Nam Nguyên, phóng viên RFA
Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc (thứ hai từ phải) và Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng (thứ hai từ trái) tại lễ khai mạc Hội nghị Thượng đỉnh Kinh doanh ASEAN tại Hà Nội ngày 08 tháng 12 năm 2016.AFP photo
Tổng kết cuối năm 2016, báo chí dòng chính ở Việt Nam biện giải cho Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc về những thành quả khiêm tốn, khi phải tiếp nhận di sản kinh tế xã hội đầy khó khăn từ nhiệm kỳ trước.
8 sự kiện kinh tế – xã hội 2016
Trong 8 sự kiện kinh tế-xã hội năm 2016(*), báo mạng VnExpress đã có những bình chọn nổi bật nhiều sắc xám như: Tăng trưởng GDP không đạt mục tiêu; Thảm họa môi trường do Formosa xả thải; Nợ Chính phủ vượt trần; Nhiều lãnh đạo cấp cao bị kỷ luật trong vụ Trịnh Xuân Thanh và Bốn tháng 4 vụ máy bay quân sự bị rơi… Ba sự kiện được cho là tích cực bao gồm: Bầu nhân sự cấp cao, Tổng thống Mỹ Obama thăm Việt Nam và sau hết là ghi nhận Số doanh nghiệp mới thành lập nhiều kỷ lục.
Trả lời phỏng vấn nhanh của Nam Nguyên tối ngày 22/12/2016, nhà báo tự do blogger Huỳnh Ngọc Chênh, người được Tổ chức Phóng viên không biên giới trao giải Công dân mạng Thế giới năm 2013, từ Saigon cho biết những đánh giá của riêng ông:
“Năm 2016, sự kiện quan trọng tác động đến xã hội đến đời sống người dân mạnh nhất vẫn là sự kiện Formosa xả chất thải hủy hoại môi trường cả vùng biển trên 300 km và để lại những tác động cho đến bây giờ vẫn chưa xử lý được. Và sự kiện thứ hai là lũ do hàng loạt thủy điện dọc theo dải đất miền Trung, khi làm thủy điện người ta phá rừng, phá hết rừng đầu nguồn, lợi dụng làm thủy điện để phá rừng và bản thân rừng cũng đã bị phá từ trước, gây ra lũ lụt mà càng ngày lũ càng lớn hơn những năm trước.
Hai sự sự việc này ghép lại tạo ra sự cộng hưởng tạo ra ảnh hưởng đến đời sống xã hội kinh tế của Việt Nam rất lớn. Chưa nói tới di họa để lại của những năm trước, hầu hết công ty quốc doanh lớn làm ăn đều thua lỗ, công ty tập đoàn nào cũng thua lỗ đến vài chục ngàn tỷ. Nói chung năm 2016 là một năm vô cùng khó khăn, từ tài chính cho đến môi trường, cho đến đời sống của người dân”.
VnExpress, báo mạng dòng chính nhiều độc giả, cũng là tờ báo sớm nhất công bố 8 sự kiện kinh tế -xã hội năm 2016 từ ngày 21/12. Tờ báo đã dẫn nhập, Chính phủ mới ra mắt trong bối cảnh nhiều thách thức khi GDP nhiệm kỳ trước không đạt mục tiêu, nợ công tăng cao, nhiều tỉnh trải qua sự cố môi trường chưa từng có. Vẫn theo VnExpress, dù vậy, bức tranh kinh tế – xã hội 2016 cũng ghi nhận những hứa hẹn bùng nổ khi số doanh nghiệp đăng ký mới đạt kỷ lục.
Trong cuộc phỏng vấn do Nam Nguyên thực hiện tối ngày 22/12/2016, Giáo sư Vũ Văn Hóa, Phó Hiệu trưởng Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội nhận định:
“Năm 2016 dồn dập xảy ra những sự cố rất bất lợi cho sự phát triển kinh tế của đất nước, sự kiện Formosa rồi thứ hai nữa là tình hình bão lụt miền Trung bây giờ vẫn chưa khắc phục xong…hết hạn hán rồi đến lũ lụt và Formosa, nó đã kéo nền kinh tế vốn là lấy nông nghiệp làm trọng, việc không đạt chuẩn để phát triển như tỷ lệ mong muốn là đương nhiên thôi. Bởi vì một nền kinh tế thu nhập còn đang thấp, thì thiệt hại do thiên tai gây ra, tất nhiên nó ảnh hưởng rất nghiêm trọng đối với nền kinh tế Việt Nam…
Thảm họa môi trường do Formosa xả thải được VnExpress xếp là sự kiện thứ tư trong 8 sự kiện kinh tế – xã hội năm 2016. Tờ báo mạng tóm tắt, lần đầu tiên trong lịch sử, Việt Nam đối diện thảm họa môi trường ảnh hưởng cuộc sống của hàng triệu người và 39.000 ngư dân 4 tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế mất việc, tàu thuyền nằm bờ suốt 8 tháng, ngành khai thác thủy sản giảm 20% sản lượng.
VnExpress nhắc lại sự kiện chất thải của Công ty Gang thép Hưng nghiệp Formosa Hà Tĩnh đã hủy diệt hệ sinh thái một vùng đáy biển rộng lớn, Công ty này xin lỗi và bồi thường thiệt hại 500 triệu USD thông qua Chính phủ Việt Nam. Tờ báo mạng nhấn mạnh, bao giờ biển miền Trung phục hồi? vẫn là câu hỏi nhức nhối chưa được giải đáp.
Thất vọng cách Chính phủ xử lý
Đáp câu hỏi đánh giá thế nào về phương cách Chính phủ Việt Nam xử lý cuộc khủng hoảng môi trường biển miền Trung, nhà báo tự do blogger Huỳnh Ngọc Chênh nhận định:
“Tôi thấy cách làm của Chính phủ có vẻ là để đối phó, dư luận và người dân đòi hỏi tới đâu thì đối phó tới đó. Ban đầu thì bưng bít, không cho biết nguyên nhân cá chết là do Formosa, điều tra một thời gian hơi lâu rồi bàn tính với nhau mới công khai chuyện cá chết là từ Formosa, trong khi người dân ai cũng biết chắc là do Formosa xả thải. Ngay cái nguyên nhân cũng đã có dấu hiệu của bưng bít, rồi sau không còn chối cãi nữa, thì mới công nhận do Formosa gây ra thảm họa này và vẫn bưng bít tác hại lớn của thảm họa bằng cách cho cán bộ địa phương này, điạ phương khác xuống tắm biển, ăn cá ngay trong lúc cá đang bị nhiễm độc rồi bảo rằng có thể ăn cá được. Đó là một cách đối phó và gây nguy hiểm cho nhân dân…”
Nhà báo tự do Huỳnh Ngọc Chênh nhắc lại sự kiện mà ông mô tả là Chính phủ đi đêm, thảo thuận riêng với Formosa nhận cho Formosa chỉ đền bù 500 triệu USD, trong khi thiệt hại gây ra lên tới hàng tỷ USD. Ông Huỳnh Ngọc Chênh tiếp lời:
“Chuyện Nhà nước đứng ra nhận đền bù thiệt hại đó là việc làm không đúng, nó phải là vụ kiện dân sự giữa người dân với lại Formosa. Thiệt hại phải do người dân đứng ra kiện và tòa án độc lập xử lý chuyện này, để đưa ra mức đền bù thỏa đáng theo yêu cầu của người dân. Nhà nước chỉ có thể khởi tố Formosa về vấn đề hình sự khi họ đã làm một chuyện phi pháp như vậy. Nhà nước không thể đưa ra mức đền bù 500 triệu USD vừa rồi, mà đến đây giờ nhiều người dân, nạn nhân của Formosa vẫn chưa nhận được số tiền đền bù”.
Phục vụ thay vì quản lý?
Trong số những đánh giá có sắc hồng hiếm hoi mà VnExpress bình chọn, tờ báo mạng ghi nhận Chính phủ nhiệm kỳ mới ngay lập tức phải đối mặt với các khó khăn kinh tế; xử lý những sự cố môi trường lớn chưa từng có…Tuy vậy, Chính phủ đã đẩy mạnh cải cách thể chế, cải thiện môi trường kinh doanh, bãi bỏ hàng loạt giấy phép con và về điều mà ban biên tập VnExpress mô tả là tạo hành lang pháp lý thúc đẩy bộ máy chuyển động mạnh mẽ theo hướng từ quản lý sang phục vụ.
Bán hàng rong ở trung tâm thành phố Hà Nội vào ngày 21 Tháng 12 năm 2016. HOANG DINH NAM / AFP
Giáo sư Vũ Văn Hóa, Phó Hiệu trưởng Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội nhận định:
“Đánh giá chung, hành động đặt ra một chiến lược rất kiên quyết, vấn đề chấn chỉnh lại lề lối làm việc, thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp và khuyến khích các doanh nghiệp đặc biệt các doanh nghiệp vừa và nhỏ thì đấy là những biện pháp rất tốt. Tuy nhiên kế hoạch cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, theo tôi vẫn còn chưa có ý kiến quyết đoán về vấn đề này. Bởi vì ở đây phía doanh nghiệp nhà nước vẫn còn số vốn rất lớn nằm trong đó nhưng hiệu quả không có.
Vì vậy tất cả những người am hiểu về kinh tế đều mong muốn Chính phủ có động thái kiên quyết hơn, làm thế nào đó trong một thời gian ngắn có thể là đến hết năm 2017 sang đầu năm 2018 có thể cổ phần đại bộ phận các doanh nghiệp nhà nước và Nhà nước chỉ giữ lại những doanh nghiệp tối cần thiết…Thực hiện được như vậy sự chuyển biến các doanh nghiệp sẽ nhiều hơn…”
Giáo sư Vũ Văn Hóa đề cập tới điểm thứ hai mà ông lưu ý Chính phủ về sự tiếp vốn hiệu quả của ngân hàng cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Vấn đề này theo lời ông, sẽ là trợ lực rất tích cực cho nền kinh tế.
Đối với vấn đề “Nợ Chính phủ vượt trần” mà VnExpress ghi nhận như một trong 8 sự kiện kinh tế – xã hội năm 2016 ở Việt Nam. Tờ báo mạng nhắc lại việc nợ Chính phủ đã vượt trần 50% GDP trong năm 2015. Đến cuối năm 2016, tỷ lệ nợ Chính phủ tiếp tục tăng lên mức 53,2% GDP, buộc Chính phủ phải xin Quốc hội nới trần nợ công giai đoạn 2016-2020 và được chấp thuận ở mức 54% GDP.
Đối với gánh nặng nợ nợ công của Việt Nam nói chung, TS Lê Đăng Doanh nguyên Viện trưởng Viện Quản lý Kinh tế Trung ương ở Hà Nội, đã từng nhiều lần báo động:
“Mất cân đối ngân sách rất là nghiêm trọng và chi tiêu thường xuyên của bộ máy quá cồng kềnh, trùng lắp chiếm tới 70% tổng số chi ngân sách và số nợ công tăng lên. Mặc dù Bộ Tài chính liên tục công bố là nợ công vẫn an toàn nhưng nhiều người lấy làm lo ngại là Chính phủ vay quá nhiều, vượt số nợ công đã công bố rất nhiều, vì vậy câu hỏi đặt ra là vay nhiều như thế để trả khoản nợ nào và trả như thế nào mà gánh nặng trả nợ ấy ngày càng tăng lên”.
Khi ghi danh vấn đề nợ Chính phủ vượt trần xếp hàng thứ 5 trong 8 sự kiện kinh tế – xã hội năm 2016 ở Việt Nam, VnExpress ghi nhận, tăng vay nợ của Chính phủ năm 2016 chủ yếu nhằm bù bội chi ngân sách, cần tiền trả nợ công, chi đầu tư phát triển cũng như bảo lãnh các tổ chức, doanh nghiệp Nhà nước vay…
Tờ báo sau cùng khuyến cáo, trong bối cảnh gánh nặng trả nợ gia tăng cùng với việc tái cơ cấu thời hạn vay, vấn đề kỷ luật chi tiêu, đầu tư được đặt ra mạnh mẽ nhằm đảm bảo an ninh, nguồn lực tài chính cho Việt Nam trung và dài hạn.
N.N.
__________
(*) Vào thời điểm này, trưa 24/12/2016, bài “8 sự kiện kinh tế – xã hội nổi bật nhất năm 2016” không còn hiện diện, và VnExpress chỉ có bài “7 sự kiện kinh tế – xã hội năm 2016 (BBT BVN chú thích)