Mới đấy mà đã năm năm.
Thời gian đủ sức làm nhạt nhòa những nỗi đau, hàn gắn những vết thương, xua đuổi những ám ảnh thời thế. Thời gian cũng đủ sức bào mòn đá núi, dời chuyển dòng sông, thậm chí dìm cả một vùng đồng bằng nằm kề sát biển xuống nước khi mà thảm họa môi trường với nước biển dâng đang là nhỡn tiền.
Năm năm trước, đó cũng là nỗi lo của ông Sáu Dân về nhiều vùng rộng lớn của duyên hải Miền Trung, đồng bằng sông Cửu Long sẽ gánh chịu nặng nề thảm họa đó. Cho nên, ông đã tính chuyện kết hợp chuyến đi kiểm tra sức khỏe, chữa bệnh với việc đến Hà Lan tìm hiểu kinh nghiệm của một quôc gia với 27% diện tích và 60% dân số nằm ở khu vực có độ cao dưới mực nước biển. Chuyện đó không thành, ông vĩnh viễn ra đi với nỗi lo day dứt bên lòng về họa mất đất. Chuyện “mất đất” do “ông trời” đeo nặng trong lòng cùng với trăm mối ngổn ngang ngày đêm thao thức về chuyện mất đất trên biển, trên đất liền.
Sáng 19 tháng 5 năm 2008, sau khi đi dự lễ viếng Bác Hồ về, ông có vẻ mệt và đăm chiêu. Hỏi ông, ông chỉ nói rất vắn về chuyện mấy nhà báo, và rồi buông một câu: “Chỉ anh Trung Quốc là vỗ tay”. Rồi ông nói sang việc khác, về chuyến đi sắp tới với nhiều dự định liên quan tới “họa mất đất” vừa nói. Đây chưa phải là “họa mất đất” mà vua Lê Thánh Tông cảnh báo Kiến Dương bá Lê Cảnh Huy xưa kia “Nếu người dám đem một thước, một tấc đất của Thái tổ làm mồi cho giặc, thì phải tội tru di”. Chuyện mất đất mà vị vua thời Lê thế kỷ XV nghiêm khắc cảnh báo đã là chuyện đời xưa, nhưng rồi chuyện mất Hoàng Sa thời hiện đại thì với ai đó cũng đã thành “chuyện cũ” theo kiểu “để lâu cứt trâu hóa bùn” trong lòng người vô cảm!
Đã gần bốn thập kỷ trôi qua, bao nhiêu nước chảy qua cầu kể từ ngày 19.1.1974 với thủ đoạn “đục nước béo cò”, Trung Quốc xua quân đánh chiếm Hoàng Sa mà báo chí, truyền thông chẳng hiểu lý do vì sao buộc phải im hơi lặng tiếng, các trò nhỏ trong các trường phổ thông cho đến các sinh viên, những người đảm đương vai trò trí thức nay mai, cũng không được đọc dòng nào trong sách giáo khoa phổ thông hay các giáo trình đại học dày cộp!
Cướp trắng Hoàng Sa, thấy ngon ăn, họ đâu chỉ dừng ở đó khi mà mộng “siêu cường” đang thè “cái lưỡi bò” ham hố và bẩn thỉu muốn liếm trọn Biển Đông, một vùng tài nguyên rộng lớn đủ thỏa mãn cơn khát nhiên liệu, và là con đường huyết mạch trên ngã tư đường biển quốc tế mà họ muốn thao túng. Đừng quên rằng các nhà chiến lược quân sự từng chỉ ra: ai làm chủ được quần đảo Trường Sa thì làm chủ được con đường huyết mạch đó.
Chính vì thế, năm 1988 Trung Quốc bất ngờ công khai sử dụng vũ lực đánh chiếm 6 điểm đảo, bãi đá của ta ở quần đảo Trường Sa gồm Đá Gạc Ma, Đá Chữ Thập, Đá Ga Ven, Đá Tư Nghĩa, Đá Xu Bi, Đá Châu Viên. Năm 1995 Trung Quốc lặp lại thủ đoạn này đối với Đá Vành Khăn cũng nằm trong quần đảo Trường Sa của Việt Nam nhưng thời điểm đó đang bị phía Philippines kiểm soát trái phép. Rồi năm ngoái, và những gì đang diễn ra tại Bãi Cỏ Mây trong thời gian qua cho thấy những bước leo thang nguy hiểm của họ. Trung Quốc đang sử dụng kết hợp ba lực lượng tạo thành vòng trong – vòng ngoài phối hợp chặt chẽ để gặm dần từng điểm đảo, bãi đá, bãi ngầm, rặng san hô ở Trường Sa: tàu cá, tàu công vụ bán vũ trang, và tàu hải quân. Rõ ràng là thủ đoạn chiếm Trường Sa còn thâm độc hơn nhiều so với Hoàng Sa của họ 39 năm trước.
Ông Sáu Dân đi về thế giới bên kia trong nỗi niềm canh cánh về vận nước. Khoảnh khắc năm năm từ ngày 11.6.2008 đã có bao nhiêu biến cố. Có hợp lý không nhỉ khi một câu nói thường được nhắc lại quanh một ấm trà, một tách cà phê giữa những người bạn tâm giao chí cốt: “Giá lúc này có ông Sáu Dân”. Nhưng tại sao lại bắt một ông già 91 tuổi phải lo toan về vận nước nhỉ? Ấy là nói giả dụ ông từ thế giới bên kia, do một phép màu nào đó theo kiểu Nguyễn Du miêu tả “Trông ra ngọn cỏ lá cây/ Thấy hiu hiu gió thì hay … ông về”!
Đành rằng, không thiếu những cụ gần kề tuổi 100 mà vẫn tràn đầy sinh lực và khí phách dấn thân. Trước mắt tôi là một cuốn sách nhỏ viết năm 2012 nhan đề: “Vì sao tôi sống đến 97 tuổi mà vẫn mạnh khỏe, minh mẫn”, tác giả là cụ Nguyễn Trọng Vĩnh. Nét chữ cụ để tặng tôi vào dịp tháng 1.2013 khi tôi đến thăm cụ, vẫn rất cứng cáp, quắc thước. Tôi còn nhìn thấy hình ảnh cụ đứng trước rào chắn tượng đài Liệt sĩ ở đường Bắc Sơn cùng với mấy bạn già, cũng vẫn dáng ung dung, tự tại. Quả là có chuyện đó. Nhưng, quy luật khắc nghiệt của thời gian sẽ không buông tha một ai. Lớp hậu sinh của những bậc đàn anh lớp trước phải đảm đương lấy gánh nặng của ông cha. Đó cũng là quy luật, là bổn phận và vinh dự.
Đúng sáng 11.6 vừa rồi, giáo sư Lê Xuân Khoa, một trí thức Việt Nam sống ở Mỹ gọi điện cho tôi hỏi về ngày Giỗ lần thứ năm của ông Sáu Dân. Nghe tiếng ông, tôi vẫn chưa quên giọng thảng thốt của ông năm năm về trước từ Mỹ gọi về: “Anh TL ơi, giờ đây tôi còn biết nói chuyện với ai đây?”.
Ông Lê Xuân Khoa từng gặp và trao đổi với ông Sáu Dân về kế hoạch hình thành một hoạt động phối hợp giữa trí thức trong nước và trí thức nước ngoài. Ông Sáu Dân đã đề nghị và Thủ tướng Chính phủ đã tiếp ông Khoa ở Hà Nội. Nhưng rồi sau đó công việc còn dang dở thì ông Sáu Dân ra đi. Giáo sư Khoa năm nay đã ở tuổi ngoài 80, ông tâm sự trong một buổi làm việc với một nhóm trí thức tại 33 Tú Xương, TP.HCM năm năm trước: “Tôi phải hối hả tranh thủ thời gian. Vì rằng, thế hệ tôi rồi đây ra đi hết, thì lớp trẻ sẽ không còn nhớ đến Việt Nam nữa đâu. Họ còn bao nhiêu chuyện trước mắt, và cái chuyện người Mỹ gốc Việt rồi cũng sẽ không mấy hứng thú với họ nữa. Đấy là điều tôi lo và phải quyết gặp cho được ông Sáu Dân là vì vậy”.
Thời cuộc ngổn ngang, bao nhiều điều buộc phải suy ngẫm. Cho nên, nghĩ đi, nghĩ lại, câu hỏi “hợp lý” hay không gợi ra ở trên, lại vẫn có cái lý của nó nếu biết cách nhắc lại và đem đến một sức sống mới cho ý tưởng của ông Sáu Dân từng lo toan về vận nước. Sức sống mới ấy đang được tỉnh thức và trào dâng trong tâm tư của tuổi trẻ khi họ đang thắp sáng lên ngọn lửa mãnh liệt của Võ Văn Kiệt với tiếng lòng giục giã:
Nếu tôi không cháy lên
Nếu anh không cháy lên
Nếu chúng ta không cháy lên
Thì làm sao
Bóng tối
Trở thành ánh sáng.
(Thơ Nadim Hítmét, Cao Xuân Hạo dịch)
Trong vòng hoa của trí thức nước ngoài đưa đến viếng cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt buổi ấy, theo lời kể của giáo sư Trần Văn Thọ (Tokyo): “Tôi thấy đề nghị của anh Cao Huy Thuần, giáo sư Đại học ở Pháp, về câu chữ ghi trên vòng hoa là hay nhất: “Kính viếng ông Sáu Dân, người lãnh đạo mà trí thức thương và kính”.
Mà đâu phải chỉ trí thức!
TP.HCM ngày 14.6.2013
T. L.
Tác giả gửi trực tiếp cho BVN.