Trong hơn một thế kỷ vừa qua LÒNG YÊU NƯỚC của người dân Việt được phát triển rất cao, được thử thách rất khắc nghiệt, được nhào nặn và biến đổi rất đa dạng, một số bị lợi dụng và bị chà đạp từ tinh vi đến thô bạo, mang lại nhiều kết quả rất khác nhau, nhiều nhận thức rất khác nhau.
Yêu nước là một tình cảm vô cùng thiêng liêng, cao cả. Tôi không có tham vọng và không đủ trình độ để nghiên cứu vấn đề này, chỉ dám trình bày một vài cảm nhận cá nhân để trao đổi với bè bạn.
Dưới thời bình trị trong các triều đại phong kiến, từ vua đến dân , ít nói đến yêu nước. Sau khi đất nước bị Pháp xâm chiếm, các phong trào và cá nhân đấu tranh giành độc lập bị đàn áp thì tình yêu nước mới thể hiện rõ ràng. Từ năm 1930, Đảng Cộng sản tuyên truyền là đã đưa tình yêu nước của nhân dân lên tầm cao mới, bằng cách kết hợp với tinh thần Quốc tế vô sản. Hồi trẻ tôi nghe,tôi tin và sung sướng vô cùng vì có được như vậy. Nhưng gần đây, khi đã đến mức U80, do được chiêm nghiệm nhiều, cũng do thực tế phũ phàng của xã hội tác động mà tôi cảm nhận thấy rất khác, không giống như sự tuyên truyền đã được biết mà có khi còn ngược lại.
Điểm qua các nước đã hoặc đangdo Đảng Cộng sản cầm quyền , tôi cảm nhận CM vô sản ở Nga, Trung Quốc, Cu Ba chủ yếu là nội chiến, kết thúc bởi thắng lợi của phe cộng sản, sự thành lập chế độ XHCN ở các nước Đông Âu, Mông Cổ, Bắc Triều Tiên chủ yếu là do tác động của Liên xô. Trong sự thành lập tất cả các nước này rất ít khi nghe nói đến lòng yêu nước. Thỉnh thoảng ở một vài quốc gia ( Hunggari, Tiệp Khắc, Ba Lan…) có phong trào với khẩu hiệu yêu nước thì đó là việc chống lại sự độc tài cộng sản.
Tình hình Việt Nam khác với các nước nói trên. Phần lớn những người làm CM ở VN bắt đầu bằng lòng yêu nước, chống lại sự thống trị của thực dân Pháp, đấu tranh giành độc lập cho Tổ quốc. Sau thất bại của phong trào Cần vương,lòng yêu nước của dân Việt được thể hiện rõ bởi hoạt động của Phan Chu Trinh, Phan Bội Châu, Nguyễn Thái Học và nhiều chiến sĩ CM khác.Những hoạt động của họ tuy chưa đạt được thắng lợi quyết định nhưng đã khơi dậy và hun đúc lòng yêu nước của hàng triệu con người. Rồi chủ nghĩa Mácđược truyền vào. Thực chất của chủ nghĩa Mác là đấu tranh giai cấp để thiết lập nền chuyên chính vô sản và công hữu hóa nền kinh tế chứ không phải đấu tranh giành độc lập. Chỉ sau khi Lê nin thành lập Đệ tam Quốc tế thì việc làm CM giải phóng dân tộc mới được nhắc đến. Vì thế Nguyễn Ái Quốc khi đọc luận cương của Lê nin mới reo lên là đã tìm thấy con đường cứu nước và tìm cách truyền bá chủ nghĩa Mác- Lênin (CNML). Như vậy CNMLvào VN chủ yếu không phải bằng con đường đấu tranh giai cấp mà bằng lòng yêu nước của nhiều thế hệ chiến sĩ CM.
Trong mọi công việc của loài người, có hai loại động lực rất mạnh, đó là lòng thù hận và lòng mong ước. Cộng sản đã khôn khéo lợi dụng 2 động lực này. Đó là khơi dậy rất mãnh liệt lòng thù hận giai cấp và lòng mong ước khát khao đạt được chế độ cộng sản tươi đẹp, là thiên đường trên trần thế. Mặc dầu ngay từ đầu CNML đã được nhiều cá nhân, nhiều dân tộc (có trình độ dân trí cao) phát hiện ra những độc hại tiềm ẩn nên không những không theo mà còn chống đối, nhưng chính nhờ cộng sản tác động, kích thích 2 động lực này vào đại bộ phận dân chúng các nước kém phát triển, có dân trí thấp nên đã thu được thắng lợi tạm thời. Tuy vậy, dần dần những độc hại phát tác, người ta thấy cuộc đấu tranh giai cấp theo CNML là quá tàn bạo và phạm nhiều tội ác, chuyên chính vô sản có tác dụng tàn phá đạo đức xã hội, dung dưỡng tham nhũng, chế độ cộng sản chỉ là ảo tưởng, là cộng sản đã dùng cách toàn trị để đàn áp mọi người và tổ chức bất đồng tư tưởng, là CNML đối với nhân loại có công ít tội nhiều. Vì thế mà chế độ XHCN ở Liên Xô và các nước Đông Âu sụp đổ, nước Đức thống nhất trong hòa bình (nhờ Đông Đức chủ động từ bỏ CNXH).
Ở VN tình hình có khác, cộng sản còn dựa vào lòng yêu nước của nhân dân để làm mạnh lên 2 động lực nói trên. Đó là lòng mong ước thiết tha về độc lập, thống nhất, là lòng thù hận bọn thực dân cướp nước. Đã từ lâu tôi suy nghĩ xem ở VN trong gần một thế kỷ vừa qua giữa lòng yêu nước và cộng sản có quan hệ như thế nào. Tôi đưa ra 2 phán đoán : A- Cộng sản VN bắt rễ từ lòng yêu nước, dựa vào đó mà phát triển. B- Lòng yêu nước VN nhờ vào cộng sản mà đạt được thắng lợi.
Về hình thức, rõ ràng hai bên dựa vào nhau, nhưng cần phân tích sâu vào bản chất để tìm xem bên nào là gốc, bên nào là dựa. Qua nhiều năm trăn trở tôi khẳng định phán đoán A và phủ định phán đoán B. Tôi cho rằng nếu không dựa vào lòng yêu nước của một số người tiên tiến thì cộng sản có vào VN cũng chỉ tồn tại được một cách vật vờ như ở nhiều nước khác mà thôi (Thái Lan, Mianma, Ấn Độ, Philippines, Malaysia, Indonesia, Nhật, Sri Lanka…) và nếu không có cộng sản thì những người yêu nước VN sẽ đi con đường khác nhưng chắc chắn là vẫn giành được độc lập, thống nhất (và ít bị thiệt hại hơn)
Đảng cộng sản, khi mới thành lập đã phát động phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, thực chất là thực tập cuộc đấu tranh giai cấp, với các khẩu hiệu “đánh đổ trí phú địa hào, Nước Nga xô viết muôn năm, Xây dựng chính quyền xô viết công nông”, chứ chủ yếu không nhằm vào việc giành độc lập dân tộc. Sau khi dựa vào lòng yêu nước của nhân dân để phát triển, để giành được quyền lãnh đạo thì CS đã nhào nặn lòng yêu nước theo con đường của mình, phục vụ cho lợi ích của mình, dẫn tới nhiều bi kịch cho những người yêu nước khác. Đầu tiên là sau CM tháng 8, một số đông người thuộc Đệ tứ (Trotkit), thuộc chính phủ Trần Trọng Kim (một chính phủ của VN độc lập, theo chế độ quân chủ lập hiến), thuộc Quốc dân đảng bị giết hại, phần đông trong số họ là người yêu nước. Trong cải cách ruộng đất lại có hàng vạn người yêu nước bị giết sau khi chịu nhiều nhục hình, chỉ vì họ có một ít tài sản mà Đảng cần lấy để chia cho bần cố nông hoặc họ bị những phần tử bất hảo vu cáo là quốc dân đảng, là phản động (nhiều người khi bị bắn còn hô Hồ Chủ tịch muôn năm, Việt Nam độc lập muôn năm). Rồi khẩu hiệu: Yêu nước phải yêu chủ nghĩa xã hội, là Trung với Đảng, (buộc phải thêm hiếu với dân cho khỏi lạc lõng). Trong hai khẩu hiệu trên người ta đã đồng nhất CNXH với những chính sách, chủ trương của Đảng, qui ước trung với Đảng là trung với Tổng bí thưvà một số chóp bu trong Bộ chính trị. Chính vì thế mà những người thực sự yêu nước, thực sự thương dân nhưngcó ý kiến khác với chủ trương của Đảng, khác với quan điểm của chóp bu thì bị qui chụp, bị vu cáo là phản động, là gián điệp, là tội phạm muốn xóa bỏ sự lãnh đạo của Đảng và lật đổ chính quyền, muốn xóa bỏ chế độ XHCN. Họ bị đàn áp về tư tưởng và thân xác, bị đẩy vào con đường sống dở, chết dở. Những người như Kim Ngọc, Trần Độ, Hoàng Minh Chính, Vũ Đình Huỳnh, Đặng Kim Giang, Ung Văn Khiêm,Trần Xuân Bách, Nguyễn Hữu Đang,Trần Đức Thảo, Nguyễn Mạnh Tường …và hàng ngàn người khác tương tự chỉ vì muốn cho dân được thực sự no ấm, thực sự có tự do dân chủ, muốn cho đất nước và Đảng tránh sai lầm và thảm họa mà có ý kiến khác với Bộ Chính trị. Họ là những người không những có công lớn với Đảng, với CM, mà còn là những người yêu nước chân chính, nêu cao tấm gương đạo đức, khí tiết. Thế mà bị vu oan là phần tử chống Đảng, chống chế độ, là phản động, là Việt gian, là gián điệp, họ bị tra tấn, tù đày không xét xử , bị hủy hoại nhân cách và thể xác.Nhiều người trong số họ rất cay đắng rút ra kết luận là “chính vì lòng yêu nước của họ mà họ bị đày đọa đến chết như vậy”.Rồi cuộc chiến tranh 20 năm. Chúng ta gọi là cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, phía bên kia gọi là cuộc chiến chống xâm lược của cộng sản, phần đông thế giới cho là cuộc nội chiến huynh đệ tương tàn (một bên nhận sự can thiệp của Mỹ, một bên nhận sự giúp đỡ của Liên Xô và Trung Quốc). Có người còn cho rằng đó còn là cuộc chiến giữa Mỹ và phe cộng sản mà người thực hiện trực tiếp là miền Bắc VN. Trên chiến trường miền Nam quân đội hai bên đều nêu cao lòng yêu nước mà bắn giết nhau. Một bên cho rằng yêu nước thì phải chống xâm lược Mỹ và bè lũ tay sai, bên kia cho rằng yêu nước thì phải ngăn ngừa nạn cộng sản vì chuyên chính vô sản và công hữu hóa nền kinh tế chỉ hạn chế sự phát triển của xã hội và kìm kẹp nhân dân. Mỹ lại cho rằng họ vào VN tham chiến không phải vì mục đích xâm lược mà chỉ là giúp đồng minh chống lại sự xâm lăng của cộng sản để bảo vệ thế giới tự do.
Sau khi CS giành thắng lợi trong chiến tranh, thống nhất đất nước, xây dựng hòa bình, lòng yêu nước của dân Việt lại bước vào một thử thách mới. Từ đây lòng yêu nước có nội dung mới là bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, là phát triển đất nước và con người về mọi mặt. Trong việc này lại phát sinh mâu thuẩn giữa chóp bu của Đảng và một số đông những người bất đồng quan điểm. Sau khi Liên Xô sụp đổ, Đảng Cộng sản Trung Quốc ngoài mồm vẫn nói kiên trì CNML nhưng bên trong đã dùng lý luận “mèo trắng, mèo đen” mà thực chất là từ bỏ những nguyên lý cơ bản của Mác, nhờ thế mà Trung Quốc phát triển mạnh. Trong lúc Đảng CS VN hoang mang vì phe XHCN tan rã thì Trung Quốc xui dục họp hội nghị Thành đô, lừa cho VN kiên trì CNMLđể nhận được sự hỗ trợ của Trung Quốc theo 4 tốt và 16 chữ vàng. Thực ra TQ có ý đồ thâm hiểm là làm cho VN lâm vào tình trạng bế tắc, không thể có quan hệ thật sự thân thiết với các cường quốc, phải bị lệ thuộc hoàn toàn vào họ. Trong khi chóp bu của Đảng CSVN mắc mưu Trung Quốc, kiên trì CNML, chủ trương toàn trị của đảng, giữ chắc độc quyền, đẩy xã hội vào cảnh như mọi người đã biết hiện nay thì những người bất đồng quan điểm muốn thoát ra khỏi CNML, thoát khỏi sự lệ thuộc vàoTrung Quốc, mở rộng tự do, dân chủ để phát triển đất nước. Họ dựa trên thực tế và kinh nghiệm của nhiều nước văn minh, tiến bộ mà rút ra kết luận rằng: “để phát triển đúng hướng và bền vững thì tất yếu là phải giải phóng năng lực sáng tạo trên một nền tảng tự do, dân chủ mà tự do tư tưởng, tự do thông tin là quan trọng nhất”. Họ tự cho rằng họ mới thật sự yêu nước. Nhưng rồi “ lòng yêu nước” của họ bị thử thách nghiêm trọng bởi điều 258 của Bộ Luật hình sự (cấm lợi dụng quyền tự do để truyền bá tư tưởng làm hại tới uy tín của Đảng và Nhà nước). Dựa vào điều 258 chính quyền đã bắt bớ, bỏ tù, trục xuất nhiều người với qui kết là hoạt động chống phá chế độ, chống phá Đảng và nhà nước XHCN. Mặc dù tự do tư tưởng và thông tin là một trong những điều cơ bản của nhân quyền và đã được ghi trong hiến pháp nhưng nhà nước vẫn dựa vào luật pháp và quyền lực để vô hiệu các quyền đó.Thế là hàng trăm người hoạt động vì dân chủ bị bắt bớ, bị tra khảo, bị tù đày mà đại diện là các nhân vật như Trần Huỳnh Duy Thức, Lê Thị Công Nhân, Nguyễn Hữu Vinh, Nguyễn Quang Lập, Cù Huy Hà Vũ, Nguyễn Văn Hải, Nguyễn Vũ Bình, Phạm Quế Dương, Nguyễn Kiến Giang, Trần Lâm, Hà Sĩ Phu, Nguyễn Đan Quế và nhiều người khác.Trong số này có các nhà khoa học, nhà văn, nhà doanh nghiệp, các sĩ quan cao cấp trong quân đội và công an, các cán bộ cao cấp của Đảng và Nhà nước (đang tại chức hoặc đã nghỉ hưu ) mà tôi thấy rõ họ là những người có trí tuệ cao, có dũng khí và đạo đức, xứng đáng là những phần tử tiên tiến của dân tộc.
Trong lúc có những người tự cho là yêu nước nhưng có quan điểm khác với chóp bu của Đảng để rồi bị qui kết là phản động thì còn nhiều người tuyên bố là vẫn trung thành với CNML, vẫn một lòng đi theo Đảng xây dựng CNXH và cũng tự cho là như vậy mới thực sự yêu nước chân chính. Trong số sau này, ngoại trừ một số vì sợ hoặc bị bắt buộc mà phải nói theo chính quyền, một số có quyền lợi liên quan đến chính quyền, còn một số vẫn thật tâm tin vào sự tuyên truyền về sự chính nghĩa và sáng suốt của Đảng. Có tình trạng như trên có thể là vì nhiều người không phân biệt được tính chất của Đảng Cộng sản VN trong thời kỳ làm CM từ trước 1954 và trong thời kỳ toàn trị sau năm 1975, không phân biệt được tính chất của CNML với tính cách thật có của một số đảng viên tiêu biểu.
Phải phân biệt, không thể đồng nhất ĐCSVN trước 1954 và sau 1975. Tuy rằng cùng tên, cùng tổ chức nhưng phải nhận rõ về tinh thần, về tư tưởng , về mục tiêu thì khác nhau xa. Phải phân biệt CNML, chủ nghĩa cộng sản mà cương lĩnh là đấu tranh giai cấp,là chuyên chính vô sản với một số đảng viên cụ thể có lòng yêu nước thiết tha, có đạo đức cao thượng , trong sáng. Lòng yêu nước ấy, đạo đức ấy không phải nhờ CNML mà có được, nó vốn là bản chất của những con người ấy dù họ có là đảng viên CS hay không. Phân tích thật kỹ mới thấy rằng đạo đức là vốn sẵn có của những người ấy, đấu tranh giai cấp và chuyên chính vô sản đã không nâng cao được đạo đức của con người mà lại làm cho nó giảm xuống. Một thí dụ rõ ràng là về đạo đức thì Hồ Chí Minh thấy địa chủ Nguyễn Thị Năm không có tội mà còn là ân nhân của một số tổ chức CM nên trong cải cách ruộng đất ông không muốn đấu tố mà vẫn tôn trọng bà. Thế nhưng vì áp lực của đấu tranh giai cấp mà Hồ Chủ tịchđã tham dự việc người talàm nhục và xử tử bà, rồi lại còn viết báo lên án bà ( bài Địa chủ ác ghê ). Việc làm này bị nhiều người cho là đã làm giảm đạo đức.
Sau khi Trung Quốc lộ rõ dã tâm bá quyền, muốn độc chiếm Biển Đông, buộc VN lệ thuộc thì trong nước và trên thế giới rộ lên dư luận cho rằng nước VN, vì chưa đủ sức mạnh trở thành cường quốc để tạo thành một cực trong thế giới đa cực nên phải chọn lựa một trong hai con đường : 1- Thoát khỏi TQ, hòa nhập với thế giới dân chủ thì sẽ giữ được độc lập, chủ quyền nhưng muốn thế phải từ bỏ con đường cộng sản, từ bỏ việc xây dựng chế độ XHCN. 2- Lệ thuộc vào TQ, giữ chế độ XHCN thì sẽ mất độc lập, mất chủ quyền. Tương tự, có 2 lựa chọn cho ĐCSVN.1- Một số cán bộ chủ chốt thấy rõ sự bế tắc của CNML mà chủ động thực hiện diễn biến hòa bình, trong khi vẫn giữ lại cơ bản tổ chức của đảng thì vận động đổi tên đảng (ví dụ lấy lại tên Đảng Lao động ), tuyên bố từ bỏ CNML, mở rộng tự do dân chủ và hòa hợp dân tộc. 2- Vẫn kiên trì CNML, giữ chặt sự độc quyền, toàn trị thì sẽ càng ngày càng lệ thuộc vào TQ, bị mất chủ quyền.
Gần đây Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng nói rằng, bằng bất cứ giá nào phải giữ ổn định Đảng và chế độ. Ông Trọng không nói rõ giữ ổn định kiểu gì, về tổ chức hay về quan điểm, ổn định lâu dài hay tạm thời. Tôi thấy rằng để giữ được ổn định lâu dài về tổ chức thì cần theo phương án 1, còn theo phương án 2 với biện pháp đàn áp các tiếng nói dân chủ và bất đồng quan điểm thì chỉ có thể giữ được ổn định tạm thời mà thôi.
Ôi, nhờ lòng yêu nước mà các chiến sĩ như Nguyễn Thái Học, Hoàng Văn Thụ, Võ Thị Sáu, Nguyễn Văn Trỗi và hàng ngàn hàng vạn người khác hiên ngang, tự hào nhận cái chết vẻ vang. Nhờ dựa vào lòng yêu nước của những người khác mà một số chiếm và giữ được quyền cao chức trọng, vinh thân phì gia. Cũng vì lòng yêu nước mà những con người đã từng một thời oanh liệt trong CM bị dày vò và chết trong tủi nhục như Hoàng Minh Chính, Đặng Kim Giang, Vũ Đình Huỳnh và hàng ngàn người khác. Lại cũng dựa vào lòng yêu nước mà hàng triệu con người cùng dân tộc chia ra hai phe chém giết nhau. Về việc này Nguyễn Gia Kiểng đã viết quyển sách“Tổ quốc ăn năn”, còn tôi chỉ biết kêu trời, vận dụng câu trong Chinh phụ ngâm: Du du bỉ thương hề thùy tạo nhân (Xanh kia thăm thẳm từng trên. Vì ai gây dựng cho nên nỗi này).
N.Đ.C
Tác giả gửi BVN