nguyên phó Viện trưởng viện Sân khấu và Điện ảnh) kể rằng rất khó tìm mua quyển sách này. Ban đầu, ông không biết tác giả là ai. Nhiều người, nhiều nhóm chuyền tay nhau đọc những bản copy. Bản thân ông cùng nhiều người bạn sau khi đọc xong đã từng nhiều lần rủ nhau lần về vùng Hoan Châu chiêm bái những địa danh, chứng tích đã được mô tả trong tiểu thuyết. Nhiều người yêu thích vì nó nói lên lòng yêu nước, lòng yêu quê hương. Có bạn đọc bình dân đã mua cả chục cuốn để cho bè bạn.
Bình luận của nhà văn Phạm Quang Đẩu vắn tắt nhưng hàm xúc: Ông đánh giá hết sức cao cuốn sách. Đó là một quyển tiểu thuyết lịch sử LẠ, MỚI, SINH ĐỘNG, HẤP DẪN. Quyển sách là một hiện tượng bất ngờ, thú vị cho nền văn học nước nhà hôm nay.
TS. Nguyễn Thế Hùng, một nhà kỹ thuật, kiêm nhà văn, nhà báo phát biểu: Ông ấn tượng về con số 6: những sự kiện hủy diệt văn hóa lần thứ nhất 600 năm trước thời Nhà Minh và sự hủy lần thứ hai 60 năm qua thời CCRĐ. Bí quyết trường tồn của văn hóa Việt là gì?
Nhà nghiên cứu Văn hóa Sử Bùi Thiết: Tiểu thuyết này đúng là một công trình khoa học lịch sử. Tác giả hiểu rõ sử-địa địa phương. Những tư liệu về sắt (sinh thiết-thép), những quê hương của Mỏ sắt Thạch Khê, của vùng Vân Tràng thợ rèn, trung tâm luyện sắt xưa của Việt thường. Nên đọc cuốn sách và quảng bá cho con cháu đọc.
TS. Trịnh Văn Định kể những chi tiết khi đi tìm quyển sách theo dư luận lan truyền, tìm đọc bản photo của cuốn sách, lần mò các nguồn tin để tìm ra được tác giả và từ đó đã mới có dịp gặp gỡ trao đổi trực tiếp.
GS Nguyễn Văn Thành (Bộ môn Văn học hiện đại) kể rằng ông đã đọc hết quyển sách (bản photocopy) và rất thú vị khi được đọc những mô tả văn chương chính xác, tuyệt vời về thác Vũ Môn, về núi Giăng Màn hùng vĩ, về sông Ngàn Sâu hung dữ và thơ mộng… Ông đã bỏ dở buổi chấm luận án tiến sĩ để về cuộc tọa đàm, chỉ vì lý do đơn giản Vũ môn, Giăng Màn, Ngàn Sâu chính là quê hương của ông. Ông muốn biết ai là tác giả của quyển sách. Hóa ra hai người là cùng quê, sống rất gần nhau mà bây giờ mới biết nhau. Sáu bảy mươi năm ly tán, âu cũng là số phận chung!
PGS Phạm Xuân Thạch kết thúc buổi tọa đàm với kết luận tiểu thuyết viết về cổ sử Trung Quốc và Việt Nam, chứng minh được rằng dù bị ngàn năm độ hộ, văn hóa Việt Nam vẫn tồn tại. Cuốn sách còn đi được vào những góc khuất lịch sử, nêu lên được những vấn đề lớn, nói lên được giá trị của tiểu thuyết.
Trong buổi tọa đàm, tôi, Ngụy Hữu Tâm cũng đã có một bài tham luận ngắn, xin chép ra đây hầu quý vị:
VĂN CHƯƠNG LÀ HỒN, LỊCH SỬ LÀ CỐT
(Cảm nhận khi đọc tiểu thuyết ”Huyền thoại Kim Thiếp Vũ Môn”
TS. Ngụy Hữu Tâm, Viện HL KHCNVN
Khi cầm quyển sách trên tay và lật giở mấy trang, cảm nhận đầu tiên, như nhà văn Phạm Quang Đẩu đã viết, là “lạ và mới ở một quyển tiểu thuyết Lịch sử, một quyển sách sinh động và hấp dẫn“[1]. Nhà báo và phê bình văn học Hồng Sơn của báo QĐND thì nhận xét là quyển sách “đã dựng lên những thân phận con người những câu chuyện lịch sử lãng mạn, bi tráng, đọc rất hấp dẫn”[2]. Tôi hoàn toàn đồng ý về nhận xét của các anh, đó là Lạ, Mới, Sinh động, Hấp dẫn. Tuy nhiên tôi muốn bổ sung một nhận xét khác nữa, mà các anh chưa đề cập tới.
Trang mạng “Những quyển sách yêu thích – www.lovelybooks.de” của nước Đức gần đây có tổ chức cho độc giả bình chọn các tác giả viết tiểu thuyết lịch sử hay nhất (Autoren, die die besten historischen Romane schreiben). Tiêu chí hay (tiếng Đức: gut) để bình chọn là „Những tiểu thuyết lịch sử hay là khi nhà văn dẫn chúng ta lạc vào thời quá vãng và làm cho chúng ta cảm nhận rằng, đúng là lịch sử được tái hiện thực sự chính xác như thế – Historische Romane sind dann gut, wenn die Autoren es schaffen uns in vergangene Jahrhunderte zu entführen und wir dabei das Gefühl bekommen, genau so muss das damals gewesen sein“[3]. Kết quả bình chọn, thì Alexandre Dumas dù là tác giả lừng danh của những „Ba chàng Ngự lâm pháo thủ“, „Hoàng Hậu Margo“… chỉ được xếp thứ 13. Không có gì lạ, Dumas đã từng tuyên bố: “Lịch sử là cái đinh, ở đó tôi treo móc những bức tranh của tôi”. Aragon với “Tuần lễ thánh” và “Vũ Như Tô” hay “Đêm Hội Long Trì” của Nguyễn Huy Tưởng, “Sông Côn mùa lũ” của Nguyễn Mộng Giác… cũng theo cách hư cấu như vậy. Xếp hạng hàng đầu thực sự hay theo tiêu chuẩn như trên là dành cho những tiểu thuyết lịch sử thực sự, trong đó tác giả tôn trọng, coi lịch sử không phải chỉ là cái đinh, mà là một cơ thể; văn chương chỉ được phép khoác cho nó bộ trang sức hư cấu lung linh đủ để thổi hồn cho cơ thể lịch sử phục sinh như nó đã từng sống mà thôi. Cũng giống như độc giả ngày nay, Maxim Gorky ngày trước đã đánh giá trong văn học Nga, “Pie Đại đế” của Alexei Tolstoi mới thực sự là tiểu thuyết lịch sử. Nếu độc giả Á Đông tham gia đánh giá, chắc là bộ “Tam quốc Diễn Nghĩa” bảy thật ba giả của La Quán Trung cũng được xếp hạng cao theo tiêu chí Tiểu thuyết Lịch sử thật sự hay này. Dễ hiểu là những tiểu thuyết lịch sử thực sự, khi hư cấu bị tác giả tự hạn chế, là rất khó viết và thành công lại càng hiếm hoi, đặc biệt là trên văn đàn nước Việt xưa nay. Tôi cho rằng, ở một chừng mực nào đó, KIM THIẾP VŨ MÔN đã cố gắng để tiếp cận tiêu chuẩn này.
Nhà văn Phạm Quang Đẩu kể rằng, khi vừa đọc hết quyển sách, nhà nghiên cứu văn hóa, dịch giả Hán ngữ nổi tiếng Trần Đình Hiến đã phải thốt lên “Nguồn tư liệu từ sử sách và điền dã cực tốt!”. Quả thật mỗi nhân vật, mỗi câu chuyện của tiểu thuyết đều được xây dựng sống động trong khung cảnh của những sự biến lịch sử thật sự. Đây là một điểm son làm nên giá trị về nội dung của Huyền thoại KTVM. Với một bút pháp văn chương, như nhà báo Hồng Sơn nhận xét, đậm màu của một thời quá vãng, ngôn từ và cách diễn đạt mang dáng dấp xưa mà không cổ, tiết tấu nhanh và tiết giản, khiến cho người đọc bị cuốn hút như được xem một cuốn phim sống động với nhiều scene lãng mạn kỳ thú, kể về những nhân vật và diễn biến lịch sử bi hùng trong cuộc kháng chiến chống xâm lược đầu thế kỷ XV. Sách được viết theo thể chương hồi gồm 14 chương 37 hồi. Thể loại tiểu thuyết này rất thích hợp cho các tiểu thuyết võ hiệp biên niên sử, nhưng rất khó viết cho các loại tiểu thuyết về nhân thế, tình yêu, thân phận con người. Có thể nói tác giả đã khá thành công khi sử dụng thể loại chương hồi khô khan mà vẫn dựng lên được những thân phận, những câu chuyện lịch sử lãng mạn, bi tráng. Nhờ thể loại chương hồi, tác giả không hề phải lộ diện, mà để cho lịch sử và nhân vật tự kể chuyện mình. Người đọc không khỏi ngậm ngùi cho một tráng sĩ không gặp chủ cũng không gặp thời như Đặng Dung, đã phải vạch đá ghi những vần Cảm Hoài hào sảng ai oán. Những trường đoạn tả về thác Vũ Môn lồng lộng trong hình ảnh của đôi trẻ Hà Ất – Mai Ly “lồ lộ hai tấm thân trần non tơ ríu rít bên nhau mơn mởn căng tràn nhựa, thanh khiết giữa trời mây non nước…“ đã dẫn dắt độc giả vào một mối tình hoang sơ, lãng mạn vô chừng. Có được mối tình như duyên trời định với quận chúa Huy Chân mà dũng tướng Nguyễn Tuấn Thiện đành vì đại nghĩa dằn mình chịu dang dở nhìn nàng phải lên bành voi về cung thành thân với Lê Lợi khiến ai cũng tiếc nuối. …Đó là những nốt lặng văn chương, những giây phút đắt giá trong cơn lốc vó ngựa dồn dập của sự biến lịch sử. Nhân vật lịch sử có số phận gây nhiều tranh cãi như Phan Liêu, tuổi trẻ tài cao, lạc lối giữa thù hận và trách nhiệm, cùng với mối tình đam mê oan trái với Xuân Liên cũng được khắc họa rất nổi bật. Giá như tác giả đẩy bi kịch số phận những nhân vật Tuấn Thiện, Phan Liêu,… lên cao trào hơn nữa thì sẽ tuyệt vời hơn! Và nếu vào tay những cây bút thời thượng, chắc sẽ viết sexy hơn nữa cho hợp trào lưu văn học đương đại (nhưng tôi thì không muốn Trần Gia Ninh viết như vậy)!
Khác với khi đọc các tiểu thuyết khác, đọc KTVM độc giả còn được tiếp nhận nhiều điều bổ ích và lý thú từ kho tàng văn chương, lịch sử, minh triết cổ kim đông tây mà tác giả đã khéo léo lồng ghép vào tác phẩm, cùng nhiều chú giải tỷ mỉ, đến độ mà có cảm tưởng như đang đọc một khảo luận khoa học bằng văn chương.
Tôi rất tâm đắc với nhận xét của nhà bình luận Nguyên Hải trên tờ Tia Sáng, khi thốt lên “tổ tiên ta giỏi quá”. Còn nhà văn Nguyễn Thế Hùng trên báo Văn Nghệ Công An đã viết rất chí lý rằng đọc Kim Thiếp Vũ Môn “để tin và yêu thêm đất nước mình”.
Ngay cả chữ KIM THIẾP ở tên sách cũng chỉ được giải mã khi ai đó đã đọc hết quyển sách. Cũng không có gì lạ, vì tác giả vốn dĩ là một nhà khoa học và ông coi đây là một tiểu thuyết khảo luận, học thuật. Tác giả còn lo rằng, vì thế mà với nhiều độc giả, quyển sách này có thể sẽ rất khó đọc. Tôi, người viết bài này, vốn dĩ cũng là một người cùng nghề làm khoa học tự nhiên như tác giả, cho nên rất hiểu tâm trạng và cảm xúc của một nhà khoa học toán lý cầm bút, luôn tự biết mình là kẻ ngoại đạo văn chương. Vì vậy, dù trong lời Cẩn Bạch, tác giả thổ lộ rằng “chỉ mong góp được vài mẩu vụn vặt cho ai đó khi gẫu chuyện với tri kỷ mà thôi“. Tôi thì không nghĩ thế mà cho rằng mọi độc giả đều có thể và nên đọc quyển tiểu thuyết lịch sử có phần độc đáo này và chắc chắn sẽ không thất vọng vì sự hấp dẫn, kỳ thú của quyển sách mà tác giả Thâm Giang Trần Gia Ninh đã mượn văn chương để thổi hồn cho lịch sử sống động và còn gửi gắm nhiều hơn thế, tùy cảm nhận của từng người đọc… Có bạn đọc kể rằng, sau khi đọc xong quyển sách quá hấp dẫn này, liền thực hiện chuyến hành hương về Hoan Châu, đến tận đôi bờ sông Lam, sông La, ngược lên thung lũng Ngàn Sâu, Ngàn Phố để chiêm bái các địa danh, chứng tích và kỷ niệm của lịch sử đã trải sáu trăm năm có lẻ mà quyển sách đã kể lại. Đó có lẽ là thành công ngoài mong đợi của bất kỳ tác giả nào. Và cũng nên nói thêm, trong tình trạng văn đàn hiện nay, việc nhà xuất bản Văn Học cho ra đời quyển tiểu thuyết “Kim Thiếp Vũ Môn” quả là có con mắt xanh, một điểm son đáng ghi nhận. Chỉ tiếc là số lượng in quá khiêm tốn, khiến độc giả nay không thể tìm đâu ra sách, nhiều nhóm phải photocopy để chuyền tay nhau đọc.
N.H.T.
Tác giả gửi BVN
[1] Theo bài bình luận của nhà văn Phạm quang Đẩu về quyển sách “Huyền thoại KTVM” đăng trong Bán Nguyệt San “TINH HOA VIỆT” trang 15, số 6, ra ngày 25/6/2015).
[2] Hồng Sơn,Đọc HT KTVM: Một khúc bi tráng,Sự Kiện& Nhân Chứng ,báo QĐND, trang 39
[3] http://www.lovelybooks.de/autoren/historische-romane/Autoren-die-die-besten-historischen-Romane-schreiben-464890264/