Phạm Quang Tuấn
Hôm 1/3/2017 Bộ Tài Nguyên Môi Trường (BTNMT) đăng trên trang của họ vài số liệu về những dải nước đỏ ở Hà Tĩnh (gần Formosa Vũng Áng) và Thừa Thiên – Đà Nẵng [1], theo đó thì:
– Ở Hà Tĩnh, ammoni có nhiều mẫu vượt quy chuẩn, các mẫu nước đỏ vượt 31,2, 91,5 và 257 lần. Một mẫu nước biển màu đỏ lấy gần bờ có Mn vượt 1,66 lần, Fe vượt 2,8 lần.
– Nhiều báo còn đăng thêm là có mẫu phenol ở Hà Tĩnh vượt 10,3 lần [2] nhưng trang của BTNMT lại không đăng tin này!
– Ở Thừa Thiên – Đà Nẵng các thông số đều không quá quy chuẩn.
– Tảo đỏ N. scintillans được tìm thấy ở cả hai nơi.
Thông tin tuy sơ sài nhưng cũng cho thấy nhiều điểm cần quan tâm:
1. PHENOL: phenol hay carbolic acid là một chất độc dùng để sát trùng và trong kỹ nghệ hóa học. Một số thực vật có thể sản xuất lượng rất nhỏ phenol nhưng không có nguồn thiên nhiên nào có thể sản xuất lượng lớn chất này. Phenol thường được sản xuất từ nhựa than (coal tar) và dầu khí. Sự hiện diện của phenol (vượt 10,3 lần quy chuẩn ở Vũng Áng) cho thấy rằng đây là ô nhiễm kỹ nghệ. Phenol là một chất trong nước thải từ qui trình làm than coke, một bộ phận của nhà máy thép [3] (http://www.iloencyclopaedia.org/images/stories/enlarged/Part11/IRO_imgs/IRO200F1.jpg,).
Hình 1: Những chất thải từ nhà máy thép [3] cho thấy NH3 và phenol trong nước thải từ khâu coking.
2. KIM LOẠI (Mn, Fe) cũng quá quy chuẩn và cho thấy rằng có ô nhiễm kỹ nghệ.
3. AMONI có nhiều chỗ cao, cao nhất là 257 lần quy chuẩn. Quy chuẩn Việt Nam về nước biển là 0,5 mg/l (Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước biển, QCVN 10-MT:2015/BTNMT, 2015), tức là nồng độ ammonium lên tới 128 mg/l. Con số này cực cao (nước thải thành phố chưa xử lý cũng chỉ tới 50 mg/l). Bộ TNMT cho rằng đó là do tảo đỏ Noctiluca scintillans: “Theo các tài liệu nghiên cứu đã có trên thế giới, loài tảo Noctiluca scintillans sau khi tàn lụi thường giải phóng ra Amonia ở nồng độ cao trong môi trường nước. Hiện tượng này rất phù hợp với kết quả phân tích chất lượng nước biển tại hai khu vực trên”. Có thực vậy không?
Ammonium/ammonia là hợp chất của nitro (N) và hydro (H), ammonium (NH4+) là dạng ion và ammonia (NH3) là dạng phân tử, đây chỉ là hai dạng của cùng một chất chuyển đổi từ dạng này qua dạng khác tùy theo pH, nhiệt độ. Muốn có ammonium thì phải có nguồn nitro. Tuy nitro có trong khí trời (khí N2), tảo (cũng như hầu hết các sinh vật khác) không thể dùng nó để tạo ra ammonium mà phải lấy từ nitro cố định (fixed nitrogen), tức là nitro ghép với những nguyên tử khác, như nitrate và ammonia. Vậy, dù có tảo hay không có tảo, nồng độ ammonium cao có nghĩa là có những nguồn nitro cố định cao tương tự. Tảo chỉ có chức năng dự trữ hay biến nitro cố định từ dạng này sang dạng khác chứ tự nó không thể tạo ra nitro cố định (như ammonium). Nói cách khác, tảo chỉ là TRIỆU CHỨNG hay HẬU QUẢ của nồng độ nitro cố định cao chứ KHÔNG PHẢI LÀ NGUYÊN NHÂN.
Nitro cố định cao có thể là hiện tượng thiên nhiên, khi nước tầng đáy bị quấy và đưa lên gần mặt (upwelling). Những chất bổ dưỡng tích tụ ở đáy sẽ dâng lên và có thể gây ra tảo. Nitro cố định cũng có thể được sản xuất bởi vi khuẩn như cyanobacteria có trong nước. Tuy nhiên, nồng độ ammonium (nitro cố định) từ các nguồn thiên nhiên không cao lắm, thường không quá vài chục microgram/l (vài phần trăm mg/l). Trong một vụ tảo nở (Mohamed và Mesaad, Oceanologia, 49: 337–351, 2007) số tế bào tảo lên tới 3 triệu tế bào/l, nhiều hơn ở Hà Tĩnh, mà ammonium trong nước biển cũng chỉ lên tới 0,45 mg/l, so với 128 mg/l ở Kỳ Anh. Chính số liệu trên trang của BTNMT cũng cho thấy là ammonium ở Thừa Thiên – Đà Nẵng vẫn bình thường (tức là dưới 0,5 mg/l) dù có mật độ tảo tương tự như ở Hà Tĩnh. Vì vậy nói “hiện tượng [tảo] này rất phù hợp với kết quả phân tích chất lượng nước biển tại hai khu vực trên [Hà Tĩnh]” như BTNMT là không chính xác.
Vậy có thể kết luận rằng ammonium đo được trong nước biển Hà Tĩnh, cả chỗ đỏ lẫn chỗ không đỏ, không phải là hiện tượng thiên nhiên mà là do ô nhiễm. Màu đỏ có thể là do tảo, mà cũng có thể vì lý do khác, nhưng tảo chỉ là HẬU QUẢ CỦA Ô NHIỄM NITRO gây ra môi trường thuận tiện (nitro cố định chính là chất đạm dùng để bón cây) chứ không phải là nguyên nhân. Nitro cố định có thể từ nước thải thành phố, sinh hoạt nuôi trồng, nhưng cũng có thể là do nước thải từ qui trình làm than coke, một bộ phận của nhà máy thép [3].
Tóm lại, nồng độ quá quy chuẩn của phenol, ammonium và kim loại đều có khả năng là gây ra bởi ô nhiễm từ nhà máy thép. Việc này cần được quan tâm và điều tra, khảo sát kỹ hơn một cách khoa học để có biện pháp khắc phục.
P. Q. T.
Tài liệu
[2] (http://thanhnien.vn/thoi-su/bo-tnmt-dai-nuoc-do-o-ha-tinh-la-do-tao-no-hoa-796761.html)
[3] http://www.iloencyclopaedia.org/part-xi-36283/iron-and-steel
http://www.iloencyclopaedia.org/images/stories/enlarged/Part11/IRO_imgs/IRO200F1.jpg
Tác giả gửi BVN.