Giới ngoại giao Hoa Kỳ đang lo ngại quan sát bước tiến của Trung Quốc ở châu Phi. Cường quốc thứ nhì của thế giới đang thâu tóm tài nguyên và ảnh hưởng chính trị ở lục địa này.
Người công nhân trẻ tuổi không còn có thể chịu đựng được nữa: tai nạn thường xuyên, rắc rối với những người đốc công và cuối cùng là hứa hẹn được tăng lương chưa thực hiện.
Vào giữa tháng 10, Vincent Chengele, 20 tuổi, đã cùng với những công nhân khác tụ tập trước mỏ than Collum ở miền nam của Zambia. Chẳng bao lâu sau đấy đã có đến hàng trăm người, họ biểu tình chống lại những người chủ của họ, người Trung Quốc. Mỏ này thuộc một công ty Trung Quốc từ năm 2003.
Nhưng bất chợt có tiếng súng nổ. Đốc công người Trung Quốc bắn vương vãi vào đám đông, Chengele và 10 công nhân mỏ khác bị thương nằm lại đấy. Một tiếng thét vang dội xuyên khắp Zambia. Ngay đến tổng thống Rupiah Banda, người bạn của Trung Quốc, cũng lên án hành động bạo lực ấy. Vị bộ trưởng chịu trách nhiệm cho tỉnh phía nam nói: “Công nhân Zambia bị đối xử như những con vật ở đấy. Không một ai có hợp đồng lao động, chỉ có người làm công nhật. Và họ nhận lương cho những người nô lệ.”
Đó không phải là lần đầu tiên có chuyện bực dọc với người Trung Quốc. Mỏ nguy hiểm này đã thường xuyên bị đóng cửa. Năm 2006, đốc công Trung Quốc đã ngăn cản thô bạo không cho một nữ bộ trưởng chịu trách nhiệm vào thăm. Trước đây vài tháng, một đốc công cũng đã bắn công nhân đang đình công trong một mỏ đồng.
Cuộc săn lùng tìm vàng và gỗ, đồng và than, dầu và coltan
Cường quốc Trung Hoa hoạt động ở châu Phi mạnh hơn ai hết. Chủ tịch Hồ Cẩm Đào đã thăm viếng 20 nước ở đấy, cả Thủ tướng lẫn Bộ trưởng Bộ Ngoại giao cũng đều thường xuyên đến châu lục này. Những cuộc gặp gỡ Trung-Phi ở cấp bộ trưởng là việc thường lệ và người Phi rất thích đến đấy, vì họ thường xuyên trở về với những hợp đồng mới trong túi.
Chỉ riêng trong năm vừa qua, doanh nghiệp Trung Quốc đã đầu tư 56,5 tỉ đôla vào châu Phi.
Chính phủ Trung Quốc và doanh nghiệp tư nhân đã ký kết hàng trăm hợp đồng với người Phi. Trung Quốc đã cho vay bạc tỉ và gửi hàng chục nghìn công nhân đến châu Phi; hiện đã có gần 1 triệu người Trung Quốc sinh sống ở đấy.
Họ đã xây hàng trăm bệnh viện và hàng nghìn kilômét đường sá, công sở, đường sắt, sân vận động. Nếu không có sự giúp đỡ này thì châu Phi còn xa mới có được mức độ của ngày nay. Cường quốc kinh tế Trung Quốc cần châu Phi như một thị trường tiêu thụ – nhưng họ cần châu Phi trước hết là để thỏa mãn nhu cầu nguyên liệu của họ. Người Trung Quốc thèm muốn tất cả: vàng và gỗ, đồng và than, dầu và coltan.
Thỏa thuận bạc tỉ khắp Châu Phi
Các nhà quan sát quốc tế đã ngạc nhiên khi chính phủ Congo thỏa thuận với Bắc Kinh một hiệp định có quy mô lớn với trên 9,2 tỉ đôla vào cuối năm 2007. Trong đó, nước Cộng hòa Dân chủ Congo giao nhiều quyền khai thác cho Bắc Kinh, bảo đảm cho Trung Quốc tổng cộng là 10 triệu tấn đồng và 620.000 tấn cobalt. Do áp lực từ Phương Tây, tổng thống Congo Joseph Kabila đã nhượng bộ, hiệp định được cắt giảm 1/3.
Quan hệ của Bắc Kinh với một loạt các quốc gia đã có từ lâu. Như Cameroon từ năm 1971 đã được xem là đồng minh với Trung Quốc, không phải chỉ vì chính phủ tại Jaunde đã sớm ủng hộ đường lối cứng rắn của Bắc Kinh đối với Đài Loan. Bù lại, người Trung Quốc đã dựng nhà máy thủy điện Lagdo, xây bệnh viện và đường sá, họ gửi bác sĩ và đào tạo học viên sĩ quan Cameroon tại Trung Quốc.
Người Trung Quốc cũng hoạt động mạnh tại Angola. Sau khi cuộc nội chiến chấm dứt năm 2002, những nhà tài trợ Phương Tây ban đầu còn dè dặt và muốn gắn kết cho vay tài chính với những quy định ngặt nghèo, Bắc Kinh đã nhanh chóng nhảy vào thay thế. Eximbank của Trung Quốc cho Angola vay một khoản trên 4 tỉ đôla, tiếp theo ngay sau đó là một khoản cho vay khác. Ít nhất một trong hai khoản vay này được gắn kết với điều kiện phải thuê doanh nghiệp Trung Quốc tại những hợp đồng lớn.
Người Trung Quốc xây cho Angola 4 sân vận động bóng đá mới ở Luanda, Benguela, Lubango và Cabinda, nơi Cúp bóng đá châu Phi năm 2010 được tiến hành, họ cải tạo tuyến đường sắt nổi tiếng Bengula. Họ cũng muốn xây một cảng hàng không quốc tế mới trong thủ đô Luanda.
Đối tác Trung Quốc được chào đón ở châu Phi vì họ không đặt câu hỏi và không đưa điều kiện. Họ từ bỏ tất cả những yêu cầu mà Phương Tây thích lấy làm tiền đề cho sự giúp đỡ: chính phủ hoạt động tốt, bảo vệ nhân quyền hay kiên quyết chống tham nhũng.
Người Trung Quốc hành động theo cách khác. Chiến tranh ở Darfur? Đàn áp ở Zimbabwe? Tham nhũng ở Nigeria? Không thành vấn đề. Ví dụ như thay vì phê bình nhà độc tài Robert Mugabe của Zimbabwe vì chính sách toàn trị của ông ấy và vì sự cướp bóc chính đất nước của mình, họ trao tặng cho ông danh hiệu giáo sư danh dự năm 2005 và tuyên bố ông ấy là “người bạn số một của Trung Quốc”. Và năm 2008, họ gửi cho Mugabe chiếc “An Yue Jiang”, một con tàu chứa đầy vũ khí và đạn dược.
Ngay với một đất nước bị chia cắt như Somalia, Bắc Kinh vẫn giữ quan hệ chặt chẽ. Trung Quốc là một trong số các quốc gia đầu tiên hỗ trợ chính phủ lâm thời (TFG) tại Mogadischu. Hơn 1 năm sau đó, Trung Quốc ký kết nhiều hiệp định kinh tế. Đại sứ tại Somalia ở Keyna thừa nhận rằng “Trung Quốc không quan tâm đến tình hình chính trị, họ chú trọng tình hình kinh tế và đã bắt đầu chuẩn bị tư thế cho các ưu thế về thương mại tại một nước Somalia hậu chiến”.
Than phiền tăng lên
Nhưng theo các báo cáo của Hoa Kỳ, mặc cho những sự trợ giúp dồi dào, tin tức tiêu cực đã tăng nhiều trong các nước châu Phi. Ở nhiều vùng, người Trung Quốc bị cho là phải chịu trách nhiệm về buôn lậu, săn bắn trộm và đánh cá quá mức. Họ phớt lờ luật lệ lao động và làm tràn ngập châu lục này bằng hàng nhái.
Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Nairobi đã tường thuật “Cơ quan bảo vệ động thực vật hoang dã ở Kenya thông báo rằng những vụ săn bắn trộm đã tăng lên rõ rệt tại khắp những nơi có trại lao động của Trung Quốc”. Và “90% những người buôn lậu ngà voi bị bắt giữ tại cảng hàng không Nairobi là người Trung Quốc”. Từ Cameroon, Zimbabwe và Nigeria, các đại sứ cũng tường thuật về những người Trung Quốc buôn ngà voi.
Những báo cáo từ đại sứ quán Hoa Kỳ tại Abuja ở Nigeria cho biết: “Quan chức Nigeria lo ngại về cách làm việc của Trung Quốc, mang theo công nhân của họ tới Nigeria. Điều đó có thể làm tăng sự bất bình của người dân địa phương, đặc biệt là trong vùng châu thổ sông Niger, nơi có rất nhiều phàn nàn vì thiếu việc làm.”
Hàng nhập khẩu rẻ tiền từ Trung Quốc đã làm cho ngành công nghiệp dệt may Nigeria tiêu tan. Hơn 65 nhà máy đã phải đóng cửa trong vòng 10 năm qua. Trên 1 triệu người Nigeria, những người sống nhờ vào ngành công nghiệp dệt may – từ công nhân trồng bông vải, công nhân nhà máy cho tới người bán hàng – đã bị ảnh hưởng bởi sự suy tàn của ngành này.
Chỉ riêng trong vòng một tuần của tháng 10 năm 2007, chính phủ Tanzania đã tịch thu tại cảng của Daressalam 73 container chứa gỗ nhiệt đới có đích đến là Trung Quốc. Một bản tường trình của đại sứ quán Hoa Kỳ tại Daressalam cho biết: “Việc cấm xuất khẩu gỗ mà chính phủ Tanzania đã ban hành năm 2004 vẫn tiếp tục vô hiệu lực.”
Tương tự như thế là những tường trình từ đại sứ quán Hoa Kỳ ở Maputo: “Kim ngạch thương mại chính thức giữa Trung Quốc và Mozambique trong năm 2006 là tròn 200 triệu đôla. Trong thực tế, con số này hẳn phải cao hơn rất nhiều – tàu Trung Quốc và những tàu khác rõ ràng đã đánh bắt hết cá tại những nơi đánh cá trước bờ biển Mozambique, doanh nghiệp Trung Quốc bị nghi ngờ đã tham gia vào trong việc đốn gỗ nhiệt đới. Từ cách nhìn của chúng ta, điều đó có nghĩa là sự giúp đỡ của Trung Quốc có những điều kiện ràng buộc.”
Người Trung Quốc cũng quá dễ dãi trong bảo hộ lao động. Không những tại Zambia, nơi người ta cử công nhân thợ mỏ ở trần và đi chân trần xuống dưới hầm. Tại Niger cũng như Zambia, công nhân khai thác uranium không có quần áo bảo hộ và sống gần mỏ cho tới mức họ luôn chịu bức xạ cao.
Quanh khu mỏ mới Somina ở miền bắc của Niger, vì những điều kiện lao động cực nhọc và vì những đốc công người Trung Quốc mà người Tuareg gọi trại này là “Guantanamo”. Tại Namibia, người Trung Quốc nói với những công nhân đang than phiền rằng họ phải “chịu khổ nhọc bây giờ, để các thế hệ sau này được tốt hơn.”
P. B.
Nguồn: http://vef.vn/2010-12-17-bao-trung-quoc-do-bo-vao-chau-phi