Bùi Văn Phú
Những ngày qua trên mạng xã hội cũng như truyền thông trong và ngoài nước bùng nổ lên thông tin về cá chết hàng loạt dọc bờ biển miền Trung Việt Nam từ Hà Tĩnh vào đến Thừa Thiên – Huế.
Xác cá trôi giạt vào bờ có vô số cá bé, cá lớn và có chỗ có cả cá heo là loại cá sống rất xa bờ.
Sự kiện đã gây hoang mang tột cùng cho dân và tạo ra khủng hoảng kinh tế tại nhiều tỉnh thành, từ Nghệ An vào tới Huế, Đà Nẵng, Quảng Ngãi và xuống đến Nha Trang vì ngư dân đánh cá đem lên bán không còn ai muốn mua nữa.
Trong thời gian tới sự kiện cá chết hàng loạt có cơ nguy lan rộng ra cả nước thành khủng hoảng mắm vì có tin một số con buôn trục lợi đã gom mua cá chết về để làm nước mắm. Với chính sách kiểm soát lỏng lẻo, với tệ nạn tham nhũng lan tràn thì việc trục lợi dễ xảy ra, như đã bị phát giác trong hoa quả, rau, thực phẩm có nhiều độc tố trên thị trường Việt Nam những năm qua.
Số cá chết do độc tố được ước tính khoảng 70 tấn. Còn số cá ngư dân đánh bắt đem lên không bán được, có chứa hàm lượng độc tố cao hơn bình thường hay không thì không biết, nhưng con số này chắc cũng không ít và rồi sẽ được xử lý ra sao, vất ra đường, vất lại xuống biển hay vì miếng cơm manh áo mà ngư dân phơi khô để ăn hay làm mắm để dùng sau này mà chưa biết có nguy hại gì cho sức khoẻ trong tương lai.
Tại nhiều tỉnh miền Trung ngư dân đã phải ngưng hành nghề, sẽ mất thu nhập mà chưa biết đến bao giờ mới có thể ra biển trở lại để mưu sinh.
Quê hương em nghèo lắm ai ơi
Mùa đông thiếu áo hè thời thiếu ăn
Trời rằng, trời hành cơn lụt mỗi năm…
Những lời ca trong Tiếng Sông Hương, trong Trường ca Hội Trùng Dương của nhạc sĩ Phạm Đình Chương nói lên cảnh nghèo của vùng đất cày lên sỏi đá lại thường xuyên gặp thiên tai bão lụt, hạn hán. Nhưng hiện nay người dân ở đây đang phải đối diện với thảm họa môi trường do con người gây ra ngay trên quê hương của Hồ Chí Minh (Nghệ An), Võ Nguyên Giáp (Quảng Bình), Lê Đức Anh (Thừa Thiên), Phạm Văn Đồng, Trần Đức Lương (Quảng Ngãi).
Cách xử lý của nhà nước trong vụ việc này, trước hết là thiếu trách nhiệm vì cá chết nổi lên và trôi dạt vào bờ từ đầu tháng Tư, đã cả tháng qua mà nguyên do vẫn chưa được xác định. Quan chức thì tránh những câu hỏi của báo chí, trong khi lại biểu diễn tắm biển, ăn cá ngay trong những khu vực bị ảnh hưởng càng làm người dân nghi ngờ về những hành động mang tính tuyền truyền của nhà nước.
Để phản bác lại, ban Nhạc Trắng (trang.tv) của mấy bạn trẻ thích viết nhạc, chế lời và cùng hát để nói lên những bức xúc xã hội, các bạn vừa phổ biến bài ca “Nguyên nhân cá chết hàng loạt”, chế lời từ bài “60 năm cuộc đời” của nhạc sĩ Y Vân sáng tác trước năm 1975.
Bài hát được đưa lên mạng YouTube hôm 27/4 và đến nay đã có 530 nghìn lượt xem:
Em ơi chết bao nhiêu? Chết 60 tấn rồi
Hai trăm cây liền, từ Vũng Áng qua Lăng Cô
Ôi hai trăm cây nhìn cá chết hàng loạt
Hai trăm cây số thật đau
Em ơi chết do đâu? Cá đánh nhau chết à?
Hay do say rượu nên cá đâm lẫn nhau
Hay do đi bơi mà cá chưa khởi động
Đang bơi chuột rút thì sao
Ớ chẳng biết, chẳng biết chết vì sao
Có nguồn tin là chết do nguồn nước
Ớ tại sao tranh cãi mà chưa ra
Anh em nghĩ nhanh lên, thép hay tôm cá nào
Ơ anh điên à. Em cứ thích hết cơ
Ông trên ti-vi chỉ cho ta chọn một, cho nên em nghĩ lại đi
Thép làm đếch, chọn cá tôm Việt Nam
Ghét “khựa” cơ, Đài Loan với đài liếc
Ối Việt Nam lo lắng lại leo thang
Ơ đi đâu hết rồi anh ơi. Cá toi ngoi lên bờ
Xe to đi gom rồi, đem cá đi muôn nơi
Nên khi ta ăn là ta toi một đời
Anh em ơi! ta sống là bao
Như ca từ diễn tả, nhiều thông tin nói cá chết là do chất thải từ khu công nghệ luyện gang thép rộng hơn 3 nghìn mẫu của công ty Formosa đặt ở Vũng Áng, Hà Tĩnh, một dự án đầu tư 10 tỉ đôla của Đài Loan.
Câu nói của ông Chu Xuân Phàm, phụ trách đối ngoại của Formosa, rằng: “Muốn bắt cá, bắt tôm hay nhà máy, cứ chọn đi. Nếu chọn cả hai thì làm Thủ tướng cũng không giải quyết được…” là dấu chỉ rõ nhất cho thấy nguyên do gây cá chết là từ chất thải của công ty này.
Nếu đó là sự thực thì mức ô nhiễm trong vùng biển này tương lai còn nguy hại hơn vì đến giờ Formosa mới chạy thử, mai này khi nhà máy đi vào hoạt động toàn bộ thì ảnh hưởng đến môi trường còn trầm trọng đến mức nào? và sẽ kéo dài bao lâu? vì hợp đồng Việt Nam đã ký cho phép công ty hoạt động là 70 năm.
Sự phẫn uất của dân đã thể hiện qua những cuộc biểu tình ngay tại địa phương sau khi có cá chết nổi lên bờ và đánh cá đem lên không có người mua. Ở Quảng Bình ngư dân đã đổ cá ra đường, đã tuần hành. Trên bình diện rộng, ngày 1/5 đã có hàng nghìn người tham gia biểu tình tại Hà Nội và Sài Gòn, trên tay giương cao những hàng chữ “Formosa. Get out of Vietnam”, “Dân Muốn Cá Sống”, “Tôi yêu môi trường biển và tôm cá”.
Tuy nhiên đến nay Nhà nước vẫn chưa đưa ra những xử lý minh bạch. Không xử lý ngay không phải vì các cơ quan chức năng thiếu chuyên môn mà vì sự phức tạp và bí mật trong cách quản lý kinh tế của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Formosa nói họ làm đúng với những gì ghi trong hợp đồng. Trong khi Nhà nước Việt Nam nói hợp đồng giữa chính quyền Hà Tĩnh với Formosa không được sự đồng ý của chính quyền Trung ương.
Những nhà đầu tư vào Việt Nam cho biết ở mỗi tỉnh thành có một ông quan cai trị một cõi riêng và được một ông vua trong bộ chính trị đỡ đầu.
Dẹp Formosa, hay buộc Công ty này phải sửa lại hợp đồng sẽ làm giới đầu tư nước ngoài lo. Điều chỉnh lại hay hủy bỏ hợp đồng, bắt bồi thường thiệt hại cho dân, thiệt hại môi trường cũng sẽ khởi động những màn đấu đá khác trong nội bộ Đảng về những dự án đầu tư nước ngoài đã được chấp thuận, mà mỗi dự án đều có một ủy viên bộ chính trị bảo kê, gọi là nhóm lợi ích, và tiền bôi trơn không phải là ít.
Trong một cuộc phỏng vấn với báo Thanh Niên, khi phóng viên đặt vấn đề với quan chức Bộ Tài nguyên và Môi trường về cá chết là có khả năng bị “nhiễm kim loại nặng”, nghe câu hỏi, Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân yêu cầu tắt máy và nói với phóng viên rằng hỏi thế là làm “tổn hại hình ảnh đất nước”.
Không đưa ra được câu trả lời rõ ràng liên quan đến việc cá chết hàng loạt, đó mới là làm tổn hại đến hình ảnh đất nước. Vì người dân sẽ phải chịu nhiều hậu quả, ngay trước mắt có thể chết vì ăn cá hay chạm vào nước biển có chất độc mà sinh bệnh.
Những thông tin mới nhất do ngư dân Philippines báo động về đảo Pag-asa (Thị Tứ), trong vùng quần đảo Trường Sa, cũng có hiện tượng cá chết hàng loạt và nghi là do các tàu của Trung Quốc xả độc để tiêu diệt môi trường quanh đó khiến ngư dân không thể đánh cá được nữa.
Sự kiện này đặt ra nghi vấn, có thể những tàu đánh cá Trung Quốc đã giả dạng và xâm nhập vào hải phận Việt Nam, thả độc chất xuống biển để gây ra thảm họa cá chết trong những tuần qua.
Đó là một cách thâm độc để Bắc Kinh bao vây và đánh vào kinh tế Việt Nam, trước viễn cảnh Hà Nội đang đến gần hơn với Washington trong quan hệ hai nước.
Dù nguồn hoá chất đến từ đâu, di hại về ô nhiễm biển có thể kéo dài nhiều năm, khi đó ngành xuất khẩu hải sản của Việt Nam, trị giá gần 7 tỉ đô-la một năm, sẽ bị ảnh hưởng vì người tiêu dùng e dè với sản phẩm tôm cua cá mực từ Việt Nam.
Dân Việt khắp nơi đang chờ đợi nhà nước giải quyết sự kiện cá chết một cách minh bạch. Không làm được điều đó sẽ nguy hại đến hình ảnh đất nước, vốn dĩ đã có nhiều bất cập.
B.V.P.
Tác giả gửi BVN.
Chú thích ảnh:
Cá chết dọc bờ biển miền Trung Việt Nam trong tháng qua
