VN Express – Thứ hai, 1/2/2010
Tổng thống Mỹ Barack Obama. Ảnh: Reuters.
Sau năm đầu tiên thực hiện chính sách mềm dẻo và bị cho là lép vế với Trung Quốc, Mỹ ra đòn phản công nhằm lấy lại vị thế bằng việc ký hợp đồng bán vũ khí cho Đài Loan.
Tờ New York Times có bài phân tích dưới đây, về những hệ quả của việc Mỹ cung cấp vũ khí cho Đài Loan, cũng như tương lai quan hệ Mỹ và Trung Quốc.
Trong một năm qua, Bắc Kinh đã thi hành chính sách “nắn gân” đối với chính quyền mới ở Washington. Trung Quốc chỉ trích Mỹ vì cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu, từ chối ủng hộ một hiệp ước cứng rắn hơn về biến đổi khí hậu ở Copenhagen và kiên quyết bác bỏ đề xuất của Mỹ về một lệnh cấm vận nghiêm khắc hơn với Iran.
Và bây giờ, chính quyền Obama đã bắt đầu phản công. Bằng cách công bố gói vũ khí trị giá 6,4 tỷ USD bán cho Đài Loan, Mỹ đã ra một đòn tấn công trực diện vào vấn đề ngoại giao nhạy cảm nhất giữa hai nước.
Thương vụ này khiến Bắc Kinh nổi giận và phản ứng rất mạnh mẽ. Trung Quốc tuyên bố cắt các trao đổi quân sự và an ninh với Mỹ, trừng phạt các công ty Mỹ có liên quan tới thương vụ Đài Loan.
Trung Quốc khẳng định Đài Loan là một phần không tách rời của Trung Quốc, và vì thế việc Lầu Năm Góc cung cấp vũ khí cho vùng lãnh thổ này đã can thiệp vào công việc nội bộ của Trung Quốc, ảnh hưởng tới tiến trình thống nhất hòa bình.
Các chuyên gia Trung Quốc cho rằng Bắc Kinh cảm thấy nóng mặt, đặc biệt là vì thông báo gói vũ khí cho Đài Loan diễn ra cùng ngày Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton chỉ trích Trung Quốc không có quan điểm cứng rắn hơn đối với chương trình hạt nhân của Iran.
Các quan chức của Washington đều thống nhất quan điểm kêu gọi Trung Quốc không nên để việc xích mích này làm tổn hại mối quan hệ toàn diện giữa hai nước. Tuy nhiên một số quan chức chính quyền Mỹ kín đáo tiết lộ rằng thời điểm của thương vụ và tuyên bố cứng rắn về vấn đề Iran đã được tính toán kỹ càng. Mục đích là để gửi tới Trung Quốc thông điệp rằng họ không nên nghĩ Tổng thống Obama sẽ nhún nhường trước Bắc Kinh vì những mối lo ngại an ninh của Mỹ và những hiệp ước hiện có giữa hai nước.
Một quan chức giấu tên của chính quyền Obama bình luận: “Không như chính phủ trước, chờ cho đến cuối nhiệm kỳ mới công bố bán vũ khí cho Đài Loan. Chúng tôi làm sớm”.
Câu hỏi lớn đặt ra lúc này là chính quyền Obama đang định hướng đi đâu trong chính sách với Trung Quốc. Liệu sự cứng rắn mới mẻ này có báo hiệu cho một hướng đi cơ bản mới và sẽ thu được kết quả mà chính sách mềm dẻo của năm trước không làm được?
Ngoài cuộc chiến ở Afghanistan và Iraq, xử lý mối quan hệ với Trung Quốc là một trong những thách thức đối ngoại lớn nhất của Obama. Nắm trong tay lượng tiền mặt khổng lồ, nền kinh tế Trung Quốc đang phát triển mạnh mẽ. Trung Quốc là một trong những chủ nợ lớn nhất của Mỹ. Trung Quốc cũng là đối tác thương mại ngày càng quan trọng của Mỹ và là một đối thủ cạnh tranh về kinh tế và ảnh hưởng.
“Quan điểm của tổng thống là rõ ràng, chúng ta phải có một mối quan hệ đủ chín chắn với Trung Quốc để có thể thẳng thắn và kiên quyết khi có bất đồng, cũng như hợp tác mạnh mẽ khi nhất trí”, một quan chức cấp cao Mỹ nói. Vị quan chức này nhất mực cho rằng thời điểm công bố gói vũ khí và những lời nói cứng rắn của Clinton “không phải để gửi đi một thông điệp vô cớ đến Trung Quốc mà để thể hiện sự chắc chắn trong quan điểm của chúng ta”.
Trung Quốc thường đối mặt những khởi đầu không dễ chịu với các chính quyền mới của Mỹ. Tổng thống Bill Clinton từng đả kích Bắc Kinh vì vấn đề nhân quyền. Ông thậm chí đã ký một sắc lệnh quy định việc nối lại các ưu đãi thương mại cho Trung Quốc phải phụ thuộc vào những tiến bộ trong lĩnh vực nhân quyền. Tuy nhiên đến 1994, Clinton nói rằng Mỹ và Trung Quốc sẽ giải quyết nhanh hơn những vấn đề hai bên cùng quan tâm nếu Bắc Kinh không bị cô lập.
Tương tự, những liên lạc đầu tiên của chính quyền George Bush với Trung Quốc cũng khá nặng nề, bao gồm việc Mỹ phải giải cứu các phi công sau vụ máy bay của họ bị bắt ở bờ biển Trung Quốc.
“Chính quyền Obama đã đi hoàn toàn theo hướng ngược lại”, Steven Clemons, giám đốc chương trình chính sách đối ngoại của Quỹ Nước Mỹ mới, nhận xét. “Họ cần Trung Quốc trong các vấn đề kinh tế, thay đổi khí hậu, Iran, Triều Tiên. Do đó, họ đã mềm mỏng với Trung Quốc, nhưng việc này không đem lại kết quả”.
hồi tháng 11/2009 tại Bắc Kinh. Ảnh: AP.
Trung Quốc đã có những hành động khá mạnh mẽ. Tại hội nghị về biến đổi khí hậu ở Copenhagen hồi tháng 12, Bắc Kinh phản đối yêu cầu của Mỹ và châu Âu về việc xây dựng một hệ thống giám sát khí thải quốc tế.
Hơn thế, Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo đã cử một cấp dưới đại diện đến cuộc gặp gỡ với Tổng thống Obama, việc làm mà các nhà ngoại giao coi là một hành động sỉ nhục. Obama sau đó đã phải lần theo ông Ôn, bất ngờ gặp ông ở một cửa vào phòng hội nghị nơi thủ tướng Trung Quốc đang tiếp chuyện các lãnh đạo Nam Phi, Brazil và Ấn Độ.
Mỹ và Trung Quốc cuối cùng cũng vẫn đạt được dàn xếp về hiệp ước giám sát khí thải nói trên, nhưng sự việc này đã để lại cảm giác khó chịu cho rất nhiều quan chức của chính quyền Obama.
“Người Trung Quốc giờ đây dường như tự tin rằng họ đang ở thế chủ động so với hai năm trước trên một loạt vấn đề”, Thứ trưởng Quốc phòng phụ trách về châu Á James J. Shinn nói.
Đối với Tổng thống Obama, thương vụ vũ khí với Đài Loan có thể chỉ là vụ va chạm đầu tiên với Trung Quốc trong năm nay. Một số chuyên gia chính sách đối ngoại cho rằng chính quyền Mỹ bây giờ có vẻ như sẽ chủ tâm đánh vào những vấn đề lãnh thổ, vốn từ lâu là gót chân Achilles của Trung Quốc. Ngoại trưởng Clinton hôm thứ sáu đã gây chú ý khi nói Obama sẽ sớm gặp thủ lĩnh tinh thần của Tây Tạng Dalai Lama. Hè năm ngoái, Nhà Trắng đã hoãn cuộc gặp này để tránh làm mếch lòng Bắc Kinh trước chuyến đi Trung Quốc của Tổng thống Obama.
Thêm vào đó, chính quyền Mỹ mới đây cũng đẩy cao tầm quan trọng của tự do mạng, một nguồn gốc căng thẳng khác với Bắc Kinh. Google đang than phiền về chính sách kiểm duyệt và những vụ tấn công trên mạng được cho là từ Trung Quốc trong khi Bắc Kinh khẳng định mọi công ty hoạt động trên lãnh thổ Trung Quốc phải tuân thủ nghiêm khắc luật pháp nước này.
Tuy nhiên, những hành động cứng rắn của Mỹ không thể thay đổi thực tế là Obama cần sự hợp tác của Trung Quốc trên nhiều vấn đề. Bên cạnh nỗ lực kiềm chế tham vọng hạt nhân của Iran, Washington cũng đang phối hợp với Bắc Kinh trong vấn đề hạt nhân Triều Tiên.
Trong Thông điệp liên bang tuần trước, Obama đã tuyên bố dự định gấp đôi lượng xuất khẩu của Mỹ trong 5 năm tới. Mục tiêu đầy tham vọng này sẽ không thể đạt được nếu như ông không bằng cách nào đó thuyết phục được Trung Quốc thay đổi chính sách tiền tệ, khiến hàng hóa Trung Quốc đắt hơn ở Mỹ và hàng hóa Mỹ có giá phải chăng hơn ở Trung Quốc.
Hải Minh lược dịch